Morgunblaðið - 10.07.1975, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. JÚLl 1975
10
Ræða flutt á aðalfundi Sambands íslenzkra rafveitna
Inngangur
Orkumál okkar Norðlendinga hafa nú
alllengi verið í brennidepli og er óþarfi
að fara nánar út í það, en staðan nú er
þannig, að á hinu samtengda svæði á
Norðurlandi er virkjað afl þetta:
1. Vatnsafl ca. 20.5 MW (fer eftir að-
stæðum)
2. Jarðgufa 3.0 MW
3. Dísilafl tæp 21.0 MW (nýja stöðin á
Akureyri meðtalin).
Framleiðslugeta vatns- og gufuafls er
ca. 185 GWh/ári.
Orkuspáin er hins vegar þessi: (á sam-
tengda svæðinu)
Ár 75 76 , 77 78 79 80
MW 37.9 40.6 43.6 46.7 49.9 53.3
GWh 205 222 239 255 272 290
A Skeiðsfosssvæði er virkjað vatnsafl
nú um 3.4 MW og 1.7 MW í framkvæmd
og framleiðslugeta að þeirri framkvæmd
lokinni um 20 GWh/ári. Auk þess er 1.5
MW dísilafl á Siglufirði. Að lokinni
þeirri viðbótarvirkjun, sem nú er unnið
að i Fljótá, verður Skeiðsfosssvæðið
sjálfu sér nógt um grunnorku og fært
um að senda nokkrar GWh árlega út af
svæðinu, eftir að tengingu þess við hið
samtengda svæði á Norðurlandi lýkur.
Eins og sést af orkuspá næstu ára, sem
reyndar gerir ekki ráð fyrir eins mikilli
aukningu að meðaltali milli ára og
undanfarið, er nú um veruiega dísil-
keyrslu að ræða á Norðurlandi, og fer
hún vitaskuld ört vaxandi, þar sem heita
má, að megninu af aukningunni sé mætt
með dísilkeyrslu. Gert er ráð fyrir, að
dísilorkan verði á ár um 26 GWh og
olíukostnaður um 180 Mkr, og næsta ár,
ef engin viðbótargrunnorka fæst inn á
svæðið, verður dísilorkan um 40 GWh og
olíukostnaður um 280 Mkr það ár. Það
hefði því verið fyllsta ástæða til þess að
líta þetta atriði alvarlegum augum og
finna á því lausn, og sú lausn var til, þ.e.
bráðabirgðavirkjun í Kröflu, en þrátt
fyrir margítrekuð tilmæli Laxárvirkjun-
ar um að þessi virkjun yrði gerð, og sýnt
var fram á, að hún væri raunhæf, fékkst
ekki virkjunarleyfi.
Þetta varð til þess, að Laxárvirkjun
lýsti því yfir að hún gæti ekki tekið á sig
sinn hluta af hinum gífurlega olíu-
kostnaði, sem hér um ræðir, ef ráðuneyt-
ið tæki þá ákvörðun að ráðast ekki i
bráðabirgðavirkjunina. Jafnframt var
það krafa Laxárvirkjunar, að hún yrði
skaðlaus af þeim ákvörðunum, sem hún
er ekki aðili að og ber enga ábyrgð á.
Leiðir til lausnar
Eins og kunnugt er, er nú unnið að 2
stórframkvæmdum til lausnar á orku-
vanda Norðlendinga, þ.e. Byggðalínunni
og Kröfluvirkjun. Kostnaður við Byggða-
línuna er áætlaður (í marz 1975) um
1400 Mkr með sprennistöðvum við Anda-
kíl, Laxárvatn og Akureyri. Kostnaður
við Kröfluvirkjun er mjög óviss og hefi
ég ekki séð neinar áætlanir í þvi sam-
bandi, en tölur hafa verið nefndar á
bilinu 5000 — rúmar 6000 milljónir.
Fullyrt hefir verið, að Byggðalínan
geti orðið tilbúin seint á næsta ári og þá
með 132 kv spennu frá Andakíl, þannig
að ef það stenzt, ætti veturinn
1976—1977 að verða viðráðanlegur.
Hægt mun vera að flytja a.m.k. 10 MW
(eða nokkru meir) norður, án þess að
mata inn launafli á Akureyri. 1 raun er
það núverandi sæstrengur yfir Hval-
fjörð, sem einkum takmarkar flutnings-
getuna. Tímaáætlun um Kröfluvirkjun
gerir ráð fyrir því, að hún geti komizt f
gagnið í árslok 1976, þ.e. ef allt gengur
eins og bezt verður á kosið, en eðlilega er
sú framkvæmd flóknari og erfiðari en
bygging háspennulínu, þannig að ég
held að við verður að setja traust okkar á
Byggðalínuna frekar en Kröfluvirkjun.
