Morgunblaðið - 26.06.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. JUNÍ 1975

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10 100.
Aðalstræti 6. simi 22 4 80
Áskriftargjald 700,00 kr. á mánuði innanfends
í lausasölu 40,00 kr. eintakið
Senn líður að því, að
ríkisstjórnin taki
ákvörðun um útfærslu fisk-
veiðilandhelginnar í 200
sjómílur í samræmi við
stefnuyfirlýsingu sína.
Mikió starf hefur verið
unnið til þess að undirbúa
jarðveginn fyrir þessa mik-
ilvægu ákvörðun. Fullvíst
er, að fyrr hafa ekki farið
fram svo víðtækar viðræö-
ur við aðrar þjóðir, þegar
fiskveiðilandhelgin hefur
verið færð út.
Geir Hallgrímsson, for-
sætisráðherra, átti sl.
mánudag fund með Harold
Wilson, forsætisráðherra
Bretlands. Á þessum fundi
ítrekaði Geir Hallgrímsson
þá ákvörðun íslenzku ríkis-
stjórnarinnar að færa fisk-
veiðilandhelgina út í 200
sjómílur á þessu ári. Jafn-
framt gerði hann forsætis-
ráöherra Breta grein fyrir
þeim ástæðum, er liggja að
baki þessari ákvörðun. Að
öðru leyti snerust viðræð-
ur forsætisráðherranna
um þróun hafréttarmála að
undanförnu og samskipti
landanna almennt.
Á fundinum óskuðu
Bretar eftir viðræðum við
íslendinga, þar eð samn-
ingar þeirra um veiðiheim-
ildir hér við land renna út
13. nóvember n.k. Engar
samningaviðræður fóru
fram um þau efni. Af Is-
lands hálfu var einvörð-
ungu verið að gera grein
fyrir ákvörðun ríkisstjórn-
arinnar og þeim mikilvægu
hagsmunum er að baki
henni liggja. Geir Hall-
grímsson, forsætisráð-
herra, hefur á þessu ári átt
viðræður við fjölmarga
þjóðarleiðtoga um þessi
málefni, sem hafa þjónað
þeim tilgangi fyrst og
fremst að skýra málstað ís-
lands og ítreka ákvörðun-
ina um útfærslu í 200 sjó-
mílur á þessu ári jafnframt
þvi sem fjallað hefur verið
um framvindu mála á haf-
réttarráðstefnunni og mót-
un hafréttarreglna.
Engum vafa er undirorp-
ið, að viðræður þessar hafa
haft mjög mikla þýðingu
og þær munu gera okkur
hægar um vik að standa á
rétti okkar þegar þar að
kemur. Snemma á þessu
ári fór forsætisráðherra
vestur um haf og ræddi þá
þessi málefni all ítarlega
við Trudeau forsætisráð-
herra Kanada. Þær viðræð-
ur voru þýðingarmiklar
sakir þess, að Kanadamenn
hafa ekki ósvipaðra hags-
muna að gæta og við og
hyggja einnig á útfærslu
fiskveiðimarkanna. Á haf-
réttarráðstefnunni hafa
þeir einnig verið í hópi
þeirra ríkja, sem hvað
ákafast hafa barizt fyrir
200 sjómilna fiskveiðilög-
sögu. Við eigum því trausta
bandamenn í Kanada önd-
vert við það sem var á fyrri
hafréttarráðstefnunum.
Afstaða Bandaríkjanna
hefur einnig breytzt í veru-
legum atriðum frá því að
hafréttarráðstefnur voru
haldnar 1958 og 1960, en þá
voru þau í hópi þeirra
ríkja, er voru helztu drag-
bítar á víðáttumikla fisk-
veiðilögsögu. Nú hefur orð-
ið kúvending á afstöðu
Bandaríkjamanna í þess-
um efnum eins og fram
hefur komið á hafréttar-
ráðstefnunni og þegar öld-
ungadeild Bandaríkjaþings
samþykkti sl. vetur laga-
frumvarp um 200 sjómílna
efnahagslögsögu, þó að það
hafi ekki fengið afgreiðslu
í báðum þingdeildum.
Einnig vegna þessarar
afstöðubreytingar Banda-
ríkjanna var það málstað
okkar til framdráttar, að
Geir Hallgrímsson skyldi
ræða þessi málefni sérstak-
lega við Ford Bandaríkja-
forseta í tengslum við leið-
togafund Atlantshafs-
bandalagsins nú i vor. Við
það tækifæri ræddi forsæt-
isráðherra einnig við
kanslara og utanríkisráð-
herra Vestur-Þýzkalands
og utanríkisráðherra Bret-
lands. Eftir fundinn með
Wilson á mánudag hefur
forsætisráðherra þvi rætt
landhelgisútfærsluna og
gert grein fyrir sjónarmið-
um íslands á fundum með
þjóðarleiðtogum þeirra
ríkja, sem mest gildi hefur
að ræða við áður en
ákvörðunin um útfærslu
verður framkvæmd.
