Morgunblaðið - 26.11.1975, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 1975
23
töku Íslendínga hjá Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum á árinu 1975
ATVINNA, TEKJUR
OG VERÐLAG.
Skráð atvinnuleysi þrjá fyrstu
fjórðunga þessa árs var að meðaltali
0.7% af heildarmannafla samanborið
við 0,4% á sama tíma 1974 Aukning
atvinnuleysisskráningar I ár á einkum
rætur að rekja til áhrifa hins langvinna
togaraverkfalls á sl. vori. I mallok snar-
jókst atvinnuleysi I 1,3%, en var aftur
komið niður I 0,3% á þriðja árs-
fjórðungi Enn sem komið er gefur því
ekkert beinlínis til kynna, að atvinnu-
leysi sé að aukast, en framkvæmdahlé
við Sigöldu I vetrarbyrjun og
hugsanlegur samdráttur i starfsemi
frystihúsa gæti þó valdið timabundinni
aukningu atvinnuleysisskráningar Þótt
skráð atvinnuleysi — að frátöldum
áhrifum verkfallsins — hafi þannig
verið sem næst óbreytt í ár, er Ijóst, að
slaknað hefur á þvl þensluástandi á
vinnumarkaði, sem rikjandi hefur verið
sl 2 — 3 ár, einkum þannig, að vinnu-
timi hefur stytzt. Meðalfjöldi vinnu-
stunda á viku hverri jókst verulega á
árinu 1 973 og fyrri hluta ársins 1 974,
en eftir það tók vinnutimi að styttast á
ný. Á fyrra helmingi þessa árs unnu
verkamenn i Reykjavik að meðaltali 51
klst á viku samanborið við 53 klst á
viku að meðaltali á fyrra árshelmingi
1974 Fækkun vinnustunda var minni
hjá iðnaðarmönnum og sennilega
óveruleg hjá öðrum launþegum.
Aukning mannaflans á þessu ári er
áætluð nema 1 '/2%, og því gæti sam-
dráttur yfirvinnunnar haft i för með sér,
að atvinnumagn, mælt sem fjöldi
unninna stunda, yrði sem næst óbreytt
frá þvl sem það var á árinu 1 974
Áhrif fækkunar vinnustunda á tekjur
verða meiri en nemur hlutfallslegri
styttingu vinnuvikunnar, þar sem
vinnustundafækkunin er fólgin i
minnkun yfirvinnu Þvi er nú spáð að
meðalatvinnutekjur aukist um
24—25% á þessu ári, þrátt fyrir um
2 7% meðalhækkun kauptaxta á árinu.
Þessar tekna- og taxtabreytingar eru
mun minni en á sl ári, en þá hækkuðu
kauptaxtar allra launþega um 48'/2%
að meðaltali og meðalatvinnutekjur
jukust um 50% Hið sama gildir um
breytingar frá upphafi til loka árs, en
nú er spáð, að i ár hækki kauptaxtar
um 25% frá ársbyrjun til ársloka
samanborið við 43% hækkun frá upp-
hafi til loka árs 1974
Meðalhækkun verðlags á árinu
1 975 mun verða nokkru meiri en á sl.
ári á mælikvarða framfærslukostnaðar.
Er gert ráð fyrir, að ársmeðaltal fram-
færsluvisitölu verði um 48—49%
hærra í ár en á sl ári samanborið við
43% meðalhækkun framfærsluvisitöl-
unnar 1974 Visitala byggingarkostn-
aðar hækkar hins vegar minna að
meðaltali 1 975 en 1974 eða um 40%
samanborið við 52%. (Eins er við þvi
búizt, að verðvisitala þjóðarframleiðslu
hækki heldur minna i ár en I fyrra eða
um 38% samanborið við 40% 1974)
Meiri meðalhækkun framfærslukostn-
aðar i ár en i fyrra stafar að verulegu
leyti af hinni öru verðþróun á siðustu
mánuðum ársins 1974 og fyrri hluta
þessa árs, einkum sem afleiðing
gengislækkananna tveggja i ágúst
1974 og febrúar 1975 ásamt öðrum
efnahagsráðstöfunum, ekki sízt í fjár-
málum rikisins. Hins vegar hefur
hækkun innflutningsverðs og launa-
hækkanir átt minni hlut að hækkun
verðlags hér innanlands á siðari
helmingi þessa árs svari til 25—30%
árshækkunar samanborið við meira en
50% hækkun yfir árið 1 974
Eftir hina miklu en skammvinnu
aukningu kaupmáttar launá, sem
náðist um sinn með kjarasamningun-
um fyrstu mánuði ársins 1974, fór
kaupmáttur rýrnandi yfir árið, þar sem
launafjárhæðir héldust óbreyttar til
septemberloka, hækkuðu siðan aðeins
vegna launajöfnunarbóta frá 1.
