Morgunblaðið - 08.04.1975, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. APRlL 1975
Sigrún Arnbiarnardóttir:
Opið bréf til þjóðfélagsins
UNDANFARIÐ hofur mikiö verirt rætt og
ritart um fóstureyðingar.
Eins og fram hefur komið í fjölmirtlum
kvart Hæstiréttur Islands nýlega upp dóm í
máli því, er reis vegna fóstureyrtingar, er
aldrei var framkvæmd. Þar sem þetta er
fyrsta og eina málirt, sem risirt hefur vegna
fóstureyrtinga hér á landi, er þetta mál mjög
áhugavert fyrir alla þá, er fjalla um þessi
virtkvæmu mál.
I þessu einstaka dómsmáli, er fjallart um
mína persónulegu lífsreynslu, en þar sem
ég lít ekki á þart sem mitt einkamál, þá
stendur þart engum nær en mér art vekja
athygli almennings á því. Ég ætla ekki art
rekja málirt I heild, málsskjölin, sem eru
tæpar 200 blartsírtur, tilheyra nú opinberu
skjalasafni þjórtarinnar. Ég vil því hvetja
alla, sem áhuga og skortanir hafa á málum
þessum art kynna sér þetta einstærta mál í
heild, ekki arteins til art kynna sér mína
reynslu, heldur fyrst og fremst art sjá og
sannfærast um, art meira þarf til en skýlaus
l(>g. art sjálfsákvörrtunarréttur einstaklings-
ins nái fram art ganga. Þart þarf einnig art
tryggja mert lögum art framgangur hvers
einstaks máls sé ekki tafinn og hindrartur á
hinum ýmsu lögskipurtu virtkomustörtum.
Fóstureyrting er og á ætírt art vera neyrtar-
úrrærti. I mínu tilviki var þart hvorki
léttúrtug ákvörrtun né af ástærtulausu tekin,
hún var tekin vegna þess art yfirgnæfandi
líkur voru á því, art ég eignartist vanheilt
harn af völdum sjúkdómsins raurtra-hunda,
er ég fékk snemma á mertKÖngutimanum.
Merthöndlun sú, er þessi alvarlega
ákvörrtun mín fékk i höndum yfirvalda, er
glöKKt dæmi um hvernin réttur einstakl-
inKsins er fótum trortinn.
Hver sá, er kynnir sér þessa málavexti,
hlýtur art efast um tilííang og gildi nýrra
lagasetninga varrtandi fóstureyrtingar, ef
enn sem fyrr eigi konur þart á hættu art fá
synjun í skurrtstofu, erta er þart réttur
startur ot> stund art neita konu um artj>errt,
eftir art hún hefur verirt búin undir artgerrt
á allan hátt oj> komin art skurrtarborrti?
Getur þart átt sér start art synjun sú sé
byKíírt á réltmætu mati læknis á artstærtum
og ásigkomulaKÍ konunnar, ef synjunin fer
fram án þess hann líti á konuna ártur?
Þetta gerrtist í mínu tilviki, og þess vegna
spyr éj>, eru einhver ákværti í hinu nýja
fóstureyrtinfjarfrumvarpi, sem koma í vep
fyrir art atburrtir sem þessir endurtaki sig?
Læknar tala af innileik um þá ábyrgrt,
sem á þeim hvilir art gera ekki artfjerrt art
naurtsynjalau.su, sem spilla kunni lífi og
heilsu virtkomandi konu. Éfj spyr enn, hver
ber þá miklu ábyrfjrt, sem af því leirtir, art
framkvæma ekki artfjerrt, en afleirtingarnar,
sem i mínu tilviki innhalda ekki arteins
spurninfju um líf mitt ofj hcilsu sem mórtur,
heldur líka líf og heilsu vanheila barnsins,
sem ef til vill þjáist mest, en i þvi er nú
einmitt mesta þjáning foreldranna fólfjin,
art horfa vanmáttugir upp á hinar þungu
byrrtar er 1 ajjrtar eru á herrtar hinum van-
heila.
