Morgunblaðið - 03.07.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JULÍ 1976
Eins og fram hefur komið af fréttum
afplánar sovézki andófsmaðurinn og
rithöfundurinn Vladimir Bukovsky nú
fangelsisdóm f Sovétrikjunum fyrir að
hafa „dreift andsovézkum áróðri".
Hann er fjársjúkur og er við þvi búizt að
hann deyi i fangelsinu þá og þegar. Slik
endalok yrðu bein afleiðing illrar með-
ferðar í margvislegum prisundum
Sovétstjórnarinnar, en síðan Bukovsky
var 21 árs að aldri, árið 1963, hefur
hann lengst af dvalizt i fangelsi, fanga-
búðum eða geðsjúkrahúsum, sem starf-
rœkt eru vegna þeirra Sovét-borgara,
sem eru svo andlega brenglaðir, að þeir
sætta sig ekki við opinbera stefnu
kommúnistaflokksins og rikiskerfisins
Á Vesturlöndum hefur ýmislegt verið
gert til að reyna að knýja Sovét-
stjórnina til að sleppa Bukovsky úr
haldi, en þessar tilraunir hafa ekki bor-
ið árangur hingað til. Þannig hefur
brezki leikarinn Oavid Markham t.d.
óskað eftir því að fá að ættleiða hann
og telur Markham horfur á þvi að þessi
ósk geti haft áhrif á sovézk yfirvöld og
stuðlað að því að hann verði iátinn
laus.
Á morgun, sunnudag, verður haldinn
útifundur á Trafalgar-torgi í Lundúnum
um mál Bukovskys og fleiri þjáningar-
bræðra hans i Sovétrfkjunum. Þetta er
enn ein tilraunin til að hafa áhrif á
Sovét-stjórnina og telja ýmsir að hér sé
um að ræða úrslitatilraun þar sem nú
sé komið fram á elleftu stundu hvað
Bukovsky áhrærir að minnsta kosti. Á
fundinum tala meðal annars menn,
sem þekkja ástandið i sovézkum fang-
elsum og geðsjúkrahúsum af eigin
raun.
Bernard Levin, brezkur dálkahöfund-
ur og sérfræðingur um sovézk málefni,
ritaði nýlega grein þá. sem hér fer á
eftir, og birtist hún f The Times.
Bernard Levin:___
Mál Bukovskis
„Þjóðfélagið hefur nú öðlazt skilning á þvi,
að glæpamaður er ekki sá, sem þvær flekkað lín
á almannafæri, heldur sá, sem hefur flekkað
linið".
Þetta voru lokaorð Vladimirs Bukovsky fyrir
..rétti", sem settur var yfir honum í Sovétríkjunum
árið 1972 Dómur var kveðinn upp Honum var
fyrst gert að afplána tveggja ára fangelsisdóm, en
í framhaldi af honum komu fimm ár í fangabúðum
og loks fimm ár i útlegð innan landamerkja
Sovétríkjanna.
..Óhreina línið", sem Bukovsky nefndi, voru
upplýsingar, sem hann hafði safnað um hrikalega
misnotkun á ..geðlækningum" í pólitískum til-
gangí, og átt síðan þátt í að dreifa utan Sovétríkj-
anna og innan. Reyndar er megnið af allri þeirri
vitneskju, sem við höfum fengið um slikt athæfi í
Sovétríkjunum, að finna í bókinni ..Sálfræðihand-
bók handa andófsmönnum", en höfundar hennar
eru Vladimir Bukovsky og ungur sovézkur geð-
læknir, dr. Semyon Gluzman. Þeír, sem hafa orðið
fyrir barðinu á sovézkum læknum, sem stunda
slíka glæpsamlega starfsemi, eins og t.d. Lunts og
Snezhnevsky, en hefur samt tekizt að sleppa úr
landi, hafa lýst aðdáun sinni á höfundum bókar-
innar og telja t d. Leonid Plyusch og Viktor
Fainberg hugrekki þeirra jafnmikið og þjáningarn-
ar, sem þeir hafa orðið að líða.
