Morgunblaðið - 29.10.1975, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. OKTOBER 1975
11
tekjur námu hins vegar 35.784 mkr. eða 6.604
mkr. umfram fjárlög að fjárhæð 29.180 mkr.
Svarar það til 22,6% hækkunar. Tekjufærslan
nam aftur á móti 8.541 mkr. umfram fjárlög eða
29.3%. Ef tekið er tillit til lækkunar tekjuskatts
skv. lögunum um skattkerfisbreytingu frá þvf í
mars 1974, er áætlað var að yrði um 1.411
mkr., eru umframtekjur 9.952 mkr. eða 35,8%.
Söluskattur nam tæpum þriðjungi af tekjum
ríkissjóðs á árinu eða 31,5% teknanna. Sölu-
skattur var hækkaður tvlvegis á árinu.
Tekjufærður söluskattur I hlut ríkissjóðs nam
1 1.863 mkr. og varð því 5.161 mkr. umfram
fjárlög eða 77% Innheimta hans varð hins vegar
10.965 mkr. eða 4.263 mkr., 63,6% umfram
fjárlög. Meginhluti óinnheimts söluskatts í árs-
lok fellur I gjalddaga 15. janúar árið eftir og er
þvi ógjaldfallinn i árslok.
Annar stærsti liður I tekjum ríkissjóðs voru
almenn aðflutningsgjöld. Námu þau ásamt
innflutningsgjaldi af bensini og innflutnings-
gjaldi af bifreiðum 11.080 mkr, eða 29,4%
heildartekna rlkissjóðs.
Þriðji stærsti tekjuliður rlkissjóðs var tekju- og
eignarskattar sem ásamt erfðafjárskatti námu I
tekjufærslu 5.937 mkr. eða 15,7% teknanna.
Tekjuskattur var I fjárlögum áætlaður 6.795
mkr. Með lögum frá því I marsmánuði 1 974 um
skattkerfisbreytingu var tekinn upp sérstakur
skattafsláttur. Gert var ráð fyrir þvf, að sú
breyting leiddi til lækkunar tekjuskatts um
varanlegt atvinnuöryggi er eitt af meginstefnu-
miðum rlkisstjórnarinnar. Rlkisstjórnin telur að
þessum tilgangi sé nú best þjónað með rlkisfjár-
málastefnu, sem stuðli að efnahagsjafnvægi
Helstu þjóðhagslegu forsendur, sem fjárlaga-
frumvarpið byggist á, eru eins og áður segir, að
þjóðarútgjöld verði sem mest óbreytt að
magni á árinu 1976 miðað við yfirstand-
andi ár. Kaup- og verðlagsforsendur eru
þær að I gjaldalið er byggt á því kaup-
lagi, sem gilti eftir samningsbundnar
hækkanir I byrjun þessa mánaðar, og tek-
ið er tillit til þess við gjaldaáætlanir, að
verðlag hefur hækkað um 45 — 50% frá siðustu
fjárlagagerð. Miðað við boðaðar aðgerðir til
lækkunar útgjalda er gert ráð fyrir að heildarút-
gjöld rikisins verði óbreytt að raunverulegu verð-
gildi frá áætluðum útgjöldum 1975 svo og
hlutfall rikisútgjalda af þjóðarframleiðslu. Tekju-
áætlun frumvarpsins er byggð á hliðstæðum
launa- og verðlagsforsendum og hér hafa verið
raktar. Gert er ráð fyrir 25% hækkun skattvlsi-
tölu frá 1975 sem er I samræmi við áætlaða
hækkun tekna árið 1 975. Miðað er við að 1 2%
vörugjaldið verði afnumið um næstu áramót og
þá komi einnig til tollalækkanir samkvæmt
samningum við EFTA og EBE. Loks er ráðgerð
hækkun fasteignamats til eignarskatts til verð-
lags á þessu ári og yfirfærslu til rlkissjóðs á 2%
sölugjaldi, sem skv. lögum rennur til Viðlaga-
sjóðs til næstu áramóta.
auka og má þar nefna Landhelgisgæslu vegna
aukinna umsvifa, rekstur sendiráða vegna geng-
isfellinga og fleira af því tagi. Má fullyrða, að við
áætlun þessa liðar var gengið eins langt I
aðhaldi og frekast var talið fært að gera á
raunhæfan hátt án þess að það leiddi beinlínis til
skerðingar á möguleikum viðkomandi stofnana
til að annast þá þjónustu, sem af þeim er krafist.