október um 6—7% og um 3% frá 1
desember, en verðlag fór mjög ört
hækkandi I ársbyrjun 1975 var kaup-
máttur kauptaxta að meðaltali um
11% rýrari en að ársmeðaltali 1974,
én kaupmáttur lægstu taxta 8% minni
Þar sem i kjarasamningunum í marz og
júni á þessu ári var fyrst og fremst
stefnt að því að tryggja kaupmátt lágra
launataxta verður kaupmáttur verka-
mannataxta einungis litið eitt rýrari að
meðaltali i ár en við upphaf ársins
Kaupmáttur kauptaxta allra launþega
verður hins vegar að líkindum um 4%
minni að meðaltali i ár en I ársbyrjun
Við lok þessa árs er talið, að kaup-
máttur kauptaxta allra launþega verði
að meðaltali um 3% undir ársmeðaltali
1975.
Sú þróun verðlags og launa á árinu
1975 sem hér hefur verið lýst, felur i
1. K,.ui>t»xt»r ri„;.'»ku»*»').....
2 HriWor»t'l,,nul í , ................
3;Kr»mf*r»luko«n»«noi->(2)3.) ..........••••■
4. Kimymullut »' .u....................
56 ..........................................
;• Æ'*rwkn“ .. ■
».■ Vcrg»r þjóðor.rkjur...'__________________
Spá ■
1973 1971 % 1975 ■ % ■
%
23,5 37,0 22.1 12.2 37,0 37.0 48.5 52.0 43.0 6.3 51,0 51,8 27 1 25.5 1 18.5 | • 15.5 ' 25 25 V9,5
25.1 9.5 9.9 8.9 0.1 16.1 8,»'
þróuti
^— x á hráefnum 1970 1975.
heimsmarkaðsver l00.
Vísitölur, liH«______.
^______________________________________________” ííií íw
Breytingarjw--------__---- ,914 .j4\ti»i»
Með»\t») r ()-; \ 1«** o/ % °
1960 HH1 ’£ % A-
%_______ • 62 n.«
2B 4-3 \\ "’-1
*' «4 ' 121 12.0
Bamhvfkm ...... ...... 1,0 ‘ 26.2
........ 3,0 1.1 H 15.3 »•’
[ ..................... 5.« uA ii',i
‘ Dunmórk ............. s-® 5,5 S’’ 11.3 »» ,».t
FinnUmd ......'...... 3,0 *•* 8,0 «’ 21,1
FrokkUmd ..... ...... 2-1 7,6 \\,3 1 ’ 17.1
GrikkW ......... ..... 8,9 ”4 \0,8 'r4 12,8
Hollond ......;;..... 1.8 *•; 1.5 ”’1
, U»«» ........ ....... Í'U 12.« aj 12.0 7.1
Portúga'.............. 6,6 ’ 6/7 ’ 6,2
?p»“" •-;;;........... i* l-4. 5.8 14J
Ve.tur-Hik.l.nd ••• fct 1.1 ’3’4
U-r—g®-• ;;;;; s 5 , «•*
‘oillOndOECD ....... i2J 7,2 ’3’8
\ ----------------
\ ’/j Me4.1t»' 1961 tdl9,l-
V>Aati,,n .............. ^ ^
»'K
------ iQ7l 19T- 0/
1960—'971 %______ - °
o/ . 4 i
/o c 9 -r‘tl
0 7 611 , 0 "T1
____— ----- 39 9,6 ll’
................. 11,1 6’ 6i '•«
, Baudnríkm ... ................. 3,7 '■« 5’4 u-0,2
| ,1»V»n...... ................... *’« 1,7 t’o 3,5 ’’3
l ncipia.•..................;•;;;; t.« 2;5 «-8 6fi \\
I Brit\rt»»o • • • • ....... 5,2 c 5 42 S
1 Frakkland ................... 40_ ,_6 3.5 3,.
Holloud ..... 5,» 5,5 *-3 3,5 6-1
[ ............ ................ 5,0 3 9 3 3 4,1
1 itoiio ........................ 4,« 0,2 *,s 5,3 «’’
I Noregnr .... ................. 4,3 2,7 .