Forsætisráðherra hefur
þannig rætt þessi málefni
við þjóðarleiðtoga þeirra
tveggja aðildarþjóða At-
lantshafsbandalagsins, sem
styöja nú hvað eindregnast
200 sjómílna efnahagslög-
sögu, og eins við leiðtoga
þeirra tveggja þjóða, sem
við höfum átt erfiðust sam-
skipti við vegna fiskveiði-
lögsögumálanna. Þessar
viðræður forsætisráðherra
við þjóðarleiðtoga ýmissa
ríkja um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar á þessu
ári sýna svo að ekki verður
um villzt, að traustur
grundvöllur hefur verið
lagður fyrir útfærsluna.
Þá hefur forsætisráð-
herra tekið þessi málefni
upp á vettvangi Norður-
landasamvinnunnar og
m.a. rætt þau við forsætis-
ráðherra Norðurlanda.
Þess er einnig að geta að
Evensen, hafréttarmála-
ráðherra Noregs, kom
hingað til lands fyrir
skömmu og ræddi við is-
lenzka ráðherra og emb-
ættismenn. Þó að Norð-
menn hafi farið aðrar leið-
ir í þessum efnum en við,
er náin samvinna við þá
mjög mikilvæg, enda hafa
þeir á hafréttarráðstefn-
unni verið í forystu fyrir
200 sjómílna efnahagslög-
sögu. Evensen hefur þar
unnið afar merkilegt starf
viö að samræma þær ýmsu
tillögur, er uppi hafa verið.
Þessar viðræður forsæt-
isráðherra við þjóðarleið-
toga ýmissa landa eiga ekk-
ert skylt við hugsanlegar
samningaviðræður um
hugsanlegar veiðiheimildir
einstakra ríkja, þær eru
fyrst og fremst kynning á
sjónarmiðum Islands og
eindreginni afstöðu og eru
því mikilvægur undirbún-
ingur fyrir útfærslu fisk-
veiðitakmarkanna í 200
sjómílur.
Mikilvægar við-
ræður við þjóðarleiðtoga
Horfurnar í finnskum stjórnmálum
Eftir Cotin
Narbrough
Á þeim fimmtíu og átta árum,
sem Finnland hefur veriö sjálf-
stætt riki, hafa veriö þar viö völd
næstum jafnmargar ríkisstjórnir.
Stjórn Kalevi Sorsa, sem nú hefur
nýlega farið frá, gæti verið fj*jir-
boði breytinga um traustari ríkis-
stjórnir þar í landi.
Samtimis því virðist vera um
nálgun að ræða milli þeirra
tveggja stóru pólitisku afla i land-
inu, sósíaldemókrata og hins ald-
urhnigna forseta landsins, Urho
Kekkonens, og gæti það haft i för
með sér að unnið yrði afdráttar-
lausar gegn þeim öflum, sem eru
vinstra megin við miðju.
Sorsarikisstjórninni tókst ekki
að sitja út kjörtimabilið. Hún tók
við völdum I september 1972, og
næstu kosningar áttu að fara
fram í janúar 1976. Engu að síður
tókst stjórninni að sitja að völd-
um í 1004 daga og varð önnur
langlífasta rikisstjórn Finnlands.
Samvinna stærsta flokksins,
Sósíaldemókrata, sem ræður 56
sætum af 200 á finnska þinginu,
og Miðflokksins, sem hefur 35
sæti, hefur tekizt með afbrigðum
vel á margan hátt, þrátt fyrir ým-
iss konar ágreining, sem vitað var
um fyrir. Aðild að stjórninni átti
einnig Frjálslyndi flokkurinn
sem hefur 7 þingmenn og Sænski
flokkurinn með 10 fulltrúa á
þinginu.
Valdaöflin tvö innan stjórnar
Sorsa, sósialdemókratar og Mið-
flokkurinn, munu nær þvi örugg-
lega mynda kjarnann i nýrri rikis-
stjórn sem mynduð verður eftir
kosningarnar í september næst-
komandi. Einhver smáflokkanna,
sem á pólitísku máli telst nálægt
miðju, kynni einnig að fá aðild að
henni, en ekki er líklegt að flokk-
ar, sem eru langt til hægri eða
vinstri, fái sæti i henni.
Á hægri væng finnskra stjórn-
mála er atkvæðamestur íhalds-,
flokkurinn, sem hefur 36 fulltrúa
og fær aldrei blessun stjórnarinn-
ar í Moskvu, og svo á vinstri
vængnum eru kommúnistar með
37 sæti, sem aldrei hljóta blessun
heima fyrir.