ViShaldsliSur er i heild áætlaður 1.570 mkr
sem er 29,5% hækkun frá fjárlögúm 1975.
Meginhluti viðhaldsfjár er I formi vegaviðhalds,
eða 969 m kr. Er hér miðað við vegáætlun að
frádreginni 5% lækkun. Á sama hátt og á við
um rekstrargjöldin koma hér auk þess til sérstök
tilvik svo sem viðhald varðskipa og meiri háttar
reglubundið viðhald rannsóknaskipa, sem erfitt
er að komast hjá, en að frátöldum þessum
atriðum hækkar viðhaldsliður um einungis
23,1 %, sem er vel undir verðlagshækkunum.
VaxtagreiSslur rikissjóðs eru áætlaðar sam-
tals 1.173 mkr., og er það 64,1 % hækkun frá
fjárlögum ársins í ár. Hér er að sjálfsögðu um
gjaldalið að ræða, sem ekki verður komist hjá,
en þessi hlutfallslega mikla hækkun stafar veru-
lega af lántöku rikissjóðs I Seðlabankanum á
árinu vegna yfirdráttarskuldar um síðustu ára-
mót svo og 'verðtryggingu framkvæmdalána,
sem ríkissjóður stendur undir svo sem til vega-
gerðar o.fl.
Almannatryggingar. Framlög til almanna-
trygginga nema 17.191 mkr. og hafa þau
■
1.411 mkr. Tekjufærslan reyndist hins vegar
1.253 mkr. lægri og innheimtan 1.700 mkr.
lægri en áætlun fjárlaga.
Fjórði stærsti tekjuliður ríkisins var hagnaður
Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins. Nam hann
3.276 mkr. eða-8,7% af heildartekjum rfkis-
sjóðs. Tekjurnar urðu 298 mkr. eða aðeins 10%
umfram áætlun fjárlaga þrátt fyrir hækkun út-
söluverðs á árinu.
Framangreindir teknaliðir námu i tekjufærslu
32 milljörðum og 156 millj króna eða 85%
heildartekna ríkissjóðs. Innheimta þeirra nam 30
milljörðum 811 millj. króna eða 86% heildar-
innheimtu.
Fjárlagafrum-
varpið 1976
Við gerð fjárlagafrumvarpsins fyrir árið 1 976
sem lagt var fram I byrjun þings, er beitt itrustu
varkárni og aðhaldssemi I útgjaldaáætlunum
vegna þess alvarlega efnahagsástands, sem
þjóðin stendur nú frammi fyrir, einkum I verð-
lagsmálum og viðskiptastöðu gagnvart útlönd-
um. Þrátt fyrir þessi vinnubrögð var Ijóst, að
rlkisútgjöld hlytu að hækka óhóflega mikið ef
gengið væri út frá óbreyttum lögum og reglum,
er ákvarða ýmsa veigamikla útgjaldaliði að
mestu eða öllu leyti. Til þess að koma I veg fyrir
slíkar hækkanir, er beinlínis hefðu getað orðið I
mótsögn við þá stefnu að stuðla að efnahags-
legu jafnvægi, ákvað rlkisstjórnin að beita sér
fyrir aðgerðum, sem leiða munu til nálægt
4.700 mkr lækkunar útgjalda frá þvl, sem ella
hefði orðið Mun slðar vikið að þessu nánar Það
er mat rlkisstjórnarinnar, að þessar fyrirhuguðu
aðgerðir séu til þess fallnar að draga úr þv!
þensluástandi, sem rikt hefur hér á landi að
undanförnu Það er jafnframt mat rlkisstjórnar-
innar, að þessar ráðstafanir I rlkisútgjöldum
muni alls ekki leiða til svo mikils samdráttar, að
atvinnuöryggi sé stefnt I hættu. Full atvinna og
( heild nema útgjöld fjárlagafrumvarpsins
57.386 mkr. á móti 47.225 mkr. I fjárlögum
19 75, og er hækkunin þvl 10.161 mkr., eða
21,5%. Af þessari hækkun eru 1.548 mkr. I
formi markaðra tekjustofna, en þeir hækka um
24,0%. Útgjöld án markaðra tekjustofna hækka
því um 8.613 mkr. eða 21,1%. Sé hins vegar
miðað við áætlaða útkomu ársins 1975 eftir
síðustu hækkun daggjalda á sjúkrahúsum, þ.e.
