Morgunblaðið - 03.02.1976, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. FEBRUAR 1976
Sighvatur Björgyinsson:
Rannsókn verði hraðað eftir föngum
— og hvorki sparað fé né fyrirhöfn
SIGHVATUR Björgvinsson alþingis-
maður kvaddi sér hljóðs útan dag-
skrár í neðri deild Alþingis í gær, þar
sem hann vék að meintum afskipt-
um dómsmálaráðuneytis af rann-
sókn svonefnds Klúbbmáls á árinu
1972 og hugsanlegum tengslum
þess við önnur og umfangsmeiri mál,
sem nú eru efst á baugi. Var ræðu-
maður aII harðorður í garð dóms-
málaráðherra og dómsmálaráðu-
neytis. Ræða hans fer hér á eftir,
eftir handriti.
Ólafur Jóhannesson dómsmála-
ráðherra svaraði máli þingmannsins,
lið fyrir lið, og er ræða hans birt á
öðrum stað i blaðinu, efnislega.
Halldór E. Sigurðsson svaraði og
máli þingmannsins, að þvi leyti, er
undir hans ráðuneyti heyrði þá
(1972) og er orða hans getið á
öðrum stað i blaðinu.
Ræða Sighvats Björgvinssonar
alþingismanns:
LOKUN „KLÚBBSINS”.
Haustið 1972 hafði lögreglan í
Keflavík með höndum rannsókn á
umfangsmiklu smyglmáli. Upplýs-
ingar, sem lögreglumenn fengu urðu
til þess, að athygli þeirra beindist að
ákveðnu veitingahúsi í Reykjavík —
veitingahúsinu Klúbbnum Fóru lög-
reglumennirnir m.a að fylgjast ná-
kvæmlega með rekstri veitingastaðar-
ins og ferðum í kring um húsið. Eina
nóttina uppgötvuðu þeir, að ólöglegir
áfengisflutningar áttu sér stað að veit-
ingahúsinu frá ríkisverzlun. Kærðu
lögreglumennirnir athæfið strax
morguninn eftir.
Þann 1 2. október þetta haust gerðist
það jafnframt, að rannsóknardeild
ríkisskattstjóra sendi bréf til sakadóms
Reykjavíkur þar sem greint var frá
grunsemdum skattrannsóknarstjóra
um ýmiss konar misferli i sambandi við
starfrækslu veitingahússins að Lækjar-
teigi 2, sem rekið var af hlutafélaginu
Bæ — en þar er um sama veitingahús
að ræða og í daglegu tali er nefnt
Klúbburinn Um framhald málsins leyfi
ég mér að vitna orðrétt i skýrslu
Hallvarðs Einvarðssonar, þáverandi
aðalfulltrúa við embætti Saksóknara
rikisins, sem dómsmálaráðuneytið
hefur af ástæðum, sem því einu er
kunnugt, ekki birt með öðrum bréfum í
greinargerðinni, sem ráðuneytið sendi
frá sér s.l. laugardag þótt þessi skýrsla
sé eitt allra mikilvægasta gagnið í
þessu máli. í skýrslu — sem ég hef
undir höndum — segir svo orðrétt um
framhald málsins
„Með bréfi rannsóknadeildar ríkis-
skattstjóra, dagsettu 12. þ.m., til saka-
dóms Reykjavíkur, sbr. meðfylgjandi
Ijósrit, var greint frá grunsemdum
skattrannsóknastjóra um ýmiss konar
misferli í sambandi við starfrækslu
veitingahússins að Lækjarteig 2 hér i
borg, sem rekið væri af hlutafélaginu
Bæ. Var beiðst rannsóknar á máli
þessu og jafnframt vakin athygli á
tilteknum rannsóknaraðgerðum, sem
nauðsynlegar þættu til upplýsinga í
máli þessu, enda þótti þá þegar sýnt,
að rannsókn málsins myndi verða all
umfangsmikil Um upphaf rannsóknar
