Morgunblaðið - 18.10.1975, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. OKTÓBER 1975
13
_____Yfirlýsing Sakharovs:_
„Náðun sovézkra fanga
tryggir framtíð ykkar”
Símamynd AP
SPYRJENDUR — Nokkrir spyrjendanna I Sakharov-vitnaleiðslunum f Kaupmanna-
höfn f gær. 1 miðju er Simon Wiesenthal, sá sem manna mest hefur reynt að hafa
upp á stríðsglæpamönnum nasista.
Kaupmannahöfn, 17. október
Frá Birni Jóhannssyni
fréttastjóra og Ingva
Hrafni Jönssyni blaðamanni.
RÚSSNESKI vfsindamaðurinn og friðar-
verðlaunahafi Nóbels, Andrei Sakharov,
fékk ekki leyfi sovézkra yfirvalda til að
fara til Kaupmannahafnar til að vera
viðstaddur réttarhöldin sem við hann
eru kennd og fjalla um mannréttinda-
leysi f Sovétrfkjunum. Andrei Sakharov
tókst hins vegar að koma áleiðis til
Kaupmannahafnar sérstakri yfirlýsingu
í sambandi við réttarhöldin og var hún
birt í salarkynnum danska þjóðþingsins,
þar sem réttarhöldin fara fram. Yfirlýs-
ing Sakharovs fer hér á eftir orðrétt:
„Ég er þakklátur fyrir það tækifæri að
geta ávarpað réttarhöldin og fyrir það að
þau eru kennd við nafn mitt. Ég lít ekki
á þetta einungis sem viðurkenningu á
mér sjálfum heldur einnig öllum þeim í
landi mínu sem berjast fyrir málfreisi,
fyrir mannréttindum og alveg sérstak-
lega öllum þeim sem hafa orðið að þola
frelsissviptingu fyrir þessa baráttu. Ég
er sannfærður um að vitnin við réttar-
höldin sem byggja á fjölda skjala og
persónulegri reynslu muni geta dregið
upp sannfærandi mynd af því hvernig
fólk er ofsótt í krafti laga sem ólaga og
hneppt í gæzlu á geðveikrahælum fyrir
skoðanir sínar, fyrir trúna á þjóð sína og
fyrir óskir um að flytjast úr landi. Ég
vona að vitnin geri heyrum kunnugt þær
hræðilegu aðstæður sem eru í fanga-
búðunum og eru óafsakanlegar nú á
dögum, að vitnin skýri frá þeirri mann-
réttindaníðslu sem tatararnir á Krfm-
skaga og önnur þjóðarbrot búa við, að
skýrt verði frá þeirri skoðanakúgun sem
á sér stað og ofsóknum á hendur fólki
vegna trúarskoðana þess.
Meðal þeirra skjala sem eru mikilvæg
fyrir þessi réttarhöld vil ég sérstaklega
benda á fréttablað sem gefið er út neðan-
jarðar í Sovétrikjunum. Þau vandamál
sem ég hef minnzt á eru rædd þar í
einstökum atriðum og hlutlægt að minu
mati. Sérstök útgáfa þessa blaðs er
helguð hinum sorglegu og hörmulegu
aðstæðum sem erií í fangabúðum og
fangelsum okkar. í sambandi við þetta
vil ég beina athygli þátttakenda í réttar-
höldunum að síaukinni kúgun póiitiskra
fanga.
Síðustu mánuði hefur fjöldi þeirra
verið fluttur í Vladimir-fangelsið, meðal
þeirra eru Rode, Superfin, Antonyuk,
Khnokh og Torik. Gluzman er hótað með
áframhaldandi réttarhöldum i fanga-
búðunum.
Ég tel, að höfuðmál réttarhaldanna í
Kaupmannahöfn eigi að vera krafan um
allsherjaruppgjöf pólitiskra saka í So-
vétríkjunum, eins og lagt er til í nýlegri
yfirlýsingu Larisa Bogoraz, Anatoli
Marehenko, og annarra. Pólitísk sakar-
uppgjöf yrði mjög mikilvægur liður í þvi
að breyta hinu siðferðilega og stjórn-
málalega andrúmslofti í landi okkar og
myndi vera mikilvægt til að slaka á
spennunni jafnt innan lands sem utan.
Ég er sannfærður um það, að sérhver
Vesturlandsbúi tryggir eigin framtíð og
barna sinna með kröfunni um alisherjar
uppgjöf pólitískra saka og kröfunni um
mannréttindi og skoðanafrelsi i Sovét-
ríkjunum. Nú eftir Helsinkiráðstefnuna
eru slíkar kröfur sérstaklega viðeigandi.
