Morgunblaðið - 25.09.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1975
19
/ ellibúöum
□ Ragnhildur
Ólafsdóttir:
□ FÓLK A FÖRUM.
133 bls.
□ Helgafell. 1975.
Fólk á förum er þokkalega
tilsniðin skáldsaga; og væmnis-
laus. Og vafajaust undirbyggð á
traustri þekkingu á efni því
sem tekið er til meðferðar: dag-
legu lífi vistmanna á elli- og
hjúkrunarheimili. En skemmti-
saga er þetta í engum skilningi,
öðru nær, ekki heldur gagntak-
andi harmsaga, er of einhæf og
yfirborðskennd og of laust
tekið á efninu til að geta kallast
meiri háttar skáldskapur og
höfða til hjartans. Grein er
þetta víst á meiði skandí-
navískrar félagshyggju og lýsir
— eins og Halldór Laxness seg-
ir í bréfi til skáldkonunnar og
prentað er sem formáli fyrir
sögunni, „þeim sorgleik, þegar
gamla fólkið í venjulegri fjöl-
skyldu, afi og amma, eru numin
burt úr náttúrlegu umhverfi
sínu og vistuð utangarðs, í elli-
búðum, og virðist sú aðferð
vera jafn-samrunnin ríkishug-
sjón okkar tíma og útburður
holdsveikra þótti einhlítur á
miðöldum.“
Því má bæta við til áréttingar
að sagan greinir ekki svo mjög
frá því hvernig né hvenær
gamla fólkið slitnar úr tengsl-
um við samfélag og fjölskyldu,
þegar frásögnin hefst er það
búið og gert; söguhetjurnar eru
orðnar sannkallaður elliheimil-
ismatur, farlama á sál og
líkama og þegar búnar að glata
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
mestöllu heilbrigðu Iífsskyni og
þar með lífslöngun og vitá f
rauninni hvorki í þennan heim
né annan. Þetta er mestmegnis
atferlislýsingar, sagt frá at-
höfnum söguhetjanna, stöku
sinnum brugðið upp svipleiftr-
um úr fortíð þeirra, en ytra
borði hlutanna er sem sagt
langmest skil gerð.
Fólk á förum er stutt skáld-
saga en persónur margar og af
því leiðir að hverri er skammt-
að fremur naumt rúm til kynn-
ingar: skapgerðarmótunar og
tjáningar.
í kápuauglýsing segir að saga
þessi hafi „hlotið ágæta dóma
og mikla viðurkenningu í Dan-
mörku.“ Ekki skal það í efa
dregið. Málefni þau, sem Ragn-
hildur gerir að umræðuefni,
snerta Dani örugglega meir en
íslendinga, að minnsta kosti
enn sem komið er. í
Skandínavíu hefur nú um sinn
verið tíska að útmála rang-
hverfuna á velferðarþjóðfélag-
inu og fátt er það orðið sem
„velferðinni" hefur ekki verið
fundið þar til foráttu. Fólk á
förum er ekki þjóðfélagsádeila
í beinum skilningi og varla
hægt að segja að í sögunni komi
fram afstaða með eða móti því
kerfi sem útheimtir „ellibúðir“
af því tagi sem þarna er lýst.
Persónurnar skila aðeins tóm-
leikahlutverki sínu hver fyrir
sig, eiga hver sfna fortíð að baki
*en sameinast þarna I framtíðar-
leysinu einu sáman, bið eftir
dauðanum. Hrumleiki þeirra er
náttúrulögmál sem ekki verður
umflúið og því ekki við neinn
að sakast vegna sjúkleika
þeirra, ellin er staðreynd.
Hitt er álitamálið hvernig
bregðast skuli við vandanum
sem heild, hvort safna skuli
öldruðum og sjúkum á einn
stað utangarðs við samfélagið
eða leysa málin eins og I gamia
daga: að afi og amma lifi og
deyi heima hjá sér og afkom-
endunum. Höfundur Fólks á
förum velur ekki milli þeirra
kosta né annarra hugsanlegra
sem ekki var heldur við að bú-
ast, bregður aðeins upp
myndum af því sem er en lætur
öðrum eftir að þenkja og
álykta.