Enn eru þó mörg atriði óþekkt og sum
lítt eða ekki rædd og má þar m.a. nefna,
að enn er ekki farið að ræða um orku-
flutning eftir Byggðalínunni, söluskil-
mála og annað í því sambandi, sem nauð-
synlegt er Tyrir væntanlegá kaupendur
að vita, og það fyrr en síðar.
Virkjunarvalkost-
ir á Norðurlandi
A Norðurlandi eru nokkrir athyglis-
verðir virkjunarvalkostir, sem geta gefið
verulega orku á hagkvæmu verði, þótt að
vísu virkjanlegt afl á Norðurlandi sé
mikið minna en á Suðurlandi.
Þessir eru helztu virkjunarstaðir á
Norðurlandi:
1. Jökulsá á
Fjöllum
Fram að árinu 1967 beindust athugan-
ir einkum að Jökulsá á Fjöllum og þá
sérstaklega að virkjun við Dettifoss. Síð-
ar, eða nánar tiltekið snemma árs 1969,
koma fram hugmyndir um að veita
Jökulsá á Fjöllum, Jökulsá á Brú og
Jökulsá í Fljótsdal saman og virkja
heildarrennsli þeirra helzt i einni stórri
virkjun.
I skýrslu Verkfræðistofu Sigurðar
Thoroddsen frá i janúar 1975 segir, að
samanburðaráætlanir hafi bent til þess,
að hagkvæmara væri að veita Jökulsá á
Fjöllum austur, en að virkja hana í eigin
farvegi, en ekki hefir þó enn verið tekið
tillit til ýmissa jarðfræðilegra vanda-
mála, og um umhverfismál hefir litið
verið fjallað.
Siðustu árin hefir athyglin einnig
beinzt að rennslisvirkjun við Dettifoss
og þá óháð því, hvort Jökulsá verði síðar
veitt austur eða ekki.
Jökulsá á Fjöllum er lengst komin í
rannsóknum af einstökum virkjunar-
stöðum á Norðurlandi, þ.e.a.s. viss
virkjunarmöguleiki þar, sem er Detti-
fossvirkjun.
Virkjunin er hugsuð með stíflu ofan
við Selfoss. Þar myndast svolítið uppi-
stöðulón fyrir ofan. Skurður verður á
vestari bakka árinnar niður í Hafragils-
foss og síðan jarðgöng síðasta spölinn
niður að Hafragilsfossi, en þar yrði
stöðvarhúsið. Eitt mikilvægt jarðfræði-
legt atriði við Dettifoss er, að sprungur
og sigdældir eru beggja vegna árinnar.
En á milli virðist vera nokkuð heiíleg
spilda og virðist hún vera nógu stór fyrir
stöðvarhúsið. Þessi virkjun er komin
verulega á leið í rannsókn. Kort eru til af
þessu svæði og búið er að gera jarðfræði-
Iegar athuganir.
Dettifossvirkjun í þessari mynd verð-
ur um 165 MW að stærð og nýtir um 140
m fall, virkjað rennsli 138 kl/s. Árleg
framleiðslugeta um 1200 GWh. En það
eru fleiri möguleikar i Jökulsá á fjöllum
en Dettifossvirkjun, sem tekur mið-
hlutann úr fallinu. Hægt er að virkja
miklu meira, ef svo sýnist. Þá yrði að
Hrafnabjörg og myndast við það litið lón
sunnan Hrafnabjarga. Á sömu slóðum
yrði Suðurá veitt um skurð i áðurnefnt
lón. Úr þessu lóni yrði vatni veitt í
Ishólsvatn og þaðan með skurðum og
jarðgöngum niður í Skjálfandafljót aft-
ur. Hugsanlegt er að virkja hér allt að 70
MW með um 470 GWh árlegri fram-
leiðslugetu. Samanlögð geymsluorka í
báðum lónum er um 50 GWh (300
Gl/114 m fallhæð), sem er um 2,5 sinn-
um meira en við Sigöldu. Virkjað rennsli
yrði á bilinu 45—55 m3/sek. Önnur
virkjun er þarna einnig, þ.e. Aldeyjar-
fossvirkjun, en þar er ráðgert að stífla
Skjálfandafljót um 1 km ofan við Ingvar-
foss og á sömu slóðum er Suðurá stífluð
og veitt um skurð i Skjálfandafljótslón.
