Morgunblaðið - 01.05.1975, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. MAl 1975
Ufgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Á hátíðisdegi
verkalýðsins
L aunþegar koma saman
í dag á hátíðisdegi
verkalýðsins, 1. maí, við
erfiðari aðstæður í efna-
hags- og kjaramálum en
oftast nær áður. Vegna ytri
áfalla á síðasta ári urðu
kjarasamningarnir, sem
gerðir voru í febrúar 1974,
óraunhæfir með öllu. Vió
þessar erfiðu aðstæður hef-
ur meginverkefnið á liðn-
um vetri verið það aó
treysta stöðu láglauna-
fólksins, halda atvinnufyr-
irtækjunum gangandi og
greiða fyrir kjarasamning-
um til þess að tryggja
vinnufrið. Engum blandast
hugur um, að verulegur ár-
angur hefur náóst í þessum
efnum.
í ávarpi fulltrúaráós
verkalýðsfélaganna í
Reykjavík er sú krafa sett
fram, að kjarasamningarn-
ir, sem gerðir voru á síð-
asta ári, taki gildi á ný og
sú rikisstjórn, er hindri
framgang þessarar kröfu,
eigi að vikja. Þetta gerðist
þegar á sl. sumri. Vinstri
stjórnin bannaði með
bráðabirgðalögum greiðslu
visitöluuppbótar á laun og
lagði ennfremur með lög-
um bann við því aó kaup
sjómanna hækkaði. Vinstri
stjórnin stefndi einnig aö
þvi að afnema allar kaup-
hækkanir, sem samið hafði
verið um í febrúar 1974 og
færu yfir 20%. Sú ríkis-
stjórn, sem fulltrúaráð
verkalýðsfélaganna krefst
nú að víki, féll í raun réttri
fyrir ári, þegar forseti Al-
þýðusambandsins sagði af
sér ráóherraembætti en
hún fór frá eftir ósigur í
kosningunum í júni sl.
Frá því í lok ágúst hefur
núverandi ríkisstjórn með
margháttuðum aðgerðum
unnið að því aó halda at-
vinnulífinu gangandi og
þaó hefur tekizt. Ríkis-
stjórnin lýsti því þegar í
upphafi yfir, að við þær
hrikalegu aðstæður í efna-
hagsmálum, sem þegar
voru komnar upp á sl.
sumri, væri útilokað að
bæta þá kjaraskeröingu,
sem orðin var, með al-
mennum launahækkunum.
Á hinn bóginn tók forsætis-
ráðherra afdráttarlaust af
skarið um það, að brýna
nauðsyn bæri tii að bæta
kjör þeirra, er við erfiðast-
ar aðstæður byggju. í
framhaldi af þessari yfir-
lýsingu setti ríkisstjórnin
lög um launajöfnunarbæt-
ur í stað verðlagsuppbótar-
innar, sem vinstri stjórnin
hafói bannað. Með þvi að
fyigja fram þessari stefnu
hefur ríkisstjórninni tekizt
að draga úr launamismun
að nokkru leyti, en það er
meira en verkalýðshreyf-
ingunni hefur auðnazt að
ná fram á undanförnum ár-
um, þrátt fyrir góðan vilja
og ákveðnar yfirlýsingar
þar að lútandi.
Til þess að greiða fyrir
bráðabirgðasamkomulagi í
kjaramálum ákvað ríkis-
stjórnin ennfremur að
beita sér fyrir umtalsverð-
um skattalækkunum. 1
framhaldi af því fyrirheiti
hafa nú verió samþykkt lög
á Alþingi, er fela í sér um-
talsverða lækkun tekju-
skatta og útsvara. Þessi
skattalækkun er fyrst og
fremst við það miðuð, að
hún komi þeim helzt að
notum, er hafa lágar tekjur
og fyrir stórum fjölskyld-
um að sjá. Þá hafa á grund-
velli sömu laga verið
ákveðnar allverulegar
tolla- og söluskattslækkan-
ir. Margar matvörutegund-
ir lækka því allverulega i
verði nú eins og brauðvör-
ur, grænmeti, ávextir og
kaffi.
Þegar meta á þróun
kjaramálanna að undan-
förnu verða menn að líta á
þessar staðreyndir í heild
sinni vilji þeir fá rétta
mynd af því, sem gerzt hef-
ur. Hitt dylst engum, að
um leið og þjóðarbúið í
heild hefur orðið fyrir svo
miklum áföllum, sem raun
ber vitni um, hafa lifskjör
alls almennings versnað.
Frá því á fyrri hluta síó-
asta árs hefur kaupmáttur
útflutningstekna þjóðar-
búsins rýrnað um 30%.