51.500 kr., er hækkun útgjalda 1 1,4%.
Mun nú vikið að helstu breytingum einstakra
tegunda útgjalda frá fjárlögum 1975, en að þvl
er varðar breytingar á fjárveitingum til einstakra
ráðuneyta og málefnaflokka vlsast til athuga-
semda, er fylgja fjárlagafrumvarpinu
Laun Gert er ráð fyrir að launaliður verði I
heild 1 1 431 mkr , sem er 28,5% hækkun frá
fjárlögum 1 975. Vegna gerðar sérstakrar starfs-
mannaskrár, sem gerð var skv. lögum frá s.l. ári
hefur nú reynst unnt að fá fram itarlegri sundur-
liðun launanna en við fjárlagagerð undanfar-
inna ára, og er í frumvarpinu sýnd sundur-
liðun á helstu tegundir launa. Enda þótt
ekki séu fyrir hendi tæmandi upplýsingar
um alla þætti launamálanna, má þó með
nokkurri vissu áætla, að af þeirri 28,5%
hækkun, sem verður ■ af heildarlaunum,
taxtahækkunum, og 0,8% af flokkahækkunum,
stafi mestur hlutinn, eða 27,7%, af taxta-
hækkunum, og 0,8% af flokkahækkunum,
eða launaskriði Magnaukning er áætluð engin,
þvl að sú magnaukning á föstum launum, sem
áætluð er 1%, jafnast út af magnminnkun
stundakennslu o.fl , vegna sérstakra aðgerða til
styttingar kennslustundafjölda, sem vikið verður
að slðar
Önnur rekstrargjold eru áætluð 3 450 mkr
og haekka um 27,9% frá fjárlögum 1975.
Margir l^ostnaðarþættir I þessum útgjaldalið eru
þess eðlis, að óhægt er um vik við að halda þeim
niðri, og má þar nefna húsaleigu, Ijós, hita,
tryggingargjöld o fl , þar sem taxtar ráða, að
miklu leyti hæð útgjalda. Einnig koma til sérstök
tilvik, sem leiða af sér óviðráðanlegan kostnaðar-
hækkað um 22,9%. Hér hefur verið tekið tillit til
þess við áætlunargerð, að sérstakar aðgerðir
verði framkvæmdar, er leiði til 2.000 mkr.
lækkunar frá þvi sem leiða myndi af óbreyttum
lögum og reglum, eins og vikið verður að hér á
eftir
Niðurgreiðslur nema skv frumvarpinu 4.268
mkr. að meðtöldum framlögum í Lifeyrissjóð
bænda, sem er 180 mkr. og niðurgreiðslu á
áburði sem er 1 50 mkr Eiginlegar niðurgreiðsl-
ur neysluvöruverðs nema þvl 3.938 mkr, en
það er heldur lægri fjárnæð, eða 0,9% lægri. en
ætlað var til niðurgreiðslna i fjárlögum 1975.
Þessi áætlun byggist á rösklega fjórðungslækk-
un frá núverandi niðurgreiðslustigi, en verðlags-
áhrifum þessarar aðgerðar verður meira en mætt
með skattalækkunum, eins og siðar mun að
vikið
Útflutningsuppbætur eru áætlaðar 890
mkr., eða 24,3% hærri en I fjárlögum yfirstand-
árs. Þetta er svipuð fjárhæð og gert er ráð
fyrir að uppbæturnar muni nema I reynd árið
1 975, og verður stefnt að þvl að halda þessum
gjaldalið innan þessara marka.