málsins voru samráð milli skatt-
rannsóknastjóra, ríkisendurskoðanda,
tollgæzlustjóra, rannsóknastjóra, ríkis-
endurskoðanda, tollgæzlustjóra,
rannsóknardómara og fulltrúa
saksóknara auk þeirra lögreglumanna,
sem unnið höfðu að frumathugun
lögreglu í málinu. Dómsrannsókn
málsins hófst svo í sakadómi Reykja-
víkur laugardaginn 14 þ.m Þótti fljót-
lega sýnt, að þær grunsemdir, sem
uppi höfðu verið um misferli í þessu
efni, höfðu við veigamikil rök að styðj-
ast. Er svo var komið skýrði fulltrúi
saksóknara sem fylgdist með rannsókn
málsins, lögreglustjóranum í Reykjavík
frá rannsókn þessari og jafnframt gerði
rannsóknardómari lögreglustjóranum
stuttlega grein fyrir því, sem þá virtist
fram komið varðandi fyrrgreind kæru-
efni í sambandi við starfrækslu þessa
veitingahúss Ákvað lögreglustjóri þá
að leggja þegar bann við frekari
áfengisveitingum í þessu veitingahúsi
unz annað yrði ákveðið, og mun hann í
því efni hafa stuðst við ákvæði 2 mgr.
14 gr áfengislaga nr. 82, 1969. Sú
ákvörðun lögreglustjóra var að áliti
saksóknara sjálfsögð og eðlileg eins og
á stóð Var það bæði á ýmsan hátt
ótvírætt í þágu rannsóknar málsins auk
þess sem áframhaldandi starfræksla
þessa veitingahúss eins og málum þá
var komið var alls endis óviðeigandi frá
sjónarmiði almennrar réttarvörzlu. Var
tvímælalaust nærtækast, að beita fyrr-
greindri heimild lögreglustjóra sam-
kvæmt 2. mgr. 14. gr áfengislaganna
enda hæpið, að unnt hefði verið að
grípa jafnskjótt til annarra réttar-
heimilda til slíkra sviptinga eins og
málum var háttað í upphafi
rannsóknar Eðlilegt var að tekið væri
fyrir frekari áfengisveitingar í þessu
veitingahúsi meðan rannsókn málsins
stæði yfir, eða a.m.k. á meðan hin
eiginlega sakadómsrannsókn, svo sem
yfirheyrslur, stæði yfir. Efni kynnu hins
vegar að hafa getað orðið til endur-
skoðunar á þessu banni á síðara stigi
rannsóknarinnar, t d. óvíst að bíða
hefði þurft loka skattsvikarannsóknar
skattrannsóknarstjóra eða loka bók-
haldsrannsóknar.”
HEIMILUÐ
STARFRÆKSLA
Á NÝ
Þannig stóð málið sem sagt þann
14 október 1972 Veitingahúsinu
hafði verið lokað vegna umfangsmikilla
meintra lögbrota aðstandenda þess og
var ætlunin sú að hafa það lokað á
meðan verið væri að Ijúka rannsókn á
mikilvægustu þáttum málsins enda
það talið mjög brýnt af hálfu allra
þeirra, sem rannsóknina höfðu með
höndum.
Nú líða fram nokkrir dagar og ekki
verður séð af þeim gögnum, sem ég
hef undir höndum, hvað gerzt hefur á
þeim tíma Næst er það vitað í málinu,
að hinn 18. október — fjórum dögum
eftir að lokunin kom til framkvæmda
og örfáum sólarhringum eftir, að
rannsóknarlögreglumenn höfðu orðið
varir við ólöglega flutninga áfengis að
næturlagi til umrædds veitingahúss —
ritar veitingamaðurinn dómsmálaráðu-
neytinu bréf, þar sem hann áfrýjar
ákvörðun lögreglustjóra til dómsmála-
ráðuneytisins skv heimild í 14. gr.
