Morgunblaðið - 15.04.1976, Blaðsíða 34

78
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. APRlL 1976
siesrssgur fívvmm] fikfDtswv 1/3 Í*YU DyU i m
-SySTRUNUM TlL SÁRRAR GRE4AJU VlROIST STJÚPMÓÐlRlN
SAAtþyKK þvi SEM OSKUSUSKA SEGIR...
í BOÐI KONUNGSINS
SEGIR(, ALLAR GJAFVAXTA
MEYJAR'/
HMM...RETTER þ>A£».
— Ljóðlistin
Framhalfl af bls. 48
frönskum skáldum. Jú, sjálfur hef ég ort
hér síðan ég kom, — líklega 10—11 ljóð.
Islenzk áhrif má vafalaust finna i þeim,
þótt trúlega komi aðrir frekar auga á
þau en ég. Og eins fljótt og auðið er
langar mig til að reyna að fást við að
þýða einhver íslenzk Ijóð á ensku.“
Leiðin til bókmenntanna: „£g
hef alla tíð fyrst og fremst haft áhuga á
tungumálanámi sem leið til að nálgast
bókmenntir, og þá einkum ljóð viðkom-
andi þjóðar. Raunar tel ég illgerlegt að
lesa ljóð á öðru tungumálí en það var
upphaflega ort á. Ljóðaþýðingar eru
afskaplega ófullnægjandi, þótt nauðsyn-
legar séu. Fólk verður eiginlega að afla
sér einhverrar þekkingar á viðkomandi
máli ef það vill kynna sér ljóð þjóðarinn-
ar af viti. Síðan getur þýðing verið því til
hliðsjónar og samanburðar. Þó að þýð-
ingar mínar á ljóðum Mandelstams hafi
fengið góðar viðtökur hef ég mikla löng-
un til að gera aðra tilraun og reyna að
samræma dygga línu-fyrir-línu þýðingu
texta sem gæti að einhverju leyti talizt
sjálfstæð ljóðlist."
Hjá Rússum: „Ég er fæddur í
Manchester, en foreldrar mínir eru
skozkir og ég hlaut almenna menntun í
Edinborg. Eg fór frá Edinborg 23 ára og
hef ekki komið þangað aftur síðan, —
hef verið á ferðalögum víða um Evrópu,
Sovétríkin og Bandaríkin. Það var i
kringum 1961—2, á tíma svokallaðrar
„þýðu“, sem áhugi minn á rússneskum
bókmenntum vaknaði. Mikið af hnýsileg-
um hugmyndum voru að skjóta upp koll-
inum og t.d. virtust Evtushenko og
Andrei Voznesensky vera virkilega at-
hyglisverð ljóðskáld. Eg stundaði rúss-
neskuna í hátt í áratug og skrifaði dokt-
orsrítgerð við Edinborgarháskóla um
rússneska symbólistann Innokenty Ann-
ensky, sem uppi var á árunum 1856—
1909. Annensky var eiginlega fyrsti rúss-
neski symbólistinn og var lærifaðir
Önnu Akmatovu og Mandelstams, og
raunar flestra rússneskra ljóðskálda á
þessu skeiði. Ég dvaldi í Moskvu við nám
við ríkisháskólann þar árið 1967 og síðan
aftur árin 1969—70. Þá tókst mér að fá
aðgang að persónulegum handritum
Annenskys í skjalasafni sem við hann er
kennt. Það var erfitt verk. Mér hafði af
ókunnum ástæðum verið syrijað þegar ég
óskaði eftir því er ég var í Moskvu 1967.
En í þessu safni komst ég m.a. yfir gögn
sem aldrei höfðu verið rannsökuð."
Misskilningurinn um Mandel-
stam: „Rannsóknir mínar á Annensky
vöktu áhuga á Mandelstam, — einkum
fyrri ljóðum hans, ortum á árunum
1909—10, sem virðast skrifuð á mjög
einföldu, blátt áfram máli en opna um
leið fjölmörg heimspekileg álitamál. Ég
var ekki sízt forvitinn um Maridelstam
vegna þess orðs sem fór af honum. Þá á
ég ekki við svonefndan „pólitiskan“ orð-
stír, heldur orðstir hans sem erfiðs, tor-
skilins skálds. Hann hefur af mörgum
verið sakaður um að steypa hugsun sína
i marmara, óhlutbundið, nýklassískt
form, sem hinn venjulegi lesandi getur
ekki brotizt gegnum. Eg las ijóð hans og
komst að því að þetta er alls ekki satt.
Mandelstam talar i ljóðum sínum um
einfaldan, nærtækan veruleik, — um
veröldina sem íverustað sem mennirnir
þurfi að gera að heimili sínu og koma
fram við sem væri hún heimili þeirra.