Ég var arteins 21 árs að aldri þegar ábyrg-
ir þefjnar þjóðfélafjSins ætlurtu mér þart
hlutverk art fjanjja mert og fæða barn, sem
að öllum líkindum yrði vanheilt. Sá réttur,
sem lögin og i samræmi við þau viðeigandi
yfirvöld höfðu eftir langa mæðu veitt mér,
hafði af ástærtulausu verið tekinn af mér,
já, ég segi ástæðulausu, vegna þess hvernig
og hvar synjunin fór fram. Einnig sú start-
hæfing læknanna, um art ég væri of langt
gengin með, þá loks er ég komst á þann stað
sem artgerrtin skyldi fram fara, hefur ekki
virt rök art styðjast, þart sannar fæöingar-
dagur drengsins. Þart er ekki úr vegi aö geta
þess hér, að læknar reikna ávallt út með-
göngu mirtart virt að getnaður eigi sér stað á
fyrsta degi síðustu blæðinga og er ekki
vikið frá þeirri reikniformúlu, þó um sé art
rærta jafn þýrtingarmiklar ákvaröanir, sem
fóstureyðing er, þar sem 1—3 vikna mis-
munur getur skipt öllu máli.
Þart var mér styrkur á hinum erfirta meö-
göngutíma mínum, art þjóöfélagið myndi
taka vel á móti barni mínu, hversu vanheilt
sem þart yrrti. Mér fannst þetta ertlileg hugs-
un, þar sem þjórtfélagið hafrti tekirt þá
ákvörrtun að ég skyldi ala þetta barn, eftir
að ég hafrti sjálf afsalart mér þvi.
Ég lagrti því af stað, full bjartsýni og
trúnartartrausts meö minn vanheila son út I
lífirt. Eg hafði strengt þess heit að láta
einskis ófreistað til að bæta hag hans og
heilsu. Vonbrigðin urðu þvi mikil og sár, er
ég komst að raun um, art þjóðfélagirt sem ég
hafrti bundið svo miklar vonir virt, fagnaði
ekki komu drengsins vanheila. Þvert á
möti, ásökunarorðum rigndi yfir mig jafnt
frá Iærðum sem leikum. Læknar spurðu
irtulega, eftir að hafa sért drenginn, því í
ósköpunum ég hefrti ekki notfært mér þau
lög, er losart hefði þá og mig við þart farg að
þurfa art sinna þessu barni, en eftir að hafa
sagt þeim, art þart hefrti ég nú einmitt gert
alla leið I skurðstofu, þá varð yfirleitt þögn.
Árin liðu, ég gafst ekki upp, leitað var
allra möguleika bærti hér á landi og erlend-
is. Þá kom sá dagur sem drengurinn komst i
Heyrnleysingjaskólann, hann var boðaður
þangart ásamt þeim stóra hópi barna, sem
fæddust eftir sama raurtu-hunda faraldur.
Þar var raunar engin artstaða til art taka virt
svo stórum hópi barna, en foreldrarnir
börðust ótrauöir fyrir rétti barna sinna, og
tókst art koma því til leiðar, að skólinn fékk
nýtt og glæsilegt húsnæði. Um þaö sama
leyti varö drengurinn minn að víkja úr
skólanum, vegna þeirrar sorglegu staö-
reyndar, að lögum samkvæmt átti þessi
skóli ekki að hafa börn sem hefrtu heyrn, þó
svo þau gætu ekki talað. Ég spuröi í örvænt-
ingu minni, hvart verrtur þá um drenginn?
Hvar fær hann þá kennslu og þjálfun og
aðra aðstort, sem hann þarf? Eg fékk ekkert
svar.
Sírtan hófst margra mánarta ganga milli
ráðuneyta og ráðamanna. Fátt var um úr-
ræöi, engin ein stofnun, sem fullnægt gæti
þörfum hans, lögin gerðu ekki ráð fyrir
sérstakri artstoð virt foreldra, sem hefðu
vanheil börn í heimahúsum. fötlun drengs-
ins væru svo sérstæð, því miður. Svona
hljómuðu svörin er ég fékk á minni löngu
leið. Vegna harðrar baráttu okkar foreldra
og góðvildar þv. menntamálaráðherra,
Gylfa Þ. Gíslasonar, sem gjarnan vildi
greiða götu okkar, þótt lögin væru þröng og
úrræðin eigi mörg, hefur drengnum verið
fleytt áfram frá ári til árs á bráðabirgða-
lausnum, sem þó eru alls ekki fullnægjandi.