Aðrir rekstrarliðir og rekstrartilfærslur nema
samtals 4.103 mkr., og er um óverulega
hækkun að ræða frá fjárlögum 1975, eða
5,9%. Skýringin á þessari hlutfallslegu litlu
lækkun er fólgin I þvl, að nú fellur niður sérstök
fjárveiting frá fjárlögum yfirstandandi árs að
fjárhæð 500 mkr vegna ráðstafana i verðlags-
og kjaramálum Að þessum lið frátöldum nemur
hækkun þessa útgjaldaflokks 21,6%
Framkvæmdaframlög i A-hluta nema samtals
14.011 mkr , og er þar um að ræða 18,5%
hækkun fra fjárlögum 1975. Innan þessa flokks
nema hreinar rlkisframkvæmdir og hluti rlkisins I
sameiginlegum framkvæmdum 8,291 mkr. Sé
tekið tillit til hækkunar framkvæmdakostnaðar
(45%) er hér um að ræða 22,2% magnminnkun
frá árinu I ár Þessu til viðbótar er ætlað að afla
5.000 mkr. lánsfjár vegna framkvæmda' B-
hluta, aðallega orkuframkvæmda, eða samtals
13,291 mkr., og er þar um að ræða 15,7%
magnminnkun frá sambærilegri tölu 1975. Að
öðru jeyti nema framkvæmdaframlög 5.270
mkr., sem er 27,7% hækkun I krónutölu frá
fjárlögum 1 975, og er þar um að ræða fjárfest-
ingarstyrki, framlög til fjárfestingarsjóða og til
lánagreiðslna, þar af 528,6 mkr til lána-
greiðslna vegna togara.
Að þvl hefur verið vikið, að sjálfvirkni 1 út-
gjöldum rlkisins torveldar mjög alla fjármála-
stjórn. Þessi sjálfvirkni kemur annars vegar fram
I þvi, að veigamiklir útgjaldaflokkar eru tengdir
kaup- eða verðlagsvisitölum, svo sem laun,
llfeyristryggingabætur og húsaleiga Hins vegar
kemur sjálfvirknin fram I þvi, að margvisleg lög
hafa að geyma ákvæði, þar sem sagt er til um
hversu háa fjárhæð skuli veita árlega I fjárlögum
til tiltekinna verkefna eða aðila. Það hefur farið I
vöxt hin siðari ár að koma á reglum af þessu
tagi. Á sumum sviðum er þetta sá háttur, sem
stjórnvöld og helstu hagsmunahópar þjóðfélags-
ins hafa komið sér saman um, t.d hvað viðvikur
kjaramálum, og á öðrum sviðum má lita á þetta
sem hluta af félagsmálastefnu stjórnvalda, svo
sem varðandi bætur lifeyristrygginga Á hinn
bóginn hefur þessi tilhneiging náð til annarra
sviða, þar sem telja má eðlilegra, að þarfir séu
stöðugt háðar endurmati á þann hátt, að fjárveit-
ingar séu ákvarðaðar árlega að undangengnu
mati á forgangsröð verkefna án þess að til þurfi
að koma seinvirk og oft viðamikil lagabreyting
Er nú svo komið, að nálægt 70% allra útgjalda
ríkisins eru háð sérstökum lögum, reglugerðum
eða skuldbindandi samningum. I fjárlagafrum-
varpinu er nú stefnt að því, að draga úr þessari
sjálfvirkni og þvl verði sérstaklega gefinn gaum-
ur, hvort ávallt sé um nauðsynlega þjónustu að
ræða I gildandi fyrirkomulagi, einkum með tilliti
til þeirrar þjóðhagslegu nauðsynjar, sem nú er á
þvi, að varkárni og aðhaldssemi sé viðhöfð I
útgjöldum ríkisins.
Þá skal sérstaklega vikið að þeim breytingum
á löggjöf og reglum, sem fjárlagaáætlunin fyrir
1976 byggist á, og leiða mun til nálægt 4 700
mkr útgjaldalækkunar frá þvi sem annars ætti
sér stað
Almannatryggingar eru það svið rikisfjármál-
anna, sem hvað mest hefur þanist út á undan-
förnum árum og er því eðlilegt að komi sérstak-
lega til athugunar, þegar efnahagsástand þjóðar-
innar krefst sérstaks aðhalds I rlkisfjármálum Er
sett fram sem markmið I fjárlagafrumvarpinu að
lækka framlög til almannatrygginganna um
2.000 mkr Daggjaldahækkanir þær, sem ný-
lega voru ákveðnar hafa enn aukið á fjárhags-
vanda tryggingakerfisins. Ýmsar aðgerðir koma
til greina við að ná þessu markmiði, og bendir
margt til, að skipan þessa viðamiklu útgjalda-
flokka sé með þeim hætti, að verulegum sparn-
aði megi ná án þess að skerða aðstöðu þeirra,
sem raunverulega þurfa á þjónustu almanna-
trygginga að halda. Má I því sambandi benda á,
að ýmsir aðilar þjóðfélagsins njóta nú framlaga
frá tryggingunum, enda þótt þörf þeirra fyrir
fyrirgreiðslu af almannafé sé lítil, og auk þess
má vekja athygli á þeim aðstöðumun, sem
fólginn er I núverandi fyrirkomulagi læknisþjón-
ustu og lyfjakaupa. Ekki verður fjallað nánar um
þessi mál hér, en nú er að þvi unnið að fullmóta
tillögur I þessum efnum, sem kynntar verða
nefnd þingflokkanna, áður en stjórnarfrumvarp
þar áð lútandi verður lagt fram.
