Morgunblaðið - 23.01.1976, Síða 3

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. JANUAR 1976
3
Miðja gosbeltis
Kfvti ■
Myndaðist Island við landrek?
Rætt við dr. Guðmund Pálmason jarðeðlisfræðing
,,Það er nokkuð mismunandi
eftir því hvers konar rannsókn-
ir um er að ræða. Jarðfræðileg
kortlagning bætir liklega ekki
Á UNDANFÖRNUM árum hefur mikið verið rætt
um hina svonefndu landrekskenningu. Meðal
annars hafa verið hér rússneskir vísindamenn, sem
hafa reynt að rannsaka hvort Island væri leifar af
gömlu meginlandi, sem að nokkru leyti hefði sokkið
í sæ eða hvort myndiin þess væri tengd landreki,
eins og flestir vísindamenn hallast nú að. íslenzkir
jarðeðlisfræðingar og jarðfræðingar hafa fylgzt
nokkuð náið með þessum rannsóknum.
Þeirra á meðal er Guðmund- „Hvert er mikilvægi þessara
ur Pálmason, jarðeðlisfræð- rannsókna fyrir þekkingu
ingur, forstöðumaður jarðhita- okkar á íslenzkri jarðfræði?"
deildar Orkustofnunar, en
hann sótti meðal annars ráð-
stefnu sem fjallaði um
sprungukerfi jarðar og haldin
var i Síberíu á s.l. ári. Þegar
Morgunblaðið ræddi við
Guðmund sagði hann, að
Rússarnir hefðu gefið bráða-
birgðaskýrslur jafnóðum eða
eftir hvert sumar, en alls voru
þeir hérna þrjú sumur, árin
1971—1973. Hafa þeir látið
hafa eftir sér, að Grænland og
NV-Evrópa hafi verið eitt land
fyrir 70 milljónum ára eða þar
um bil.
Guðmundur sagði i upphafi
samtalsins, að í september s.l.
hefðu hann og Kristján
Sæmundsson jarðfræðingur
sótt ráðstefnu um sprungukerfi
jarðar i Irkutsk i Síberiu. „Mér
virtist eftir erindum rússnesku
visindamannanna um rann-
sóknir hér á íslandi, að það
væru nokkuð skiptar skoðanir
þeirra á meðal um hvor kenn-
ingin væri réttari, — hvort Is-
land væri leifar af gömlu
meginlandi, sem að nokkru
hefði sokkið i sæ, eða hvort
myndun þess væri tengd land-
reki, eins og flestir vísinda-
menn hallast nú að.“
milljón árum þessa timabils eða
þar um bil.“
„Telur þú, að Island hafi
orðið til á þann hátt, sem land-
rekskenningin gerir ráð fyrir?“
„Fyrir mitt leyti er ég sann-
færður um að Island hafi mynd-
azt við landrek á þann hátt sem
Iandrekskenningin gerir ráð
fyrir. Hins vegar er það ljóst að
þetta hefur ekki gerzt á jafn
einfaldan hátt hér á landi og
það virðist hafa gerzt á sumum
úthafssvæðunum. Af einhverj-
um ástæðum, sem eru litt
þekktar, hefur gosbeltið hér á
landi hoppað til hliðar öðru
hverju. Þetta á ekki við bara
um Island. heldur einnig
Tilvist jarðhitasvæðanna tengd landrekinu
og nýmyndun jarðskorpunnar í gliðnunarbeltinu
miklu við þá þekkingu, sem við
höfum frá innlendum jarðfræð-
ingum. Hins vegar eru ýmsar
mælingar á rannsóknastofum,
eins og t.d. mælingar á varma-
leiðni islenzkra bergtegunda,
isótóparannsóknir og aldurs-
ákvarðanir á bergi, að minu
mati verðmætar því þær bæta
nýjum upplýsingum við það
sem fyrir var.“
„Hvað er Island talið vera
gamalt og hve gömul eru lönd
eins og Grænland og NV-
Evrópa?"
„Samkvæmt landrekskenn-
ingunni byrjuðu Grænland og
NV-Evrópa að gliðna í sundur
fyrir um það bil 70 milljónum
ára og eldgos fylltu jafnóðum
upp í gliðnunina. Island er talið
hafa myndazt á siðustu 20
svæðið norðan Jan Mayen. Ef
gosbeltið væri þar sem ný jarð-
skorpa hefur myndazt væri
kyrrt á sama stað og ætti það
alls staðar að vera miðja vegu
milli meginlandanna. Norður
af tslandi er núverandi jarð-
skjálfta- og gosbelti hins vegar
miklu nær Grænlandi en Nor-
egi.
Ilér á Islandi eru einstæðar
aðstæður til að fyigjast í meiri
smáatriðum en hægt er að gera
annars staðar með þvi hvernig
jarðskorpumyndun ásérstað."
„Hvar á gliðnunin sér aðal-
lega stað?“
„Hún á sér stað meira og
minna yfir allt gosbeltið og eld-
gos mynda nýja jarðskorpu,
annars vegar í formi hrauna á
yfirborði og hins vegar i formi
innskota undir yfirborði. Sam-
fara því að hraun leggjast á
yfirborðið sígur jarðskorpan
hægt og rólega niður á gosbelt-
inu.
