Morgunblaðið - 14.02.1975, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. FEBRUAR 1975
Bregðumst með
við óvæntu
HÉR fer á eftir í heild ræða sú, sem Geir Hallgrímsson,
forsætisráðherra, flutti á Alþingi í fyrrakvöld við umræður
um gengisbreytinguna:
Frú forseti. Hinn 11. febrúar si. tilkynnti
ríkisstjórnin. að hún teldi að höfðu samráði
við bankastjóra Seðlabankans óhjákvæmi-
legt að tekin yrði ákvörðun um breytt gengi
fslensku krónunnar. 1 kjölfar þess var felld
niður gengisskráning erlends gjaldeyris frá
og með deginum f dag. Rfkisstj. hefur nú f
dag fallist á till. Seðlabankans, að gengis-
skráning verði tekin upp að nýju n.k. föstu-
dag eða þegar að lokinni afgr. þessa frv. sem
hér er á dagskrá og verði þá markaðsgengi
fsl. krónunnar ákveðið sem næst 20% lægra
en það gengi var er gilti.áður en gengisskrán-
ingu var hætt f dag. Verður þá kaupgengi
dollars 149,20 kr. og sölugengi 149,60 kr., en
gengi annarra mynta f samræmi við það.
Jafnframt hefur verið ákveðið, að gullgildi
krónu, þar sem það er enn notað f samning-
um á grundvelli sérstakra lagaheimilda
muni framvegis verða byggt á daglegu mið-
markaðsgengi f stað stofngengis. Frv. þetta
er flutt vegna þessarar ákvörðunar. Frv.
hefur að geyma ákvæði um tollmeðferð inn-
flutnings og ráðstöfun á gengismun á út-
flutningsvörubyrðum og ógreiddum útflutn-
ingi sjávarafurða. Akvæði frv. eru svipuð
þeim, sem áður hafa verið sett f lög vegna
breytinga á gengi krónunnar. Gengisbreyt-
ing þessi er einn meginþátturinn f efnahags-
ráðstöfunum sem rfkisstj. beitir sér fyrir.
Samkv. frv. er gert ráð fyrir sérstakri ráð-
stöfun á gengismun til lausnar brýnna fjár-
hagsvandamála innan sjávarútvegsins. Af
þessum ástæðum er nauðsynlegt að lögfesta
ákvæði þau, sem till. eru um f frv.
Vandinn
er tvíþættur
Aður en ég fjalla um frumvarpið sjálft eða
einstakar greinar þess, mun ég fara nokkrum
orðum um tilefni þess, þ.e. að hina breyttu
gengisskráningu. Efnahagsvandi sá sem við
blasir er f höfuðatriðum tvfþættur: Halli f
rekstri sjávarútvegs annars vegar og gjald-
eyrisstaðan hins vegar, þegar gjaldeyrisvara-
sjóður landsmanna er nú þrotinn. Gengis-
breytingin, sem ákveðin hefur verið, hefur
þann megintilgang að bæta rekstrargreiðslu-
stöðu þjóðarbúsins gagnvart útlöndum og
tryggja rekstrargrundvöll atvinnuveganna.
Gengi krónunnar var sfðast breytt f byrjun
sept. sl. og voru þá jafnframt gerðar vfð-
tækar hliðarráðstafanir.
Stóðu vonir til þess að þær aðgerðir ásamt
frekara aðhaldi f fjármálum og peningamál-
um nægðu til þess að rétta við hag útflutn-
ingsatvinnuveganna og koma á þolanlegum
greiðslujöfnuði við útlönd. Reyndin hefur þó
orðin önnur. Ör rýrnun viðskiptakjara sfð-
ustu mánuði ásamt söluerfiðleikum á ýmsum
mörkuðum hefur gjörbreytt rekstrarstöðu
útflutningsatvinnuveganna og greiðslu-
jafnaðarhorfum. Eru viðskiptakjörin nú um
fjórðungi lakari en á árinu 1973 og 14%
lakari en á sl. sumri.