Niðurgreiðslur eru annar gjaldaflokkur, sem
mikið hefur vaxið á síðari árum Er fjárlagaáætl-
unin við það miðuð, að niðurgreiðslur á neyslu-
vöruverði verði lækkaðar um rösklega fjórðung,
eða 1.425 mkr . miðað við það stig sem nú
gildir. Er þá m.a að þvi stefnt, að betri samsvör-
un verði milli söluverðs og framleiðslukostnaðar
Þessi aðgerð myndi að sjálfsögðu ein út af fyrir
sig hafa áhrif til hækkunar á verðlag, og hafa
þau áhrif verið áætluð 10 stig framfærsluvlsi
tölu Á móti kemur ráðgert afnám 12% vöru-
gjalds og tollalækkanir I samræmi við samninga
við EFTA og EBE, sem hafa svipuð áhrif til
lækkunar framfærsluvisitölu. Hins vegar eru
verðlagsáhrif þessarar ráðstöfunar mun meiri en
mælist i framfærsluvisitölu, eins og ráða má af
því, að tekjutap rikissjóðs. og þar með lækkaðar
skattaálögur á þjóðfélagsþegnana, nema um
4 000 mkr. á ári, á meðan sparnaður rlkissjóðs
með lækkun niðurgreiðslna, og þar með verð-
hækkun viðkomandi afurða til almennings, er
1 425 mkr
Útflutningsuppbætur eru áætlaðar um 870 m
kr. lægri en leiða myndi af fullri nýtingu verð-
ábyrgðar rikissjóðs skv. gildandi lagaákvæðum
Til að ná þessu marki I reynd er ætlunin að
breyta reglum um greiðslufyrirkomulag á þann
hátt að binda uppbætur I heild við fast hlutfall
framleiðslukostnaðar og koma á þeirri tilhögun,
að útflytjendur hafi jafnan ótvlræðan hag af sem
hagkvæmastri sölu frá þjóðhagslegu sjónarmiði
(Fyrir þessum breytingum verður gerð nánari
grein siðar)
Þá mun rikisstjórnin leggja fram frumvarp, þar
sem leitað verður heimildar til að lækka um 5%
þá aðra liði, sem bundnir eru I sérstökum
lögum, og þýðir þetta um 300 mkr. lækkun
Ekki er þó gert ráð fyrir, að þessi lækxunarheim-
ild taki til hreinna markaðra tekjustofna i út
gjaldahlið, þ.e. þeirra stofna, sem koma fram
sem sama fjárhæð tekju- og gjaldamegin, en
ekki fylgja mótframlög af neinu tagi Veigamestu
stofnarnir af þessu tagi, sem yrðu undanskyldir.
eru þær tekjur, sem markaðar eru Byggingar-
sjóði rlkisins
Á sviði skólamála er ráðgerð stytting vikulegs
kennslutlma og þar með lækkun kostnaðar á
árinu 1976 Hefur verið sett á fót nefnd til að
gera tillögur um framkvæmd þessarar styttingar
kennslutima
Sjá nœstu
síðu A
niiiium fiiti
a a e. 11 í * s s i'B iiiiiiiiii t M's ii i 11 i iri * i i i ii c s v s e
iti iiiiiii » * * miiiiiiimiii 8i i
1 « a 9 « 3 «18 1 «■* Uli'UJt tlltllll «.» 8 0 f
l'I SIIIlll t