laga nr 82/1969, eins og segir í
greinargerð ráðuneytisins Vek ég
athygli á því, að áfrýjunarbréf veitinga-
mannsins er ekki birt né heldur rök-
stuðningur hans fyrir þeirri beiðni, að
ráðuneytið ógildi lokunarúrskurð
lögreglustjóra. Er hér um að ræða enn
eitt mikilvægt gagn í málinu, sem
dómsmálaráðuneytið hefur ekki birt —
af hvaða ástæðum sem það nú er —
en í bréfinu færir veitingamaðurinn
væntanlega rök að þeirri beiðni sinni,
að honum verði heimilað að hefja starf-
rækslu hússins á ný þótt rannsókn á
meintum afbrotum sé nýlega hafin og
þeir, sem rannsóknina hafa fneð hönd-
um hafi lagt mikla áherzlu á að húsið
sé lokað fyrir starfrækslu á meðan.
Hvorki rökstuðning veitingamannsins
fyrir beiðninni né rökstuðning dóms-
málaráðuneytisins fyrir afgreiðslunni er
að finna í greinargerð dómsmálaráðu-
neytisins.
En dómsmálaráðuneytið er ekki
lengi að bregða við eftir að umrætt
bréf hefur borizt. Strax daginn eftir að
bréfið er dagsett hefst ráðuneytið
handa. Athöfnum þess er lýst í greinar-
gerð þess með tilvitnun í minnisblað
þess starfsmanns ráðuneytisins, sem
um málið fjallaði Þar segir svo:
„19. október 1972.
Ræddi við logreglustjóra um vfn-
veitingabannið í Lækjarteig 2. Taldi
hann rétt að halda banninu áfram á
rjieðan rannsóknardómari teldi þess
þörf. Rannsóknardómari teldi ekkert
gefa tilefni til að falla frá banninu.
20. október 1972
Ræddi við Þóri Oddsson, fulltrúa í
sakadómi. Taldi málið alfarið vera
ákvörðun lögreglustjóra Hallvarður
Einvarðsson, aðalfulltrúi saksóknara,
hefði komið upplýsingum um málið til
lögreglustjóra, þegar rannsókn var að
hefjast. Hefðu menn talið algjörlega
óviðeigandi, að starfsemin héldi áfram.
Rannsóknin snýst um áfengisinn-
kaup, sem fóru fram frá áfengisútsölu
utan afgreiðslutíma, og áfengið er ekki
merkt VH Þá er bókhald allt f molum,
skattframtölum hefur ekki verið skilað,
launamiðum o.fl. Ekki taldi hann
bannið skipta lengur máli fyrir
rannsóknina, en fannst þó rétt að láta
það standa áfram. Ekki taldi hann
unnt að gera það á grundvelli réttar-
farslaga, a m k ekki nú.
Hallvarður Einvarðsson taldi rétt, að
bannið stæði á meðan meginþungi
rannsóknarinnar færi fram, a.m.k. fram
i næstu viku.”
Þvinæst fjallað ath. á 14. gr.
áfengisl. Svo segir:
,,Að svo búnu ræddi ég málið við
ráðherra, og vorum við sammála um
að líta bæri svo á, að ákvæðið ætti ekki
við hér, a.m.k ekki lengur Tilvist
ákvæðisins í áfengislögum væri fyrst
og fremst með tilliti til öryggissjónar-
miða Almenn réttarfarslög yrðu að
ákvarða, hvort veitingar yrðu bannaðar
framvegis. Því skyldi bannið fellt niður.
Ákvæði 12. gr áfengislga um leyfis-
sviptingu geta hins vegar komið til
skoðunar, þegar niðurstaða
Sighvatur Björgvinsson
rannsóknar liggur fyrir Baldur Möller
var þessu algjörlega sammála.
Þetta tilkynnti ég lögreglustjóra,
sem kvaðst ósáttur við, að starf-
semin héldi áfram, en kvaðst þó
mundi tilkynna niðurfellingu sjálfur,
án fyrirskipunar ráðuneytisins."