1 Svi*» ........ ................ 4,9 54 2,'
\8Æ^'V':.......................... *,9 •* w 6:3 M
ÍEvrdHOndDECD ’-8 5,6 S’9
I ÖU luiid OECD . ■ ■ ■ 5,0
UU OECD fyrhunnnr Umd^j —
sér um 1 5% skerðingu kaupmáttar frá
maðaltali 1974 til meðaltals 1975,
metið á grundvelli spár um 49—50%
hækkun vísitölu vöru og þjónustu á
árinu. Séu áhrif samdráttarins i yfir-
vinnu tekin með í reikninginn gæti
þetta þýtt nálægt 1 7% minnkun raun-
tekna að meðaltali. Þar sem búizt er við
svipaðri aukningu annarra tekna en af
atvinnu og einungis örlitið meiri
aukningu beinna skatta en tekna, er
því nú spáð, að kaupmáttur ráð-
stöfunartekna á mann minnki um
17—18% á árinu 1975, en minnki i
heild um 16—17% að teknu tilliti til
fjölgunar fólks í vinnu. Sé kaupmáttar-
rýrnunin hins vegar metin á grundvelli
áætlaðrar verðbreytingar einkaneyzlu
verður niðurstaðan um 1 5% minnkun
kaupmáttar ráðstöfunartekna í heild á
árinu 1975.
(Sjá töflu 4)
EFNAHGSÞRÓUNIN
í UMHEIMINUM
A miðju ári 1973 sáust fyrst merki
þess, að tekið væri að draga úr þeim
öra vexti, sem einkenndi hagþróun
flestra iðnaðarrikja á árinu 1972 og •
framan af ári 1973. Ástæður þessara
umskipta i hagþróuninni voru margar
Má þar nefna, að framleiðsiugeta var
fullnýtt í ýmsum greinum, ekki sizt i
hráefna- og málmframleiðslu, og tak-
markaði það einnig framleiðsju i öðr-
um greinum Það dró einnig úr eftir-
spurn, að vaxandi verðbólga var tekin
að draga úr aukningu eða jafnvel
skerða kaupmátt tekna einstaklinga og
þar með neyzluútgjöld Um sama leyti
var einnig gripið til víðtækra aðhalds-
aðgerða I efnahagsmálum I mörgum
löndum til þess að hamla gegn verð-
bólgu, sem var í örum vexti
Þótt þanmg drægi úr hagvexti á
siðari hluta ársins var aukning þjóðar-
framleiðslu eigi að siður meiri meðal
aðildarríkja OECD’ á árinu 1973 en
verið hafði um langt árabil. Fyrir
OECD-ríkin i heild nam aukning þjóðar-
framleiðslu 6,4% árið 1973, saman-
borið við 5,7% árið 1972 og 5,1% að
meðaltali árin 1960 til 1970, og I
langflestum aðildarrikjum var hagvöxt-
ur 1973 yfir meðalvexti síðasta ára-
tugs Á slðustu áratugum hefur sjaldan
staðið vaxtarskeið samtimis I nær öll-
um iðnaðarrikjum heims eins og var
árin 1972 og 1973. Þessi samstiga
hagþróun á sennilega jafnframt
nokkurn þátt I þeim almenna sam-
drætti, sem einkennt hefur efnahags-
þróunina i heiminum á árinu 1974 og
framan af árinu 1975, og m a hefur
hlotizt af því, að gripið hefur verið nær
samtimis til aðgerða til þess að draga
úr eftirspurn i stærstu hagkerfunum
(Sjá töflu nr. 5)
Verðbólgan fór mjög vaxandi um
allan heim á árinu 1 973 Þegar við lok
sjöunda áratugsins voru verðhækkanir
almennt meiri en að meðaltali á undan-
förnum tiu árum, og I Vestur-Evrópu
dró litið sem ekkert úr verðhækkunum
á fyrstu misserum áttunda áratugsins,
þrátt fyrir hægari hagvöxt á árinu
1971. Var þetta öfugt við fyrri reynslu
við svipaðar aðstæður. Á miðju ári
1972 færðist verðbólgan mjög I auk-