Hagkvæmasta stærð þessarar virkjunar
er 20—25 MW með um 170 GWh fram-
leiðslugetu á ári og getur þessi virkjun
Tvær smávirkjanir eru hugsanlegar í
eystri Jökulsá, þegar komið er niður i
dal. Önnur við Merkigil, en þaðan yrði
aðrennslisskurður austan árinnar norð-
ur á brún Merkigil? og stöðvarhús í
sjálfu Merkigili. Virkjað fall yrði um 100
m og virkjað afl um 30 MW og árleg
framleiðslugeta um 180 GWh.
Hin virkjunin við Villinganes, er e.t.v.
nokkru ódýrari, en þar er ráðgert að
stífla Héraðsvötn á móts við Villinganes,
um 2 km neðan ármótaeystri og vestari
Jökulsár. Hér er hægt að virkja um 30
MW með um 160 GWh árlega fram-
leiðslugetu. Verði hins vegar síðar virkj-
að í efri hluta vatnasviðanna, myndi
orkuvinnsla virkjunarinnar vart verða
undir 195 GWh/ári. Yrði kostnaður á
orkueiningu þá svipaður og frá virkjun-
inni í eystri Jökulsá.
Knútur Otterstedt, fram-
kvæmdastjóri Laxárvirkjunar
4. Blanda
Þá er komið að Blöndu, sem allmikið
hefir verið í sviðsljósinu undanfarið.
Gerður hefir verið samanburður á fjór-
um mismunandi höfuðtilhögunum auk
afbrigða, sem felast í mismunandi legu
vatnsvega og staðsetningar inntaksstíflu
neðan við Gilsvatn. 1 öllum tilhögunum
er gert ráð fyrir miðlunarstíflu við Ref-
tjarnarbungu og framhaldi hennar i
Kolkukvísl við Kolkuhól. Stærð miðlun-
arlóns yrði um 62 ferkm og nýtanlegt
rými um 460 Gl, en lónrými um 600 Gl.
Of langt mál er að fara út í lýsingu á
einstökum tilhögunum, en þar var ein
langdýrust, þ.e. virkjun f sjálfum
Blöndugljúfrum.
Stofnkostnaður hinna þriggja var
mjög svipaður, en þar sem ein þeirra
gerði ráð fyrir að nota um 60% af vatns-
rennslu Vatnsdalsár við Forsæludal, þá
var horfið frá því að kanna þessa tilhög-
un frekar, þótt hún væari hagkvæmust.
Sú virkjunartilhögun, sem líklegust
er, gerir ráð fyrir að vatninu verði veitt i
skurði stutta leið inn í Þrístiklu, sem það
rynni svo í gegnum og áfram í Sunda-
tjörn f Austara-Friðmundarvatn og það-
an um Fiskilæk í Gilsvatn. Frá Gilsvatni
yrði síðan skurður 7 km langur að inn-
taki lóðréttra fallganga, sem liggja að
stöðvarhúsi neðanjarðar.
Orkumál
á IMorðurlandi
stífla ofar með lágum stfflum á móts við
Ytri Grímsstaðanúp á FjöIIum og veita
vatninu þaðan um skurði og lægðir um
40 km vegalengd norður að Kollöldu og
þaðan í neðanjarðarstöð og um 15 km
jarðgöng út í ána neðan við Vestaraland.
Um þessa virkjun hefir aðeins verið gerð
frumáætlun og er hún byggð á ófull-
komnum upplýsingum, en líklegt er að
einingarverð hennar verði ekki hærra
en við Dettifoss. (Virkjað fall um 360
m).
Orkuvinnslugeta þessarar virkjunar
sést af þessari töflu:
Midlun Virkjad ri'nnsli Uppsett afl Orkuvinnsla
(il kl/s MW GWh/ári
0 107 321 2245
50 116 349 2440
100 123 371 2835
300 141 427 2990
500 153 465 3255
700 161 490 3430
Jafnvel þótt Jökulsá yrði að hluta veitt
yfir í Austurlandsvirkjun, er þessi stóra
virkjun framkvæmanleg, en þá án miðl-
unar. Lindarþáttur Jökulsár er um 100
kl/s, sem alltaf yrði nýttur.