Ekki hef ég séð bók þessa á
frummálinu en get ímyndað
mér að hún sé hugtækari í
frumgerð héldur en hér I ís-
lenskri þýðing Elísabetar
Jónasdóttur. Lítið dæmi um
stílinn:
„Erik Dallin var enginn gam-
all draumaprins, sem frú
Weber hafði dreymt um á
sínum ungu dögum. Hún hafði
aldrei hitt hann sjálfan og
aldrei ljáð því hugsun, að hún
ætti það eftir.“
„Á sínum ungu dögum“ á
líkast til að merkja „á æsku-
árum“ og er hæpið orðasam-
band. Og sögnin að ljá beygist:
Ijá — léði — léð, en ekki Ijáð.
Fremur telst til klaufaskapar
en málspjalla að segja:
„Deildin lá á annarri hæð.“ Og
mætti víst benda á fleiri dæmi
af svipuðu tagi.
Það vekur alltaf athygli hér
heima þegar fslendingur
vinnur sér eitthvað til frægðar í
útlöndum. Og sú ein giska ég á
að sé ástæðan til að þessi bók er
nú komin út á islensku: að höf-
undurinn er íslenskur. Að
öðrum kosti er ósennilegt að
frægð Fólks á förum hefði
nokkru sinni borist hingað til
stranda. Kostur bókarinnar er á
hinn bóginn sá að hún kann að
leiða til umhugsunar.
Brotnir
[ | Ólafur Haukur Símonar-
son og Alfreð Flóki:
□ SVARTA OG RAUÐA
BÓKIIM.
| | Útgefanda og útgáfuárs
ekki getið.
ÞETTA er súrrealískur eða
hálfsúrrealískur Ijóðaflokkur
eftir Ólaf Hauk Símonarson. í
annarri Ijóðabók Ólafs
Hauks, Má ég eiga við þig
orð? orti hann með öðrum
hætti. Þar vöktu einkum
athygli skorinorð Ijóð um
hversdagslífið. Svarta og
rauða bókin líkist einna helst
fyrstu bók Ólafs Hauks,
Unglingunum í eldofninum.
Þar er dálítið af súrrealisma
og innhverfum Ijóðum í anda
Svörtu og rauðu bókarinnar.
Til þess að gefa nokkra
hugmynd um hvað átt er við
með súrrealisma Ólafs Hauks
birti ég erindi úr Svörtu og
rauðu bókinni:
Olíulitt ský dregur fyrir
mánann.
Vængbrotnir hrafnar veltast
umátorginu.
Skeggjuð tár engjast á
öngli veiðimannsins.
Milli augna fólksins
blikar á hnífseggjar.
Grænir burknar í stað fóta.
Afhöggnir fíngur standa
í eyrum.
Eldbjarma slær á lakk
bifreiðanna.
Alfreð Flóki
Svartir nöíckvar sigla hægan
byr milli hnatta.
Jafnvel hér inni söngur
minn
kæfa innýfladrunur
borgarinnar líf þitt.
Mikil áhersla er lögð á
myndbál Ijóðsins og hrynj-
andi þess líkt og í Imbru-
dögum Hannesar Sigfús-
sonar, en Svarta og rauða
bókin líkist Imbrudögum ekki
einungis að formi, heldur er
heimur þessara beggja bóka
líkur. Ólafur Haukur lýsir líkt
og Hannes Sigfússon upp-
lausn og viljalausum manni,
rekaldi: „Hversvegna ég dvel
hér/með hálfan hug við allt
og ekkert/og andstyggilega
vœngir
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Ólafur Haukur Símonarson
daga/skröltandi einsog
hlekki/við hvert fótmál?"
Svarta og rauða bókin
verkar á mig eins og úr sér
genginn módernismi, róman-
tískur hrollur. Þessi hverful-
leikaóður hefur oft heyrst
áður: brotnir vængir, völ-
undarhús, blóð. Ljóðið
verður á köflum ansi flatt
eins og legið hafi á að koma
því út. En víða eru skáldleg
tök á yrkisefninu, sem vitna
um að hér er á ferðinni skáld
kunnáttu. Napurleik Iffsins er
stundum lýst eftirminnilega:
Vindurinn þýtur í fjöllum
af niðursuðudósum.
Ræðurnar hljóma þvoglulega
eins og köngulær
séu að spinna
yfir raddböndin vef
eða spólan að renna
út á segulbandinu.
Upphaf þriðja hluta er líka
vel ort. Fyrstu línurnar eru
svona. „Eitthvað / rautt og
hvltt / er farið úr húsinu
mfnu. / Það er rifa í daginn /
(einsog rifa f málverki)
þarsem þú stóðst í gær."