Þjóöartekjur
minnka um 3 - 5%
Eins og þingmönnum er kunnugt af yfir-
litsskýrslu þeirri, sem Þjóðhagsstofnunin
hefur tekið saman um efnahagshorfur á
þessu ári, er nú við stórfellda erfiðleika að
etja f efnahagsmálum. Helstu niðurstöður
áætlana Þjóðhagsstofnunar fyrir árið 1975,
eru þær, að aukning þjóðarframleiðslu verði
lítil sem engin, að vegna versnandi viðskipta-
kjara muni raunverulegar þjóðartekjur
minnka um 3—5% f heild eða um 5—7% á
mann, að við blasi, að öllu óbreyttu mikill
halli f viðskiptum við útlönd eða 14—17
milljarðar kr. Að jafnvel þótt reiknað sé með
ftrustu lántökum erlendis virðist ókleift að
jafna viðskiptahallann með þeim hætti.
t frumdrögum Seðlabankans var spá um
fjármagnshreyfingar til og frá útlöndum, og
er gert ráð fyrir, að unnt verði að afla
erlendra lána f þeim mæli, að f jármagnsjöfn-
uðurinn skili f mesta Iagi 9‘A milljarði kr. til
að mæta viðskiptahalla. Þar með væri nú
stefnt f versnun gjaldeyrisstöðunnar um
5—8 milljarða á ári. En um þessar mundir er
gjaldeyriseignin þegar þorrin. Að grundvall-
armisvægið mílli heildarframboðs og eftir-
spurnar f hagkerfinu birtist inn á við f ýms-
um myndum rekstrarhalla sjávarútvegs,
fjárhagshalla hins opinbera og fjárvöntun til
fyrirhugaðra framkvæmda og útlán.
Engum vafa er undirorpið, að þróun eins
og nú er f stefnt fær ekki staðist. Mögu-
leikarnir til þess að halda uppi þjóðarút-
gjöldum umfram tekjur mega heita tæmdir
og ef öllu fer fram sem horfir hlyti að draga
að þvf að hægði á starfsemi f hagkerfinu,
þegar fjármögnunarmöguleikar tæmast og
jafnvel gæti farið að gæta skorts á innflutt-
um nauðsynjum. Þessi þörf f hagsveiflunni
heima fyrir gæti orðið hastarleg.
Rekstrarhallinn
í sjávarútvegi
Þetta segir f áliti Þjóðhagsstofnunarinnar.
Nýlegar áætlanir Þjóðhagsstofnunarinnar,
sem þingmenn hafa fengið í hendur, um
afkomu sjávarútvegsins við rekstrarskilyrði
um sl. áramót segja svo ekki verður um
villst, að mjög alvarlega horfir um rekstur
mikilvægustu greina útflutningsframleiðsl-
unnar. Eins og þingmönnum er kunnugt
sýndu áætlanir þessar, að við blasti alvar-
legur rekstrarhalli sjávarútvegs og sjóða-
kerfis hans. Einkum væri séð fram á mikinn
taprekstur báta- og togaraflotans svo og
frystihúsa, en staða söltunar og herslu væri
betri en rekstur annarra vinnslugreina stæði
tæplega f járnum.
Niðurstöður rekstraráætlana báta- og
togaraflotans sýndu um 1750—2550 millj. kr.
árshalla og fer það eftir mati á aflahorfum
sérstaklega, en væri f stað afskrifta og vaxta í
rekstraráætlunum miðað við áætlaða þekkta
greiðslubyrði afborgana og vaxta stofnlána
til opinberra sjóða, lækkaði þessi halli f
mesta lagi um 700—800 millj. kr. Hér stæði
þó enn eftir verulegur rekstrarhalli auk þess
að ekki er tekið tillit til skulda við einkaaðila
vegna skipakaupa eða eigin fjármagns fyrfr-
tækja.
Hér er einnig ótalinn olfukostnaður og
halli á sjóðum sjávarútvegs svo sem trygg-
ingarsjóða að upphæð samtals um
1000—1200 millj. kr. Frystiiðnaðurinn er nú
talinn rekinn með 2500 millj. kr. halla á
ársgrundvelli. Þessi halli og fiskverðshækk-
un verða ekki uppi borin af gengisbreyting-
unni einni saman, heldur verður að nýta
verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins að ein-
hverju leyti enda er það f samræmi við
tilgang hans, að draga úr þörf á gengisbreyt-
ingu. Gengisbreyting sú sem nú hefur verið
ákveðin færir að vfsu sjávarútveginum í
heild mikla tekjuaukningu, en af henni hlýst
jafnframt talsverð aukning tilkostnaðar,
einkum fyrir útgerðina. Þessi tekjuskipting-
arvandi f kjölfar gengisbreytingar er gamal-
kunnur hér á landi. En nú hefur vandamálið
ágerst vegna þeirrar stórkostlegu hækkunar
á mikilvægum kostnaðarliðum einkum olfu
og veiðarfærum og stofnkostnaði nýrra
skipa.