Margar aðrar virkjunartilhaganir
hafa verið kannaðar (flestar lauslega)
og má m.a. nefna virkjanaröðina:
Lambafjöll — Dettifoss — Réttarfoss —
Svfnadalur — Vestaraland, heildarafl
um 660 MW og um 4400 GWh árleg
framleiðslugeta.
2. Skjálfandafljót
Þar eru fleiri en einn virkjunarstaður,
en sá vænlegasti er víð Ishólsvatn.
Skv. tilhögun, sem EWI — Virkir
hefir sent frá sér, er áðgert að stifla
Skjálfandafljót um 1 km fyrir vestan
fallið vel inn í heildarmynd Ishólsvatns-
virkjana sem fyrsti áfangi. Rannsóknir á
þessum stað eru þó enn mjög litlar og
nákvæm kort vantar.
Um ýmsar aðrar tilhaganir getur því
verið að ræða en hér er getið og má t.d.
nefna, að Verkfræðistofa Sigurðar
Thoroddsen hefir gert áætlanir um
virkjun á þessum stað, sem í ýmsu eru
frábrguðnar áætlunum EWl — Virkis,
t.d. er þar gert ráð fyrir að veita ei'nnig
Svartá og Mjóadalsá í Skjálfandafljót
(íshólsvatn). Æskilegt er því að kanna
þennan virkjunarstað hið fyrsta, þar
sem hér virðist vera um hagstæða
virkjunarmöguleika að ræða.
A það má benda, að efivirkjun verður
gerð við Ishólsvatn, er fjarlægðin milli
hennar og Sigölduvirkjunar aðeins 160
km og hvergi verður styttra milli
virkjana sunnan- og norðanlands f ná-
inni framtíð.
3. Virkjanir í
Skagafiröi
Þar eru töluverðir möguleikar, sem
enn eru lítt kannaðir. Jökulsá eystri má
stífla nálægt Laugarfelli, en einnig er
hægt að stffla neðar. Frá því uppistöðu-
lóni er sjálfrennandi í áttina að Stafns-
vötnum, þar sem yrði annað uppistöðu-
lón. Hægt er að veita vestari Jökulsá og
Fossá tiltölulega auðveldlega inn í þetta
lón. Úr Stafsvötnum er hægt að veita
með skurði og jarðgöngum niður í Aust-
urdal eða Vesturdal. Þessi virkjun í
eystri Jökulsá myndi nota 350—400 m
fall og um 30 rúmm/sek. Virkjunarstærð
rúm 110 MW og árleg framleiðslugeta
um 780 GWh.
Frá stöðvarhúsi verða um 5,4 km löng
frárennslisgöng í Blöndu, þar sem hún
er í 90 m hæð yfir sjávarmáli, 0,7 km
fyrir ofan brúna hjá Syðri-Löngumýri.
Virkjunin verður um 135 MW, nýtir um
326 m fall og virkjað rennsli um 49 kl/s.
Aætluð framleiðslugeta um 900
GWh/ári.
Heyrzt hefir, að tiltölulega veigalitlir
hagsmunir, miðað við það sem þessi
virkjun getur gefið, geti orðið til þess að
rýra hagkvæmni virkjunarinnar mjög,
jafnvel svo að hún verði ekki fram-
kvæmd. Vonandi kemur ekki til þess. Ef
hinsvegar eru horfur á slíkum árekstr-
um, þá hljóta þeir miklu hagsmunir
fjöldans, þar sem hagkvæmar virkjanir
eru, að verða til þess að um þessi mál
verði sett lög, þar sem fjallað verði á
raunsæjan hátt um skynsamlega nýtingu
þessara miklu auðlinda okkar.
Vatnsafl á Norðurlandi er talið u.þ.b.
5600 GWh/ári, auk þess að 2000
GWh/ári fara til Austurlandasvirkjun-
ar, verði hún gerð, og um 1000 GWh/ári
eru ,hér eftir taldar, enda óvissa þar
ríkjándi um nýtingu.
Kröfluvirkjun hefi ég áður nefnt.
Vissulega er hugsanlegt framhald þeirr-
ar virkjunar síðar, þegar næg reynsla
hefir fengizt af þeirri virkjun, sem nú er
unnið að, en ráðlegt er að fara hér með
gát og afla sér nægrar reynslu áður en
lengra er haldið á þessari braut.
Stofnkostnaður
nokkurravirkjana
Miðað er við verðlag eins og það var í
maílok 1975. Stofnkostnaður nær ein-
ungis til vinnsluvirkja og með er talinn