Mert þessu er ég ekki að kasta rýrö á þá
mörgu aðila sem sýnt hafa göðvilja og veitt
aðstoð umfram lagalega skyldu, heldur til
að sýna fram á, að þótt mörgu hafi verið til
leiðar komirt á undanförnum árum í málefn-
um vanheilla, er þó enn mjög langt í það, að
sómasamlega sé búið art öllum einstakl-
ingum í heimi hinna fötluðu.
Það ætti ekki að vera erfitt að gera sér í
hugarlund hvernig það er að þurfa að
byggja upp líf sitt á bráðabirgðaúrlausnum,
slíkt er öryggisleysið, sem fylgir slfku fyrir-
komulagi.
Okkur foreldrum varð þvf ljóst, að þaö
var okkar hlutverk að knýja fastar á, við
höfðum gert allt sem f okkar valdi stóð,
knúið á allar dyr okkar eigin þjóðfélags,
farið tvivegis til Bandaríkjanna með dreng-
inn til að fá fullkomnustu rannsóknir og
leiðbeiningar og enn örlaði ekkert á því að
barnið hefði nein réttindi á borð við önnur
börn, enda vanheilt. Sú virðing er þjóð-
félagið hafði borið fyrir honum ófæddum í
móðurlífi var ekki fyrir hendi. Við hófumst
því handa við málsókn á hendur ríkisvald-
inu, til að fá viðurkenndan tilverurétt
drengsins, hér var hægt að bæta líðan
drengsins og okkar með því að tryggja
framtíð hans og veita honum þau réttindi,
sem öllum finnst svo sjálfsögð.
Það hafa kannski margir velt þvf fyrir
sér, hvernig sé hægt að ætlast til fjárbóta í
máli sem þessu, en þar er þess fyrst að geta
að ekki er hægt að fara í skaðabótamál
nema að gera fjárkröfur, en málinu var
síðar skipt og aðeins fjallað um ábyrgð
ríkisins. Það er líka rétt að geta þess að
algengustu svör yfirvalda við frambornum
kröfum foreldra vanheilla, eru að ekki séu
peningar fyrir hendi til þessara hluta. Það
segir sig því sjálft að peningar hefðu getað
gert alger þáttaskil í lífi okkar drengs og
fleiri barna.
Það var árið 1969, sem við foreldrar hóf-
um undirbúning málssóknarinnar á hendur
rfkinu. Arið 1971 var málinu stefnt fyrir
Bæjarþing Reykjavikur. Dómararnir, sem
voru þrír, kváðu upp langan og ýtarlegan
dóm þann 22. febrúar 1973. Þar segir meðal
annars „réttlátt þykir og eðlilegt að þjóð-
félagið beri ábyrgð á atvikum sem þessum"
og var i dómsorði kveðið svo á um, að krafa
okkar foreldra um fébótaábyrgð rikisins
væri tekin til greina.
Þessum dómsniðurstöðum Bæjarþings
vildi ríkið ekki una og áfrýjaði dómnum til
Hæstaréttar og krafðist algerrar sýknu.
Endanlegur dömur í Hæstarétti var upp
kvertinn hinn 26. febrúar 1975. Þar var ríkið
algerlega sýknað af öllum kröfum okkar um
ábýrgð, aðeins einn af dómurum Hæsta-
réttar skilaði séráliti er staðfesti fyrri dóm
Bæjarþings um ábyrgðarskyldu ríkisins.
Þessi dómur meirihluta Hæstaréttar er i
hæsta máta óskiljanlegur, og virðist ekki
vera annað en viðurkenning á því, að heil
keðja embættismanna megi að vild með-
höndla einstaklinginn, án þess að bera
ábyrgö á gerðum sínum.
Þó að þessi barátta okkar foreldranna i
gegnum hið seinfæra og margslungna kerfi
sem islenzkir dómstólar eru, hafi að lokum
mistekizt, höfum við ekki enn gefizt upp,
við stöndum að vísu höggdofa eftir það
reiðarslag, sem þessi dómsúrskurður
Hæstaréttar veitti okkur. Þetta einstæða
dómsmál hefði aldrei risið, ef þjóðfélagið
hefði boðið þennan dreng velkominn, eins
og við foreldrarnir gerðum sjálf, því það
ætti að vera öllum ljóst af framangreindri
10 ára baráttu, að ást okkar foreldra til
þessa barns verður ekki í efa dregin.