Mikilvægt er að leysa þennan vanda nú
með hagkvæmum hætti. Hér er ekki aðeins
um kostnaðarvanda útgerðar að ræða, heldur
einnig hvort við þessum vanda verður snúist
með þeim hætti, að öflugt aðhald sé veitt við
notkun þessara rándýru innfluttu aðfanga. I
núgildandi kerfi, sem útgerðin borgar Iftinn
og minnkandi hluta þessa kostnaðar, felst
sennilega þjóðhagsleg þróun, sem ekki fæi
staðist til lengdar. Það er ekki eðlilegt, að
hver rekstrareining greiði 5,80 á olfulítrann
þegar hann kostar á milli 16—17 kr. f raun.
Slfkur verðmunur og slfk niðurgreiðsla eru
ekki til þess fallin að koma á sparnaði á olfu
eða draga úr olfuinnflutningi til landsins.
Það verður að breyta þessu fyrirkomulagi.
Kostnaðurinn verður helst að koma fram hjá
þeim, sem nota verðmætin þótt með öðrum
hætti sé séð fyrir tekjum til þess að standa
undir þeim kostnaði. Þennan vanda verðum
við að leysa á næstunni.
Fiskverðshækk-
unin er leiðrétting
á tekjuskerðingu
A fundi yfirnefndar verðlagsráðsins f dag,
náðist samkomulag með fulltrúa sjómanna
og öðrum fulltrúa kaupenda um öll megin-
atriði ákvörðunar lágmarksverðs þeirra fisk-
tegunda, sem venjulega fara saman við
ákvörðun almenns fiskverðs fyrir tfmabilið
1. jan. 1975 til 31. maf 1975. Fiskverðsákvörð-
unin felur að þessu sinni f sér vcrulega
breytingu á stærðarflokkum fisks til verðs og
á verðhlutföllum milli stærðarflokka og fisk-
tegunda. Þessar breytingar miðast f senn við
breyttar aðstæður á fiskmarkaði erlendis og
breytingar í tilkostnaði f sjávarútvegi hér á
landi, auk þess sem þær ættu að vera til þess
fallnar að beina sókninni f meira mæli að
arðgæfari fisktegundum og að stórfiski, sem
fellur saman við sjónarmið um skynsamlega
nýtingu og vernd fiskstofnanna við landið.
Vegna þess hve breytingar þessar eru um-
fangsmiklar verður endanlegum frágangi
verðs einstakra fisktegunda hvað gæði og
stærðarflokka varðar ekki lokið fyrr en f
fyrsta lagi á morgun. Með þessari ákvörðun
er leitast við að tryggja að tekjur sjómanna
standist eðlilegan samjöfnuð við tekjur
annarra stétta, enda er það nú mikilvægara
en oftast áður, að sjósókn verði öflug. Erfitt
er að meta niðurstöður til einnar tölu, en
vert er að hafa f huga, að sjómenn og útvegs-
menn hafa þurft að þola verulega tekju-
skerðingu vegna verðlækkana á loðnu. Engin
þarf þvf að Ifta á fiskverðsbreytinguna sem
fordæmi fyrir kjarabreytingar annarra
stétta, hana ber að skoða sem nauðsynlegan
þátt f þvf að bæta rekstrarstöðu sjávarútvegs-
ins f heild.
Gífurlegur
viðskiptahalli
Nú liggur fyrir að greiðslujöfnuðurinn við
útlönd hefur versnað gffurlega á árinu 1974,
mun meira en gert var ráð fyrir á sl. hausti.
Þannig er Ijóst, að viðskiptahallinn við út-
lönd hefur numið um 16.300 millj. kr. á sl.
ári eða sem svarar til um 12% af þjóðarfram-
leiðslunni en árið 1973 var viðskiptahallinn
nálægt 3% af þjóðarframleiðslu þess árs.
Jafnframt hefur gjaldeyrisstaða versnað um
4/5 á árinu 1974 og jafngilti gjaldeyrisvara-
sjóðurinn aðeins um 2ja vikna innflutningi f
árslok.
Utgjaldafyrirætlanir þjóðarbúsins stefna f
þá átt, að haliinn á viðskiptajöfnuði verði
svipaður og á sl. ári, sem er langt umfram
það, sem greiðslugeta þjóðarinnar leyfir. Nú
f byrjun febrúar var gjaldcyrisforðinn cins
og áður er sagt uppurinn. Erlcnd skulda-
aukning af stærðargráðunni 15—17 þús.
millj. kr. væri langt umfram þörf mögulegr-
ar atvinnuuppbyggingar, þannig að tilgang-
urinn væri sá einn að fjármagna neyslu