Honum og raunar fleiri skáldum hefur
verið þröngvað inn í kategóríur, staðlaða
skilgreiningar. Vissir menn lokuðu
Mandelstam inni í eínni slíkri pólitiskri
kategóríu. Og þessum mönnum tókst að
lokum að brjóta hann niður. En Mandel-
stam var ekki „pólitískt" skáld. Ljóð
hans voru ljóð manneskjunnar, einstakl-
ingsins. Annað atriði sem vakti áhuga
minn á Mandelstam var ljóðmál hans, —
einfaldleiki þess og samræðutónn. Eg
hef ekki fundið þessar eigindir í Ijóðum
neins enskumælandi skálds á þessari
öld“.
Brodsky: „Mandelstam er sannar-
lega bezta rússneska ljóðskáld tuttug-
ustu aldarinnar. En hann er um leið að
miklu leyti misskilið skáld, vegna allra
þeirra stimpla sem troðið hefur verið á
hann, — „pólitískt skáld“, „afturhalds-
skáld", „torskilið skáld“ og svo framveg-
is. Hann vildi sjálfur afnema alla
stimpla. Sá einstaklingur sem hjálpðði
mér hvað mest til að skilja Mandelstam
er Jósef Brodsky rússneska skáldið sem
nú er í útlegð i Bandaríkjunum. Ég hitti
hann fyrst í London árið 1973 og hann
jók enn áhuga minn á þessu skáldi, þrátt
fyrir að ég væri þá þegar búinn að senda
frá mér þessar þýðingar. Brodsky hafði
verið boðið að koma til London til að
taka þátt í alþjóðlegri ljóðahátíð. En
þegar hann kom þangað uppgötvaði
hann að hið sovézka vegabréf hans hafði
verið fellt úr gildi og hann gat ekki snúið
heim aftur. Við Brodsky höfum hitzt
margoft síðan og rætt saman. Hann hef-
ur starfað við bandaríska háskóla og i
fyrra hitti ég hann í Massachusetts.
Brodsky er óhamingjusamur og ég held
að hann vilji ekkert fremur en að fá að
snúa heim. Brodsky er þeirrar skoðunar
að enn hafi ekki verið gerð nægilega góð
ensk þýðing á ljóðum Mandelstam og
m.a. vegna þess hef ég áhuga á að reyna
að bæta mína.“
Afl sljólcikans: „Jú, það kæmi
mér vissulega á óvart ef mikið skáld á
borð við t.d. Osip Mandelstam getur
komið fram og dafnað í sovézku samfé-
lagi í framtíðinni. Auðvitað er erfitt að
spá nokkru þar um, og þegar litið er til
þess samfélags sem Mandelstam sjálfur
lifði og starfaði í er ástandið í Sovétríkj-
unum kannski ekki svo slæmt þrátt fyrir
allt. Alla vega er ljóst að sovézkt þjóðfé-
lag virkar einfaldlega ekki fyrir rithöf-
unda og listamenn. Fyrir ýmislegt annað
fólk virkar það á sinn eigin einkennilega
máta. Hvernig) Með afli sljóleikans dof-
ans. Nei, ég held að þetta samfélag geti
ekki hrunið. Ef það hrynur gæti það þýtt
heimsendi, ef til vill i bókstaflegum
skilningi. Ég held að það eigi ekki eftir
að breytast, — hvorki til hins betra né
verra. Rússneska þjóðin sjálf þykir mér
hins vegar óhemju stælt og sterk. Aðlög-
unarhæfni hennar og fjaðurmagn er
mikið. Það hefur alla tið verið erfitt að
stjórna Rússum. Þar hefur verið kúgun
meira og minna t.d. á tímum Péturs
mikla og alla 19. öldina. Eg held samt að
það sé ekki raunhæft að nota vestrænar
viðmiðanir þegar rætt er um rússneskan
veruleyk."
Pound, BBC og 10 ára dreng-
ur: „Ég ánetjaðist ljóðum mjög ungur
að aldri. Trúlega fyrst þegar ég tíu ára
hlustaði á Ezra Pound lesa ljóð í BBC-út-
varpinu. Þegar ég var orðinn 15 ára
hafði ég lesið urmul bandarískra og
franskra ljóða. Og 14 ára fór ég sjálfur
að skrifa ljóð. Ég held að flest þeirra
ljóða. sem ég hef skrifað um dagana tjái
á einn eða annan hátt afstöðu manns til
annars fólks, — flækjur, rugling og erf-
iðleika rpannlegra samskipta. Ég skrifa
ljóð mín um það hvernig það er að vera
hér og nú og um sársaukann sem þvi
fylgir svo oft. Ljóðlistin er í mínum
augum hreinasta, tærasta, tjáning hverr-
ar tungu. Ég held að hinn magíski kraft-
ur ljóðsins, töfrar þess, höfði hvað mest
til min. Ljóð geta ef til vill ekki breytt
heiminum á sama hátt og stjórnmála-
menn geta breytt honum. En þau geta
breytt viðhorfi okkar til heimsins og það
er mikilvægara."