Engum heilvita manni get-
ur dottió í hug að við slík
umskipti sé unnt að bæta
lífskjörin, þau hljóta þvert
á móti að versna. Það er
ekki unnt að bæta lífskjör-
in meó fundarsamþykktum
eða kjarasamningum, sem
ekki eiga stoð í aukinni
verðmætasköpun og aukn-
um þjóðartekjum.
Nú hefur verió gert
bráðabirgðasamkomulag á
vinnumarkaðinum og það
tekur að verulegu leyti mið
af þeim erfiðu aðstæðum,
sem þjóðin býr við. Einn
þátturinn í þessu sam-
komulagi eru þær skatta-
lækkanir, sem ríkisstjórnin
hefur nú beitt sér fyrir.
Framundan eru samninga-
viðræður um nýtt visitölu-
kerfi. Mikils er um vert að
samkomulag náist um
þetta efni, enda allir aðilar
á einu máli um, að fyrra
kerfi var í verulegum atr-
iðum óraunhæft.
Hrafn Gunnlaugsson skrifar:
Ljós og skuggi
„Þegar kvikmyndatökumaður-
inn sniður myndina, ákveður sjón-
arhorn og hlutföll, verður hann
alltaf að spyrja sjálfan sig: hvaða
hlutverki gegnir þetta skot fyrir at
burðarásina. hvað segir það. Kvik-
myndatökumaður sem hugsar
fyrst um snið myndarinnar, áður
en hann leitar að hinu frásögulega
inntaki sem myndinni er ætlað í
efnisþræðinum, er slæmur kvik-
myndatökumaður. Þess vegna á
kvikmyndatökumaður sem vill ná
árangri við gerð einnar myndar, að
kynna sér handritið út I æsar.
Hann verður að sjá fyrir sér at-
burðarásina I samfelldum mynd-
um og setja nákvæmlega niður
fyrir sér hvað hvert og eitt skot
segir, hvað sé inntak þess. Þegar
hann hefur áttað sig fyllilega á þvi
og beygt hugsun sina undir efnið,
þá fyrst er kominn timi til að sniða
myndina, velja sjónarhorn, vélar-
hreyfingu, linsu et cetera. Góður
kvikmyndatökumaður sem rekst á
fallegt snið hafnar þvi umhugs-
unarlaust ef það hefur ekki þýð-
ingu fyrir efnið. — Þegar ég segi
góður kvikmyndatökumeður,
miða ég að sjálfsögðu aðeins við
mina eigin skoðun og aðferð, en
ég held að sá sem öðlast verulega
reynslu i kvikmyndatöku komist
alltaf að þessari sömu niðurstöðu:
spyrðu fyrst um þau skilaboð sem
eiga að búa i skotinu, síðan um
myndsniðið. Sama má segja um
Ijósið. Lýsing vegna lýsingarinnar
á ekki heima í kvikmynd, lýsingin
verður að fylgja efni handritsins."
Þannig fórust Sven Nykvist
m.a. orð þegar hann bauð okkur
velkomna, sex manna starfshóp,
sem hann veitti forystu á vegum
Dramatiska Institutsins i Stokk-
hólmi dagana 12.—15. apríl.
Hlutverk hópsins var að gera verk-
legar tilraunir með Ijósaútbúnað
við kvikmyndatöku og notkun
Ijóss sem listræns meðals i kvik-
mynd, um leið og ætlunin var að
ræða um tengsl og samskipti kvik-
myndatökumannsins og kvik-
myndaleikstjórans.
Við hittumst i einum af upp-|
tökusölum sænska Filmuhússins
klukkan 9 að morgni laugardags-
ins 12. apríl.
„Mig langar til að byrja á þvi að
fjalla litillega um nokkur atriði úr
fyrstu kvikmyndum sögunnar sem
notuðu Ijósið sem listrænt meðal.
Ég hef spilað þessi atriði inn á
myndsnældu (videokasset) svo við
getum skoðað það núna strax, en
síðan ætlast ég til að við sviðsetj-
um þessar sömu senur hér i upp-
tökusalnum, til að við sjáum svart
á hvitu hvaða breytingar hafa átt
Sven Nykvist (fæddur
1 922) er I hópi færustu kvik-
myndatökumanna okkar
tíma. Hann hefur hlotið ótal
viðurkenningar fyrir kvik-
myndatöku sína og hlotnað-
ist Oskarsverðlaunin á sið-
asta ári fyrir myndatökuna í
Hvisl og hróp sem Ingmar
Bergman leikstýrði. Síðasta
mynd sem sýnd var hér á
landi, tekin af Nykvist, var
Töfraflautan i leikstjórn Berg-
mans sem islenzka Sjónvarp-
ið flutti um páskana
sér stað i notkun Ijóssins og hvar
kvikmyndarýmið er statt i dag i
samanburði við þessar myndir."