Vladimir („Volodya") Bukovsky er nú fársjúkur
og deyr áreiðanlega innan skamms, verði hann
ekki látinn laus. Sjúkleiki hans stafar af hinni
viðurstyggilegu meðferð, sem hann hefur sætt, og
fer sífellt versnandi Hann hefur verið sveltur og
látinn vera langtímum saman í fangaklefa þar sem
hitastigið er við frostmark Nýlega fengu Viktor og
Maria Fainberg skilaboðfrá móður Bukovskys, og
hljóðuðu þau svo: „Nú setjum við alla okkar von á
ykkur Nú gæti Volodya dáið hvenær sem er "
Stutt og fábrotin harmsaga
Æviatriði Bukovskys er hægt að rekja i stuttu
máli, — allt of stuttu, því að hann hefur dvalizt
langflest fullorðinsár sin í fangelsum, fangabúðum
og geðveikrahælum, þar sem andófsmenn eru
geymdir.
Bukovsky fæddist árið 1 942. Hann hóf nám í
lifefnafræði og stýrifræði (kypernetik) við Moskvu-
háskóla, en fékk aldrei tækifæri til að Ijúka námi
Hann var fyrst handtekinn árið 1 963, fyrir að hafa
i fórum sínum óleyfilegar bókmenntir (bók
Milovan Dijlas, Hin nýja stétt). Hann varekki
leiddur fyrir rétt að þessu sinni, en úrskurðaður
geðveikur og færður til gæzlu í geðsjúkrahúsi.
Honum var sléppt árið 1 965, en var handtekinn í
desember sama át fyrirþátttöku i mótmælaaðgerð-
um vegma meðferðarinnar á Siniavsky og Daniel,
og var þá fluttur í geðsjúkrahús aftur. Honum var
sleppt þaðan árið 1 966 að aflokinni mikilli mót-
mælaherferð sem farin var vegna meðferðarinnar
á honum.
Enn varVladimir Bukovsky handtekinn árið
1967, — i það skipti hafði hann tekið þátt i
mótmælaaðgerður vegna handtöku nokkurra and-
ófsmanna. í þeim hópi var Yuri Galanskov, sem
sovézk yfirvöld gerðu endanlega út af við með
nákvæmlega sömu aðferðum og Bukovsky er nú
beittur Nú var Bukovsky dæmdur til þriggja ára
fangabúðarvistar, og þegar hann var látinn laus
áríð 1 970 hófst hann þegar handa um að safna
upplýsingum um misferli í nafni geðlækninga i
Sovétríkjunum. Hann var dæmdur til að sæta
Ersannleiku
aa
Sovézka sjóliðauppreisnin
ÁRLA morguns 9. nóvem-
ber í fyrra sigldi sovézkur
tundurspillir vopnadur
fjarsýrðum eldflaugum,
Storozhevoy, frá Riga í
vesturátt.
Skipið var nýtt af Kri-
vakgerð og úr Eystrasalts-
flotanum. Það hafði verið í
Riga til að taka þátt í há-
tíðahöldunum á fimmtíu
og átta ára afmæli bolsé-
víkahyltingarinnar.
Áhöfnin var 250 menn en
r okkrir af áhöfninni voru
áreiðanlega skildir eftir í
1 ndi.
Forsprakkar þessarar
i ppreisnar — annað er
í !'ki hægt að kalla það —
t eystu því ugglaust að
ránna væri tekið eftir
t arfi skipsins en ella
vegna hátiðahaldanna og
betra ráðrúm gæfist til að
flýja. Þar skjátiaðist þeim
hrapallega.
Tilkynning barst frá höfninni í
Riga um hvarf skipsins innan
hálftíma, nógu tímanlega til þess
að flotinn gat gert nauðsynlegar
ráðstafanir samkvæmt þeim áætl-
unum sem hann vinnur eftir í
tilfellum sem þessum.
Reynt var að ná talstöðvarsam-
bandi við Storozhevoy frá bæki-
stöðvum flotans, en án árangurs.
F'lugvélar voru þá sendar út á
flóann til að leita að skipinu. Það
fannst á siglingu að Irbensundi
og stefndi út á Eystrasalt áleiðis
til sænsku eyjunnar Gotlands.
Yfirmenn heraflans í Moskvu
skárust nú í leikinn og voru svo
æstir að þeir notuðu ekki dulmái
og töluðu á auðskildri rússnesku.