Svo mörg voru orðin á minnis-
blaðinu. Næsta skref er svo það, að
lögreglustjóri, Sigurjón Sigurðsson,
sendir svohljóðandi bréf dags. 20.
október 1972.
20 október 1972.
Hér með leyfi ég mér að tilkynna
yður, herra veitingamaður, að bann
það gegn áfengisveitingum i veitinga-
húsinu að Lækjarteig 2 hér í borg, sem
gilt hefir frá 14. þ.m., hefir verið fellt
niður. Sigurjón Sigurðsson.
Þann sama dag sendir lögreglustjóri
Saksóknara ríkisins annað bréf, er
hljóðar svo:
Reykjavík, 20. október 1972.
Hér með leyfi ég mér að senda yður,
herra saksóknari, afrit af bréfi, er ég
hefi að fyrirlagi dómsmálaráðu-
neytisins sent Sigurbi/m Eiríkssyni,
veitingamanni, varðar.di niðurfellingu
á banni við áfengisveitingum í veit-
ingahúsinu að Lækjarteigi 2 hér í borg
Sigurjón Sigurðsson.
„AÐ FYRIRLAGI
DÓMSMÁLARÁÐHERRA".
Með öðrum orðum: Aðeins tveimur
sólarhringum eftir, að bréf veitinga-
mannsins til dómsmálaráðuneytisins
með óskum um, að ráðuneytið hnekki
úrskurði Lögreglustjórans í Reykjavík,
er dagseti, hefur veitingamanninum
verið heimilað fyrir atbeina ráðuneytis-
ins að hefja starfrækslu að nýju.
Verður ekki annað sagt, en að þessi
snöggi háttur, sem hafður var á af-
greiðslu þessa erindis, stangist á við
önnur afskipti ráðuneytisins af málum
þessum, eins og síðar mun fram koma.
Hver urðu svo viðbrögð þeirra
manna, sem höfðu haft með höndum
rannsókn hinna fjölmörgu meintu lög-
brota þeirra aðila, sem hér um ræðir.
Menn geta sjálfsagt farið nærri um,
hvernig tíðindunum hafi verið tekið af
þeim lögreglumönnum, sem höfðu rétt
aðeins getað hafið rannsóknir sínar.
Viðbrögð annara málsaðila eru til skjal-
fest frá þessum tíma.
í bréfinu til Saksóknara ríkisins frá
20. október 1 972 komst lögreglustjór-
inn í Reykjavík svo að orði um bréf
það, sem hann hafði þá um daginn
sent viðkomandi veitingamanni, varð-
andi mðurfellingu á banni við áfengis-
veitingum í Klúbbnum, að það bréf
hefði hann sent „að fyrirlagi dóms-
málaráðuneytisins'.
í greinargerð dómsmálaráðuneytis-
ins — bls 8 — segir svo með tilvitn-
um í minnisgreinar þess starfsmanns
ráðuneytisins, sem um málið fjallaði:
„19 október 1972: Ræddi við lög-
reglustjóra um vínveitingabannið í
Lækjarteig 2. Taldi hann rétt að halda
banninu áfram á meðan rannsóknar-
dómari teldi þess þörf. . ."
Síðar segir í sömu greinargerð —
minnisgreinum starfsmannsins frá 20.
október eftir að hann hefur greint frá
því, að dómsmálaráðherra og ráðu-
neytisstjórinn séu þeirrar skoðunar, að
lokun hússins beri að aflétta:
„Þetta tilkynnti ég lögreglustjóra,
sem kvaðst ósáttur við, að starfsemin
héldi áfram, en kvaðst þó mundu til-
kynna niðurfellingu sjálfur, án fyrir-
skipunar ráðuneytisins."
Á bls. 7 í sömu greinargerð segir
enn fremur orðrétt: „lögreglustjóri
felldi niður ákvörðun sína, er hann
vissi afstöðu ráðherra."