Myndirnar sem Nykvist hefur
valið atriði úr ná frá mynd Stillers,
Ingeborg Holm, fram til Citizen
Kane eftir Orson Wells.
„Það skemmtilega er, að þvi
þjálfaðri sem kvikmyndatökumað-
ur verður og þvi reyndari leik-
stjóra sem hann vinnur með, þvi
meir leita báðir að einfaldleikan-
um; einfaldleika sem býr i forminu
sjálfu, kvikmyndinni sem mynd.
Maður reynir að komast hjá mynd-
vixlun (klippingu á milli ólíkra
myndstærða i sömu senu) i
lengstu lög, og reynir að láta leik-
inn búa í heilli fastri mynd; klipp,
myndvélarhreyfingar, aðdráttur
og keyrslur sem hafa ekki frásögu-
legt gildi fyrir efnið, gera ekkert
annað en að trufla. Myndvixlun
frá einu andliti i annað, eða frá
einu sjónarhorni i annað, bara til
að skipta um mynd, er út i hött.
Kauðskasta myndataka sem ég sé,
er þegar hvert einasta andlit sem
opnar munninn er elt uppi, og svo
að segja hver setning mynduð
eins og um framburðarkennslu
væri að ræða. Oft er miklu áhrifa-
meira að mynda þann sem hlustar
en þann sem talar. Maður á aldrei
að rjúfa mynd nema fyrir því séu
gildar efnislegar ástæður. Einhver
algengasti galli flestra kvikmynda
sem við sjáum i dag, er þessi
hamagangur með myndavélina og
myndina, einungis til að hægt sé
að víxla frá einni mynd yfir i aðra.
Ef við skoðum hins vegar mynd
eins og Ingeborg Holm sjáum við
að gengið er út frá einni ákveðinni
heilmynd (myndrými) sem er lýst
með leik innan myndrýmisins i
huga. Það er leikið i myndinni og
myndin ekki rofin nema atburða-
rásin eða ákveðin skilaboð krefjist
þess. Niðurstaðan verður sú að
hvergi myndast togstreita milli
leiks og myndar. Þetta er sú kvik-
mynd sem ég hef tekið mér æ
meir til fyrirmyndar á siðari árum.
Bæði i Svipmyndir úr hjónabandi
og i Töfraflautunni hafði ég þessa
mynd stöðugt i huga. Það var
Ingmar Bergmann sem benti mér
upphaflega á Ingeborg Holm, og
ég veit að hún hafði afgerandi
áhrif á þróun hans sem kvik-
myndaleikstjóra. — Auðvitað sjá-
um við ótal galla i þessari mynd,
en grundvallar stefnan er rétt —
og lýsingin miðuð við heildar-
myndina, sem á alltaf að vera
fyrsta boðorð hvers kvikmynda-
tökumanns."
Nykvist stillir upp lýsingunni á
nokkrum innisenum úr Ingeborg
Holm. Hann byrjar á þvi að velja
ákveðinn Ijóskastara fyrir útiljósið
sem á að koma inn um gluggann.
Þegar hann er orðinn ánægður
með Ijósspeglun gluggans sem
flæðir inn á gólfið, byrjar hann að
stilla upp öðrum Ijóskösturum.
Reglan er að Ijósið inn um glugg-
ann á að vera tveim Ijósopum
sterkar, jafnvel þrem. Nú er lýs-
ingin orðin nákvæmlega eins og i
senunni í Ingeborg Holm. Það er
auðvelt að bera saman myndina af
snældunni sem situr kyrr á lausum
sjónvarpsskjá og myndina úr sjón-
varpsupptökuvélinni.
„Hér vil ég gera eina breytingu.
Veggirnir I þessum gömlu mynd-
um voru oftast notaðir sem endur-
speglar fyrir Ijóskastarana til að
ná fram jafnri heildarlýsingu i
myndrýminu, þess vegna virðast
þeir svo flatir og dauðir I mynd-
inni. Aðgengilegast er að setja
smjörpappír fyrir loft og hliðar-
kastara og skyggja niður veggina,
þá fáum við aukna dýpt i mynd-
ina. Einnig er hugsanlegt að snúa
kösturunum við og láta álpappir
endurkasta liósinu. — En maður
Framhald á bls. 28
O J -
Stundir með kvikmyndatökumanninum Sven Nykvist
— 1. grein
Sven Nykvist: Ég set smjörpappír á ramma, sem ég hengi i loftið og lýsi síðan i gegnum til að ná fram jafnri hlutlausri
lýsingu.