Sorsa var ekki seinn á sér að tjá
kommúnistum að hann teldi þá
ekki líklega samstarfsmenn. Nú i
vor flutti hann ræðu á 30. flokks-
þingi sósialdemókrata í háskóla-
bænum Jyvaskyla, tveimur dög-
um eftir að stjórn hans hafði sagt
af sér. Gerði hann grein fyrir
þeim skoðunum flokks síns að
vegna ágreinings innan Kommún-
istaflokksins væru fulltrúar hans
óhæfir til að eiga aðild að sam-
steypustjórn. En innan flokksins
hefur staðið barátta í tíu ár milli
harðlínumanna og þeirra afla,
sem hægar vilja fara I sakirnar og
hófsamari teljast.
Enda þótt hinni svokölluðu
Finnsku breiðfylkingu tækist það
á árunum upp úr 1960 að setja
kommúnista undir sama hatt og
sósialdemókrata og miðflokka-
menn, hefur hugmyndafræðileg-
ur ágreiningur splundrað inn-
Forsætisráðherra bráðabirgða-
stjórnarinnar nú er Keijo Liin-
amaa
byrðis samstöðu flokksins, sem er
á margan hátt voldugur (og
skyldu höfð í huga hin nánu
bræðratengsl hans við sovézka ná-
granna), og var það ástæðan fyrir
þvi að kommúnistar hurfu úr
breiðfylkingunni i marz 1971. Sið-
an hafa þeir valið þann kostinn að
vera i stjórnarandstöðu en taka
ekki á sig ríkisstjórnarskyldur.
Engu að síður rétti Sorsa þó
vinarhönd i átt til kommúnista í
ræðunni í Jyvaskylda, en sú hönd
var býsna tómleg. Samkvæmt
mati Sorsa eru aðeins tveir vinstri
flokkar i landinu, sósialdemókrat-
ar og kommúnistar. Þar á milli
rúmast ekkert. Þessi stefna er
ekki ólík þeirri sem harðlínu-
Olavi J. Mattila er utanrfkisráð-
herra.
kommúnistar halda fram i gagn-
rýni sinni á Lýðræðisfylkinguna
sem er að meirihluta kommúnísk-
ur flokkur, en á þó að hafa yfir-
bragð Dubeekisma. En samkvæmt
skoðanakönnunum hefur flokkur-
inn jafnan hallað sér að kommún-
istum í kosningum.
Sú skoðun er almenn, að sósíal-
demókratar hafi undanfarið
sveigt talsvert til vinstri. Minna
má á að Ulf Sundquist, mennta-
málaráðherra og aðeins þritugur
að aldri, var kjörinn ritari á
flokksþinginu, en hann telst til
vinstri arms flokksins. Sorsa vildi
ekki gera of mikið úr róttækninni
við blaðamenn, en þetta getur
ekki þýtt annað en að flokkurinn
hygðist tryggja sér nokkurn skerf
af atkvæðum sem kommúnistar
hafa fengið.
Oðru kosningahrópi frá sósíal-
demókrötum var einnig komið til
kjósenda fyrir nokkru. Þar var
sett fram krafa um aukið ríkiseft-
irlit með efnahagsmálum, þjóð-
nýtingu banka, lyfjaverzlunar og
tryggingafélaga og skyldi þessu
lokið fyrir árið 1980.
Ekki er þó búizt við neinum
umtalsverðum breytingum á
styrkleikahlutföllum stjórnmála-
flokkanna í kosningunum I sept-
ember. Þvi er spáð að hægriflokk-
arnir muni ná rúmlega 50% at-
kvæðanna. En vitað er að sósíal-
demókratar munu leggja allt
kapp á að smala til sín eins miklu
af vinstri atkvæðum og kostur
verður á. Þetta gæti tekizt að
vissu marki og gæfi þá flokknum
svipaða forystuaðstöðu og bróður-
flokkur hans í Svíþjóð. Þar hefur
flokkur Olofs Palme stýrt þjóðar-
búi þrátt fyrir minnihlutafylgi
með þvi að sveifla sér á milli
hægri og vinstri afla i atkvæða-
leit.
Þó að Finnar geti ekki tekið
starfsaðferðir Palmes og flokks
hans algeru traustataki og heim-
fært þær upp á Finnland — sér-
staklega þar sem forsetinn hefur
mikið vald — gæti það orðið sóal-
demókrötum í Finnlandi nokkur
fyrirmynd í framtíðinni.
Það sem varð núverandi rikis-
stjórn að falli kom ekki á óvart og
var ekki nýtt af nálinni og sá
ágreiningur hagsmuna sem þar
varð hefur rikt innan hennar frá
byrjun. Hefur þessi skoðanamun-
ur iðulega skotið upp kollinum,
ekki sízt þegar launamál eða land-
búnaðarmál hafa verið í brenni-
depli, en framan af greip Kekkon-
en forseti I taumana og leysti þau
á prúðan og eindreginn hátt.