M.ö.o. Þann 19. október 1972 lýsir
lögreglustjóri sig andvigan því, að veit-
ingahúsið verði opnað á ný til starf-
rækslu. Þann 20 október er honum
tjáð, að ráðherra og ráðuneytisstjóri
hafi úrskurðað að lokun hússins skuli
ógilt Lögreglustjóri „kvaðst ósáttur
við" en þó muni hann bæyta ákvörðun
sinni án þess að bíða eftir „fyrirskipun-
um ráðuneytisins”. í bréfi til Sak-
sóknara rfkisins þennan sama dag
segist hann hafa tilkynnt Sigurbirni
Eiríkssyni niðurfellingu á veitingabann-
inu „að fyrirlagi ráðuneytisins”. Þetta
er afstaða lögreglustjórans í Reykjavík
skv skriflegum gögnum frá þessum
tima.
Þá kemur að þriðja aðila þessa máls
— embætti Saksóknara ríkisins. Hver
er afstaða þess? Þann 23. október
sendi Saksóknari ríkisins dómsmála-
ráðuneytinu „til athugunar afrit af
skýrslu og umsögn Hallvarðs Einars-
sonar, aðalfulltrúa" um mál þetta.
Þessa mikilvægu skýrslu hefur dóms-
málaráðuneytið EKKI birt, eins og ég
sagði áðan, er ég vitnaði í fyrri hluta
hennar. Síðari hluti hennar er umsögn
saksóknaraembættisins um ákvörðun
ráðuneytisins. Hún hljóðar svo,
orðrétt:
„Er ráðuneytið aflétti þessu banni
hinn 20. þ.m. var sakadómsrannsókn
málsins hvergi nærri lokið, rann-
sóknargögn um rannsókn málsins
höfðu eigi heldur borizt embætti sak-
sóknara eða dómsmálaráðuneyti og
frumskýrslum ríkisendurskoðanda og
skattrannsóknarstjóra um þeirra athug-
un eigi heldur lokið. Að sögn rann-
sóknardómara og skattrannsóknar-
stjóra eru hins vegar þegar fram komin
veigamikil gögn, sem benda til þess að
upplýst verði í málinu um veruleg
söluskattsvik og ófullnægjandi launa
framtöl, ennfremur um verulega bók-
haldsóreiðu svo og um brot á
ákvæðum 1. mgr. 3. gr reglugerðar
nr. 1 18, 1954, sbr reglugerð nr.
121, 1966, um sölu og veitingar
áfengis, og í því sambandi beinist
rannsóknin einnig að því hvort um hafi
verið að ræða brot í opinberu starfi af
hálfu tiltekinna starfsmanna áfengis-
verzlunarinnar. Þá er og líklegt, að
rannsóknin muni beinast að því að
kanna hvort reglur hlutafélagalöggjafar
hafi verið haldnar við stofnun og
rekstur Bæjar h.f. Þykir því næsta
einsýnt, að saksóknara beri að lokinni
rannsókn málsins að stefna því til
dóms, þ á m. með þeirri kröfu ákæru-
valds, að þeir aðilar, sem ábyrgir
kynnu að reynast yrðu sviptir þeim
opinberu leyfum, sem liggja kunna til
grundvallar rekstri þessa veitingahúss,
þ.m.t. leyfum til áfengisveitinga.
Fyrrgreind niðurfelling dómsmála-
ráðuneytisins hinn 20. þ.m. á um-
ræddu banni lögreglustjóra frá 14.
þ.m. þykir því af hálfu saksóknara
hafa verið allsendis ótímabær og
ástæðulaus og ekki studd almennum
opinberum réttarvörzluhagsmun-
um."
Hvort nú sé ástæða til endurskoð-
unar á þessari afstöðu ráðuneytisins
— úr því sem komið er — skal ósagt
látið, en af ástæðum þeim, sem nú
hafa verið raktar, tel ég rétt að gera
embættislega grein fyrir viðhorfum
saksóknara til þessarar hliðar málsins
vegna þessarar ákvörðunar ráðuneytis-
in§ að þessu leyti, enda þótt það hafði
reyndar þegar verið reifað nokkuð
munnlega hinn 20. þ.m. við skrifstofu-
stjóra ráðuneytisins er hann hafði sam-
band við skrifstofu saksóknara vegna
athugunar ráðuneytisins, á þessu máli.