ana og kom það fyrst fram I hráefna-
verðlagi á heimsmarkaði, ekki sizt mat-
vælaverðlagi Þessu olli fyrst og fremst
hin mikla eftirspurnaraukning, sem
ekki varð mætt með auknu framboði á
skömmum tima. og gekk þvi mjög á
birgðir Fór hráefnaverðlag stöðugt
hækkandi fram yfir mitt ár 1973, er
það lækkaði nokkuð, en I árslok 1973
tók það að hækka á ný og náði hámarki
i apríl og mai 1 974 Var það þá 1 29%
hærra en á fyrsta ársfjórðungi 1972
Vegna lélegrar uppskeru I Bandarlkjun-
um og viðar — og einnig vegna glfur-
legrar verðhækkunar á sykri — hélt
matvælaverðlag þó áfram að hækka
fram I nóvember 1974, er það tók að
lækka á ný. Hafði matvælaverðlag þá
hækkað um 175% frá 1. ársfjórðungi
1 972. Það sem af er árinu 1975 hefur
hráefnaverðlag farið stöðugt lækkandi
og er það nú 19% lægra en það varð
hæst Verðlag hráefna til iðnaðar er
40% lægra en hámarkið og matvæla-
verðlag er 25% lægra Þar sem breyt-
ingar á skráðu verðlagi hráefna á
heimsmarkaði koma yfirleitt ekki fram I
viðskiptum fyrr en eftir sex til niu
mánuði, má telja, að lækkun hráefna-
verðlags hafi ekki haft áhrif á aðfanga-
verðlag iðnaðar fyrr en á þessu ári
* Eftirtalin rfkj eiga aðild að OECD, Efna-
hags- og framfarastofnuninni f Parfs:
Ástralía, Austurrlki, Belgla, Bandarfkin,
Bretland, Danmörk, Finnland, Frakkland,
Grikkland, Holland, trland, Island, ftalla,
Japan, Kanada, I.úxemborg, Noregur,
Nýja sjáland, Purlúgal, Spánn, Sviss, Svf-
þjúö, Tyrkland, Vestur-Þýzkaland, auk
þess sem Júgóslavfa á aukaaðild að stofn-
uninni.
Ofan á hækkandi hráefnaverðlag bætt-
ist slðan hin gifurlega hækkun ollu-
verðs I árslok 1973, eins og nánar
verður vikið að Áhrif hráefna- og ollu-
verðhækkana á neyzluverðlag voru
mjög misjöfn I hinum ýmsu löndum,
en vlða voru verðhækkanir svo örar, að
laun fylgdu ekkl með og rýrnaði þvl
kaupmáttur tekna einstaklinga. Þetta
hlaut að leiða til breyttra viðhorfa á
vinnumarkaði, og hafa launahækkanir
yfirleitt verið mun meiri á undanförn-
um árum en áður var, og hefur það
aukið á verðbólguna
OLÍUVERÐ-
HÆKKUNIN
Áætlað hefur verið, að á árinu 1 974
hafi verðlag hækkað um 2—3% I
aðildarrikjum OECD beinlínis vegna
olluverðhækkunarinnar Við þetta rýrn-
aði kaupmátiur tekna einstaklinga og
dró úr einkaneyzlu að sama skapi, ef
ekki komu til örvandi aðgerðir hins
opinbera Þar sem um 50—65%
þjóðarframleiðslu OECD-rikjanna er
ráðstafað til einkaneyzlu hlaut sá sam-
dráttur eftirspurnar, sem oliuvrrð-
hækkunin olli, að hafa afdrifarikar af-
leiðingar fyrir hagvöxt og nýtingu
framleiðsluafla, einmitt á þeim tima,
þegar samdráttar var þegar tekið að
gæta af öðrum orsökum. Olíuverð-
hækkunin hefur einnig haft viðtæk
áhrif á millirikjaverzlun I heiminum
Mikill halli hefur orðið á vöruskipta-
jöfnuði flestra oliuinnflutningslanda
vegna versnandi viðskiptakjara og
vöruskiptajöfnuður oliuútflutnings-
landa hefur batnað að sama skapi Hér
hefur þvi orðið veruleg tilfærsla tekna