Það er nú orðið alveg ljóst, að sú stofnun
eða heimili, sem leyst geti vandamál barns
okkar og tryggt honum þá björtu og öruggu
framtíð, sem hann verðskuldar, er ekki til
hér á landi. Þessi staðhæfing er ekki byggð
á einhliða áliti okkar foreldra, heldur fyrst
og fremst nákvæmum og ýtarlegum rann-
sóknum færustu sérfræðinga. Þess vegna
höfum við ákveðið að freista þess að reisa
sjálf það heimili, sem barnið okkar getur í
öryggi dvalið á um ókomin ár. Heimili,
sem ekki bryti nein lög með þvi að hafa
hann, heimili sem aðlagaði sig fötlun sinna
vistmanna, en ekki eins og nú tíðkast, að
vistmenn verði að uppfylla kröfur vistheim-
ila til að fá inngöngu. Ég hef grun um að
fleiri foreldrar en við beri ugg I brjósti um
framtið og fullorðinsár barna sinna, og
óttast þar af leiðandi ekki að okkar drengur
yrði einn á því heimili, sem við höfum
ákveðið að reyna að koma upp.
Ég áfrýja því máli mínu og barns míns til
hins almenna borgara. Þó embættismanna-
vald hins opinbera sé ekki talið bera neina
ábyrgð í þessu máli, lít ég svo á, að ekki séu
öll sund lokuð, mert hjálp samfélagsins hlýt-
ur okkar foreldrum að takast að tryggja
drengnum okkar og um leið fleiri börnum
þá framtíð, sem þau eiga skilið.
Ég vil að lokum geta þess, að sá styrkur,
sem fólst í samdóma áliti dómara Bæjar-
þings Reykjavíkur og séráliti Einars
Arnalds, hæstaréttardómara, hefur verirt
mér og mínum ómetanleg stoð i erfiðleikun-
um og mun ávallt verða. Þökk sé ykkur.
Sigrún Arnbjarnardóttir.
Stúdentakjallarinn opnaður
FELAGSSTOFNUN stúdenta hef-
ur nýlega opnað „Stúdentakjall-
arann“ — kaffi og setustofu í
kjallara Gamla Garðs. Kjallarinn
hefur allur verirt innréttartur á
nýjan leik, en þart verk hefur Jón
Arnarr, sem nemur innan-
húsarkitektúr, annazt. Er kjall-
arinn um margt nýstárlegur en
um leirt hinn vistlegasti.
1 stúdentakjallaranum eiga há-
skólanemar að geta orðið sér úti
um molakaffi og kökur, og skegg-
rætt um heima og geima yfir
kaffibollanum eða flett dagblöð-
unum. Kjallarinn verður opinn
frá því kl. 12.30 og fram til kl. 3 á
daginn og á kvöldin frá kl. 8 til
11.30 virka daga nema á föstu-
dagskvöldum, en um helgar
verður kjallarinn opinn frá kl.
2—11.30. Þess á milii er gert ráð
fyrir að stúdentar geti efnt til
litilla funda og annarrar félags-
starfsemi.
Er Stúdentakjallarinn var vígð-
ur á dögunum að viðstöddum
menntamálaráðherra meðal ann-
arra, rakti Þröstur Ölafsson, for-
maður stjórnar Félagsstofnunar,
sögu þessarar vistarveru og að-
draganda þess að ráðizt var i að
innrétta hana á ný sem kaffi- og
setustofu fyrir stúdenta. Kom þar
m.a. fram að i upphafi var í kjall-
aranum .leikfimisalur stúdenta,
þar sem þeir iðkuðu hnefaleika
meðal annars. Síðan tók brezki
herinn salinn traustataki en eftir
stríðslok varð kjallarinn mötu-
neyti stúdenta og allt til þess að
mötuneytið fluttist í ný húsa-
kynni fyrir fjórum árum. Um þaó
leyti kom upp sú hugmynd að
nýta kjallarann fyrir félagsstarf-
semi skólans og var síðan ákveðið
að ráðast i þá framkvæmd i haust.
Var hún fjármögnuð með því að
leggja ákveðíð gjald á hvern
stúdent við Háskóiann.
Starfsemi Félagsstofnunar
stúdenta er nú allumsvifamikil
þar sem er daglegur rekstur
stúdentagarðanna að vetrarlagi
og hótelrekstur á sumrin, rekstur
mötuneytisins, bóksala stúdenta,
kaffistofa I deildahúsum og nú
síðast Stúdentakjallarinn svo að
nokkuð sé nefnt.