Skrifstofu saksóknara ríkisins 23.
október 1972.
Það var í þessa skýrslu, sem Vil-
mundur Gylfason vitnaði í föstudags-
grein sinni í Vísi og dómsmálaráðu-
neytið lýsti hann ósannindamann að.
Orðin, sem Vilmundur vitnaði til hef ég
þegar lesið, en les nú aftur til þess að
gefa þeim aukna áherzlu „Fyrrgreind
niðurfelling dómsmálaráðuneytisins
hinn 20 þ.m. á umræddu banni lög-
reglustjóra frá 14 þ.m. þykir því af
hálfu saksóknara hafa verið allsendis
ótímabær og ástæðulaus og ekki studd
almennum, opinberum réttarvörzlu-
hagsmunum."
Halda menn, að þannig sé til orða
tekið í umsögn sakadómaraembættis-
ins um aðgerðir dómsmálaráðuneytis-
ins að ástæðulausu? Hvers vegna valdi
ráðuneytið þann kostinn að lýsa Vil-
mund Gylfason ósannindamann, en
forðaðist jafnframt að birta þá mikil-
vægu heimild, sem hann vitnaði f?
Nú hefur þvi verið haldið fram að
heimildin sé ekki marktæk — ekki sé
um að ræða álit embættis saksóknara
ríkisins á framferði ráðuneytisins.
Nú um helgina spurði ég Hallvarð
Einvarðsson, núverandi vararíkissak-
sóknara, nánar um þetta mál. Hann
leyfði mér að hafa þetta eftir sér:
„Skoðun mín á niðurfellingu dóms-
málaráðuneytisins á banninu gegn
áfengisveitingum í veitingahúsinu við
Lækjarteig 2 f Reykjavík, sem tilkynnt
var í bréfi Lögreglustjórans í Reykjavík
dags. 20 október 1972 kemur fram í
„Skýrslu og umsögn Hallvarðs Ein-
varðssonar aðalfulltrúa til saksóknara
ríkisins um mál nr. 2686/72". Þeirrar
sömu skoðunar er ég enn.
Skýrslu þessa samdi ég sem starfs-
maður embættis saksóknara ríkisins og
afhenti hana þáverandi yfirmanni mín-
um, Valdimar Stefánssyni, saksóknara
ríkisins. Þegar hinn sama dag og ég
afhenti rfkissaksóknara umrædda
skýrslu sendi hann hana rakleiðis til
dómsmálaráðuneytisins með bréfi
dags. 23. október 1 972."
Þetta sagðist Hallvarður geta staðfest
hvenær sem eftir þvi kynni að vera
leitað. Skv. þessu er Ijóst. 1. Núver-
andi vararíkissaksóknari er enn sömu
skoðunar um athafnir ráðuneytisins
og hann var er hann samdi
marg umrædda skýrslu sína, sem aðal-
fulltrúi saksóknari ríkisins 2) Valdimar
Stefánsson, saksóknari ríkisins Iftur
þeim augum á málið að hann bregð-
ur við strax samdægurs og hann fær
skýrsluna í hendur og sendir hana
ráðuneytinu til athugunar. Valdimar
breytir engu í skýrslunni, hvorki efni
né orðfæri, en þó er ávallt komist
þannig að orði: „saksóknara ber ",
„saksóknari álftur" o.s.frv. Fyrrgreind
niðurfelling (á lokun) þykir því að hálfu
saksóknara: „hafa verið alls endis
ótfmabær og ástæðulaus og ekki studd
almennum, opinberum réttarvörslu-
hagsmunum."
Mikið hefur verið um það rætt, hvort
þetta hafi verið persónuleg skoðun
Valdimars heitins Stefánssonar. Um
það veit ég ekki og vil ekkert fullyrða.
En mér þykir harla ókíklegt, að hann