Ég tel það mikilvægt að réttarhöldin
taki upp málstað þeirra sem fangelsaðir
hafa verið í Sovétríkjunum vegna
skoðana sinna og vitað er um, — manna
eins og Leonid Plyusch, sem verið er að
gera vitskertan i Dnepropetrosk-
geðveikrahælinu og einnig þær hetjur
sem dveljast i Vladimir-fangelsinu og
Perm og Mordovian-fangabúðunum. Ein
þeirra er Vasili Romanyuk, prestur sem
dæmdur hefur verið við leynileg réttar-
höld i tiu ára þrælkun fyrir trúmálastörf
sin og fyrir að beina nokkrum samúðar-
orðum til Valentyn Moroz. Fyrsta hand-
taka Romanyuks árið 1944 og fyrsti 10
ára fangelsisdómur hans var ekki af-
sakaður með svo léttvægri átyllu né
hungurdauði föður hans og morð á yngri
bróður hans. Árið 1959 var Romanyuk
endurreistur en við seinni réttarhöldin
yfir honum árið 1972 var hann samt
ásakaður um að vera sérstaklega hættu-
legur siðbrotamaður. Romanyuk hefur
verið í löngu hungurverkfalli til að mót-
mæla þeim órétti sem hann hefur verið
beittur. Líf hans er nú í hættu. Ég skora
á þátttakendur í réttarhöldunum til að
gera allt sem í þeirra valdi stendur til að
bjarga Romanyuk og létta á hörmungum
fjölskyldu hans. Örlög séra Romanyuk
er sönn mynd af stöðu trúarlífs í landi
okkar.
Það er sérstaklega mikilvægt að rétt-
arhöldin taki upp vörn fyrir Sergei
Kovalyov og Andrei Terdokhlcbov, sem
starfa fyrir Amnesty International í
Sovetríkjunum, og voru handteknir árið
1974 og 1975 og bíða nú dóms. Mál er
höfðað gegn þeim vegna langs og opins
starfs í þágu mannréttinda og sannleika.
Ein af ákærunum gegn Sergei Kovalyov
er að hann hafi dreift bók Solzhenitsyns,
Gulageyjahafið. Þetta á ljóslega að vera
ein helzta ákæran á h'endur honum. Hið
mikla verk Solzhenitsyns er talið
óhróður. Slik afstaða er mannskemm-
andi og ég get aðeins vonað að sá dagur
renni að breytinc vorði á. Kovalyov,
sem er frábær líffræðingur og sér-
staklega heiðvirður, er hótað með sjö
ára fangelsi og fimm ára útlegð. Ég
skora á þátttakendur í réttarhöld-
unum að samþykkja sérstaklega
ályktun til stuðnings við Kova-
lyov, Tverdokhlebov og Mustafa Dzhe-
milev, sem er að deyja af næringar-
skorti vegna margra mánaða hungur-
verkfalls og á yfir höfði sér fjórða
dóminn, svo og Vladimar Osipov, sem
nýlega var dæmdur i annað skiptið og
dæmdur i átta ára fangelsi.
Sérstaklega þýðingarmikil er einnig
krafa um umsvifalausa frelsun kvenna
sem fangelsaðar hafa verið af pólitiskum
ástæðum jafnframt frelsun allra þeirra,
sem hlotið höfðu 25 ára fangelsisdóma
áður en nýju lögin komu til sögunnar, þá
er krafan um bætta aðbúð fanga, bættur
aðbúnaður á vinnustöðum, aflétting
þrælkunarvinnu, bætt mataræði og
læknaþjónusta og heimild fyrir fanga til
að taka á móti pökkum með lyfjum og
vítamínum.
Pólitísku fangarnir i Mordovia-
búðunum hafa falið mér að tala fyrir
þeirra hönd við réttarhöldin nú. Ég get
ekki skýrt frá nöfnum þessara fanga, en
ég tel það skyldu mina að gera heimin-
um grein fyrir óskum þeirra. Ég vona, að
þessi réttarhöld hljóti verðugan sess i
dönskum og alþjóðlegum dagblöðum og
muni verða merkur áfangi í aukinni
baráttu fyrir mannréttindum í Sovét-
ríkjunum.
Andrei Sakharov.