í svörtu og rauðu bókinni
eru fimm teikningar eftir
Alfreð Flóka. Allar eru þær til
marks um hvernig list Flóka
stefnir að æ meiri fágun og
hnitmiðun. Best nýtur sín
teikningin á bls. 8 (Ljóð). En
sumar myndanna (t.d. á bls.
20, Prinsessan og drekinn)
bera bókina ofurliði. Þótt
offsetfjölritun bókarinnar hafi
tekist sæmilega nægir það
ekki til að teikningarhar kom-
ist til skila. Samstarf skálda
og listamanna skal þó síst
lastað. Það þarf að verða
sem mest.
Skák
eftir JÓN
Þ. ÞÓR
Frá svœðamóti
Sovétríkjanna
Um daginn var hér í þættin-
um skýrt frá svæðamóti Sovét-
ríkjanna. Mótinu er nú lokið,
en ekki hafa mér borizt úrslit
þess þegar þetta er ritað. Eftir
10 umferðir hafði stórmeistar-
inn Savon forystu með 7 v„ en
næstir komu Vasjukov, Gulko,
Gúfeld og Taimanov með 6 v.
Þar á eftir komu þeir Bron-
stein, Alburt og Ceskovsky allir
með 5,5 v. Keppnin er því mjög
spennandi, en svæðamótið veit-
ir fjórum efstu mönnum rétt til
þátttöku í millisvæðamótum.
Stórmeistarinn E. Vasjukov,
sem tvívegis hefur teflt hér á
landi, er að vísu ekki lengur f
hópi þeirra, sem efnilegir geta
talizt. Hann er engu að síður
sívaxandi skákmaður og virðist
vera betri nú en nokkru sinni
fyrr. Vasjukov hefur góða
möguleika á því að komast í
millisvæðamót að þessu sinni,
og hér kemur eitt sýnishorn af
taflmennsku hans í þessu móti.
Hvítt: E. Vasjukov.
Svart: K. Grigorjan
Sikileyjarvörn
1. e4 — c5, 2. Rf3 — d6, 3. d4 —
cxd4, 4. Dxd4
(Þessi leikur er mun sjald-
gæfari en 4. Rxd4, en hann er
engu að sfður ágætur).
4. — a6, 5. Be3
(Annar góður möguleiki er
hér 5. c4).
5. — Rf6, 6. Rc3 — Bg4, 7. e5 —
Rc6,
(Endataflið, sem upp kæmi
eftir 7. — dxe5, 8. Dxd8+ —
Kxd8, 9. Rxe5 væri hagstætt
hvltum).
8. Da4 — b5,
(Svartur fórnar liði til þess
að Iosa um stöðu sfna. Eftir 8.
— Bxf3, 9. exf6 — Bg4, 10. Rd5
stæði hvítur mun betur).
9. Bxb5 — axb5, 10. Dxb5 —
Dc8, 11. exf6 — Hb8, 12. Da4 —
Hb4,
(Eða 12. — Hxb2, 13. Rd5 og
hótunin Rb6 er of öflug).
13. Da3 — e6, 14. 0-0-0 — gxf6,
(Eða 14. — d5, 15. fxg7 —
Bxg7, 16. Bc5 og hvítur hefur
yfirburðastöðu.)
15. Hhel — Be7,
(Enn var 15. — d5 of vogað.
T.d. 16. Rxd5 — exd5, 17. Bc5
— IIe4, 18. Bxf8 — Hxf8, 19.
Hxe4+ — dxe4, 20. Hel — f5,
21. Rd2 — Re5, 22. f3 og hvítur
hefur mjög sterka sókn).
16. h3! — Bh5,
(Eftir 16. — Bxf3, 17. gxf3
hefði framhaldið getað orðið:
17. — Db7, 18. Re4 — d5, 19.
Rc5 — Db5, 20. Da8+ — Rd8,
21. a4, og svartur getur enga
björg sér veitt).
17. Rd4! — d5, 18. Rf5! — exf5,
(Svartur átti ekkert betra,
t.d. 18. — Bf8,19. Rxd5 — exd5,
20. Bc5+ — He4, 21. Hxe4 —
dxe4, 22. Bxf8 — Dxf5, 23.
Da8).
1.9. Bc5 — He4, 20. f3! — d4,
(Eða 20. — Hxel, 21. Hxel —
0-0, 22. Rxd5 og öll spjót standa
á svörtum).
21. Rxe4 — fxe4, 22. Bxe7 —
Bg6,
(22. — Rxe7, 23. Hxe4 var
auðvitað vonlaust).
23. Bxf6 — e3, 24. Hxd4 og
svartur gafst upp.