Þá má það koma fram, að
innskot, sem myndast undir
yfirborði gosbelta, eru sá orku-
gjafi, sem stendur undir
varmaútstreymi háhitasvæða
landsins, sem öll eru i gosbelt-
inu. — Tilvist islenzku jarðhita-
svæðanna er því mjög tengd
landrekinu og nýmyndum jarð-
skorpunnar í gliðnunarbelt-
inu.“
„Þýðir landrekið, að Aust-
firðir og Vestfirðir hafi eitt
sinn náð saman?"
„Að vissu leyti gæti svo verið,
en þar kemur einnig fleira til
greina".
„Hvað er langt niður á hraun-
kvikuna undir landinu?"
„Ég hef gert á þvi nokkra
útreikninga hvaða hitastig
megi búast við undir ýmsum
hlutum landsins, samkvæmt
landrekskenningunni. Þessir
útreikningar benda til þess, að
undir gosbeltinu megi vænta
bráðinnar hraunkviku á 5—10
kílómetra dýpi. Þegar fjær
dregur gosbeltinu er dýpra á
kvikuna, t.d. má búast við
henni á 20 km dýpi í 150 km
fjarlægð frá gosbeltinu."
„Ef við snúum okkur litillega
að Kröflusvæðinu. Er sá mögu-
leiki fyrir hendi að gosið í Leir-
hnúk hafi komið af mannavöld-
um?“
„Það er ákaflega ólíklegt að
boranir á þessu svæði hafi
komið af stað hraungosi. Hins
vegar virðist augljóst að gufu-
gosið, sem varð síðar á Leir-
hnúkssprungunni, hafi haft
áhrif á borholurnar. Menn
velta því mikið fyrir sér, hvort
hætta sé á sprengigosi við
Kröflu svipað og var þegar Viti
myndaðist þar 1875. Þótt menn
viti ekki vel hvernig slíkt
sprengigos verður, er liklegt, að
það standi i sambandi við upp-
hitun vatns í jarðhitasvæðinu
með kvikuinnskotum, þannig,
að gufuþrýstingurinn getur
sprengt leir upp. Ef þessi skýr-
ing sprengigosa er rétt má
búast við að stóra gufuhoian á
svæðinu dragi eitthvað úr
þeirri hættu, sem kann að vera
á sprengigosi við Kröflu. Þessi
stóra gufuhola, sem nú er
óbeizlanleg, virkar nú með
öðrum orðum sem öryggis-
ventill."
— Þí).
Þróunaraðstoð íslands um
hálft promill þjóðartekna
Frá blaðamannafundi með stjórn Aðstoðar Islands við þróunarlöndin.
STJÓRN Aðstoðar íslands við þróunarlöndin hefur nú
birt skýrslu um starf sitt. Þar kemur m.a. fram að áætlað
er að aðstoð íslands við þróunarlöndin muni nema um
100 millj. í ár. Eru þá meðtalin framlög til margra
stofnana innan Sameinuðu þjóðanna sem mörg hver eru
skylduframlög.
Á Alþingi árið 1971 voru sam-
þykkt lög um aðstoð íslands við
þróunarlöndin Kemur þar m.a fram
að stefnt skuli að því að ná sem fyrst
þvi marki sem S Þ samþykktu, að
framlög næmu 1% af þjóðartekjum.
Þessu marki hafa íslendingar hvergi
nærri náð Fáar þjóðir hafa náð
þessu marki alveg Sviar hafa þó
komizt svo hátt
í ár er áætlað að þjóðartekjurnar
nemi amk 15 milljörðum kr
Framlag íslands er þvi varla nema
um hálft promill Öllu alvarlegra
telst þó að íslendingar þiggja jafnan
jafnmikið eða meira úr sjóðum S Þ
Þeir fjármunir sem veittir hafa
verið til Aðstoðar íslands við
þróunarlöndin hafa svo til óskiptir
runnið til samnorræns verkefnis í
Tanzaniu og Kenya. Sú aðstoð sem
Norðurlöndin veita þessum löndum
hófst um 1960 ísland gerðist þó
ekki aðili að sliku samstarfi fyrr én
1973
Sú aðstoð sem Norðurlöndin veita
er einkum á sviði hagfræði og við
skiptafræði I Kenya starfa nú um
46 manns að verkefninu, þ á m 7
íslendingar í Tanzaniu eru um 30
manns, þ á m tveir íslendmgar
Hafa þeir íslendingar er þarna starfa
getið sér mjög gott orð fyrir góð
störf
Stofnunin Aðstoð íslánds við þró-
unarlöndm telur að vel hafi til tekist
með val á verkefnum og löndum
Bmdur stofnunm miklar vonir við að
geta haldið áfram á sömu braut en
til þess að svo megi verða þarf
fjárframlag til aðstoðarinnar að auk-
ast Að öðrum kosti næst ekki það
takmark að veita 1 % til þróunar-
landanna
í núverandi stjórn Aðstoðar ís-
lands við þróunarlöndin sitja Ólafur
Björnssön prófessor, formaður
nefndarinnar, Ólafur Einarsson
menntaskólakennari, Jón Kjartans-
son forstjóri, dr Gunnar Schram
prófessor og Pétur Einarsson laga-
nemi