Leiðindaatvik við Sakharov-réttarhöldin:
Einum spyr jenda vísað út úr
salnum og kona hans borin út
Maksimov
var meinað
að mæta
Kaupmannahöfn, 17. október
RÚSSNESKI rithöfundurinn
Vladimir Maksimov gat ekki
verið viðstaddur Sakharov-
réttarhöldin hér vegna þess, að
hann hlaut ekki vegabréfsárit-
un til Danmerkur í tfma.
Maksimov dvelst í París og er
með rússneskt vegabréf. Þarf
tveggja mánaða fyrirvara til
þess að fá vegabréfsáritun á
rússnesk vegabréf.
Við Sakharov-réttarhöldin,
sem hófust hér í morgun, var
birt opið bréf frá Maksimov,
þar sem hann segir:
Með sorg í huga verð ég að
skýra frá því, að dönsk yfirvöld,
einungis vegna skrifstofu-
mennsku, hafa neitað mér um
leyfi til að koma til landsins. Á
sama tíma hafa sjö svonefndir
fulltrúar sovézkra mennta-
manna. sem eru í raun ekkert
annað en yfirmenn ýmissa
deilda í öryggisþjónustunni,
fengið leyfi til að koma til Dan-
Vladimir Maksimov
merkur, f þeim tilgangi einum
að sverta alþjóðlegu Sakharov-
réttarhöldin með stuðningi
ákveðinna fjölmiðla.
Það virðist sem hugmyndin
um Sakharov-réttarhöldin falli
ekki í geð ákveðinna manna
jafnvel i háum stjórnarstöðum.
Vonandi mun danska þjóðin og
allir þeir, sem berjast fyrir
mannréttindum, meta þetta
ástand í réttu ljósi.
Ég sendi minar beztu óskir til
þátttakenda í Sakharov-
réttarhöldunum og ég trúi þvi
einlæglega, að þau muni hafa
mikla þýðingu við að draga úr
spennu í heiminum og auka á
gagnkvæman skilning milli
allra þjóða.
Vladimir Maksimov.
Kaupmannahöfn 17. október.
Frá Birni Jóhannssyni frétta-
stjóra og Ingva Hrafni Jónssyni
blaðamanni.
MIKIÐ uppþot varð við Sakharov
réttarhöldin I morgun I fyrsta
hléinu sem gefið var milli þess að
vitnin komu fram, er fram-
kvæmdanefnd réttarhaldanna
vísaði einum spyrjendanna,
Michael Wurmbrand úr salnum
eftir að tveir spyrjendanna höfðu
mótmælt setu hans. Wurmbrand
er sonur hins kunna rúmenska
útlagaprests William W’urm-
brands, sem heimsótti Island f
sumar.
Mjög klaufalega var haldið á
þessu máli af framkvæmdanefnd-
inni og varð úr málinu mikill
hávaði og stimpingar er öryggis-
verðir danska þingsins færðu frú
Wurmbrand úr salnum með valdi.
I kvöld hafði þetta mál enn ekki
verið til lykta leitt er Wurmbrand
neitaði að taka afsökunarbeiðni
eins af forráðamönnum réttar-
haldanna til greina og krafðist
þess að hann yrði beðinn afsök-
unar af öllum framkvæmdar-
nefndarmönnum inni í salnum.
Það sem virðist hafa gerzt er að
Wurmbrand ákvað svo seint að
taka boði stjórnenda um að vera
einn af spyrjendum. Upphaflega
var föður hans boðið en hann gat
ekki komið og þá var Michael
boðið. Munu umræddir tveir
spyrjendur hafa hótað að ganga
úr salnum ef Wurmbrand yrði
ekki látinn víkja og þar sem
stjórnendur vildu heldur missa
einn en tvo ákváðu þeir að fara
þess á leit við Wurmbrand að
hann færi. Ástæðan fyrir fjaðra-
fokinu var að i öllum látunum
komust forráðamennirnir ekki að
til að gefa skýringu á málinu og
olli þar kona Wurmbrands mestu,
en hún reiddist mjög illa i fyrstu.
Wurmbrand féllst síðan á að
ganga sjálfviljugur úr sal, en bera
varð konu hans að nokkru leyti.
Setti þessi atburður nokkurn
blett á réttarhöldin og sem fyrr
segir er ekki útséð um málið enn.
Er samúð manna eðlilega með
Wurmbrand-hjónunum.
Símamynd AP
Rúmenski presturinn Michael
Wurmbrand sem var rekinn úr
salnum.