frá oliuinnflutningsrlkjum, þ.e. fyrst og
fremst OECD-löndum, en einnig frá
þróunarlöndunum, til oliusöluríkjanna,
eða meiri en svo, að oliulöndin geti á
skömmum tima aukið innflutning sinn
frá öðrum ríkjum sem þessari tekjutil-
færslu nemur Ollumnflutningsrikin
sem heild geta þvi ekki fyrst um sinn
mætt stórauknum oliuútgjöldum með
auknum útflutningi nema að vissu
marki. Vegna samdráttar iðnaðarfram-
leiðslu hefur að vísu dregið úr oliuinn-
flutningi i flestum rlkjum og tekjur
olíusölurikjanna hafa þvi ekki aukizt I
þeim mæli, sem búizt var við, auk þess
sem eftirspurn þeirra eftir innfluttum
vörum og þjónustu hefur orðið tals-
vert meiri en vænta mátti. Þetta hefur
hins vegar fyrst og fremst komið iðn-
þróuðu ríkjunum til góða, sem flest
hafa bætt stöðu slna út á við, en
vöruskiptajöfnuður þróunarrikjanna og
annarra frumframleiðsluríkja hefur
versnað að mun Hjá hinum siðar-
nefndu hefur farið saman oliuverð-
hækkun og minnkandi útflutningur til
iðnaðarrikjanna Þróunarrikin eiga
einnig mun erfiðara með að fjármagna
viðskiptahalla með lánum á alþjóðafjár-
magnsmarkaði en iðnrlkin Af þessum
sökum m.a hefur Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn veitt sérstaka lánafyrir-
greiðslu vegna olluverðhækkana. auk
þess sem alþjóðaviðskipti og þá sér-
staklega viðskipti milli þróunarrikjanna
og iðnaðarríkjanna eru nú mjög til
umræðu á alþjóðavettvangi
(Sjá töflu nr. 6)
Talið er, að á árinu 1974 hafi olíu-
verðhækkunin beinlinis dregið úr eftir-
spurn I OECD-rikjum sem nam 1,5%
heildarframleiðslu I þessum rikjum.
Áhrifin á eftirspurn eru misjafnlega
mikil i hinum einstöku rikjum, en þau
ráðast fyrst og fremst af þvi, að hve
miklu leyti rikin eru háð innflutningi
oliu. Til viðbótar beinum áhrifum koma
svo margvisleg óbein áhrif olluverð-
hækkunarinnar, sem erfitt hefur reynzt
að meta. Til þess að vega á móti
áhrifum þessa eftirspurnarsamdráttar á
framleiðslu og atvinnuástand hefðu
stjórnvöld þurft að gripa til eftirspurn-
arörvandi aðgerða Þetta varð hins veg-
ar ekki reyndin, og þannig var t.d.
viðast haldið áfram þeirri aðhalds-
stefnu, einkum i peningamálum, sem
tekin var upp i flestum löndum á seinni
hluta árs 1973 Samdráttaráhrif oliu-
verðhækkunarinnar komu þannig að
fullu til viðbótar þeim samdráttaráhrif-
um. sem efnahagsstefna stjórnvalda
hlaut að hafa, þótt henni væri fyrst og
fremst stefnt gegn verðbólgu Afleið-
ingar þessa samdráttar i eftirspurn I
nær öllum aðildarrlkjum OECD sam-
timis voru þær, að mjög dró úr vexti
þjóðarframleiðslu á árinu 1974 og I
nokkrum hinna fjölmennari rlkja, fyrst
og fremst i Bandarikjunum, dróst þjóð-
arframleiðsla saman frá árinu áður. Er
nú talið, að á árinu 1974 hafi þjóðar-
framleiðsla OECD-rlkja til samans stað-
ið i stað frá fyrra ári
(Sjá töflu nr. 7)
Þetta var mun lakari niðurstaða en
gert hafði verið ráð fyrir framan af
árinu 1 974 í spám á árinu 1 974, sem
Framhald á bls. 29