Brugðizt var við af hörku. Sjóliðs-
foringjar í Riga fengu fyrirmæli
um að senda flotadeild út af örk-
inni og sækja tundurspillinn hvað
sem það kostaði.
Eftir
Bernard
Nossiter
10 FLUGVÉLAR
Um það bil 10 flugvélar —
sænskir heimildarmenn vilja
helzt ekki segja hve margar sáust
í ratsjám þeirra — helmingurinn
,,Bear“-flugvélar flotastjórnar-
innar og hinn helmingurinn
sprengjuflugvélar sovézka flug-
hersins — flugu af stað til að hafa
upp á Storozhevoy. Varðskipið og
annar tundurspillir af Krivak-
gerð voru einnig send frá Riga.
Fjórum klukkustundum eftir
að Storozhevoy lagði úr höfn náð-
ist í skipið. Það var komið til
Irben-sunds langleiðina út á
Eystrasalt. Tundurspillirinn fékk
þau fyrirmæli frá skipunum sem
eltu hann að nema staðar og láta
ekki á sér kræla.
Tundurspillirinn var aðeins
mannaður hluta áhafnarinnar —
auk þeirra sem voru skildir eftir I
landi er trúlegt að foringjar og
undirmenn, sem vildu ekki taka
þátt í uppreisninni, hafi verið lok-
aðir inni í klefum sínum — og
uppreisnarmennirnir gátu litið
gert.
Skipið hafði siglt á aðeins hálfri
ferð en ganghraði þess er 35 hnút-
ar. Uppreisnarmenn höfðu ekki
menn til að manna eldflaugarnar
og kunnu ekki að meðhöndla þær.
Ef þeir hefðu skotið á skipin sem
eltu þá hefði það verið sama og
sjálfsmorð — þá hefðu þeir kallað
yfir sig loftárásir sprengjuflug-
vélanna sem sveimuðu yfir þeim.
„SKJÓTIГ
Storozhevoy sigldi áfram. Frá
Moskvu barst skipunin ,,skjótið“.
Sprengjuflugvélarnar hafa senni-
lega varpað sprengjum sínum í
hring umhverfis skipið til að
sökkva því ekki. Hinar flugvél-
arnar skutu kraftminnstu eld-
flaugunum sinum. Það nægði til
þess að sannfæra uppreisnar-
mennina eins og sovézkur sjóliðs-
foringi komst að orði. I glundroð-
anum lentu nokkrar eldflaugar á
Krivak-tundurspillinum, sem tók
þátt I eltingarleiknum, svo að gat
kom á hann.
Þannig lauk uppreisninni og
Storozhevoy sigldi aftur til Riga.
Sænsk heryfirvöld segjast ekki
vita hvað gerðist næst. En lettn-
eskir flóttamenn hafa frétt frá
vinum og ættingjum í Riga um
afdrif uppreisnarmannanna sem
voru fljótt ákveðin.
(Hér má skjóta inn í viðbótar-
upplýsingum sem nýlega var sagt
frá i Mbl.:
„Nú segir Daily Telegraph sam-
kvæmt rússneskum heimildum að
uppreisnarmönnum hafi tekizt að
sigla Storozhevoy til hafnar á
eynni Gotland þar sem sænsk
varðskip hafi umkringt tundur-
spillinn. Foringi uppreisnarínnar,
stjórnmálaliðsforinginn Markov,
fór þá fram á það I talstöð að allir
uppreisnarmennirnir fengju hæli
í Svíþjóð.
Sænska strandgæzlan varaði
Rússana við því að aðhafast nokk-
uð fyrr en fyrirmæli fengjust frá
sænsku stjórninni. Tveimur
stundum síðar sagði sænskur sjó-
liðsforingi I talstöðinni að þar
sem áhöfn Storozhevoy væri úr
sjóhernum væru þeir skoðaðir
sem liðhlaupar og gætu ekki feng-
ið hæli.
Markov skipaði þá að siglt yrði
til Danmerkur eða Noregs í von
um að fá hæli þar, en nokkrir af
áhöfninni höfðu orðið hræddir
þegar Svíar neituðu að taka við
þeim og kölluðu upp Leníngrad
til að segja frá uppreisninni. Þeg-