Morgunblaðið - 18.08.1976, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. ÁGUST 1976
17
Halldór Laxness:
í jesúnafni á sunnudögum
Trúverðugir áheyrend-
ur Ríkisútvarps segja
mér að á sunnudaginn
var hafi prestur nokkur í
útvarpspredikun haft í
frammi skætíng þess efn-
is að undirritaður hafi
tekið við illa feingnum
peníngum í útlöndum.
Skilst mér að hann hafi
átt við Nóbelsverðlaun
veitt af Sænsku Aka-
demíunni 1955 og Sonn-
ingverðlaun veitt af
Kaupmannahafnarhá-
skóla 1967. Þessi sami
ræðumaður kvað hafa
lýst því að íslenskir stúd-
entar í Khöfn hefðu verið
búnir að vara mig við því
að þiggja heiður af þeim
fornfræga háskóla sem
var þeirra alma mater.
Ég minnist þó ekki að
hafa heyrt orð í þá veru
frá íslenskum stúdentum
í þann tíma, enda hefði
það verið saga til næsta
bæar ef íslenskir náms-
menn færu að skifta sér
af því hvernig útlendir
háskólar, þar sem þeir
kunna að dveljast um
hríð sem gestir, verja
sjóðum sínum. Auk þess
hafði ég þá um áratuga
skeið verið í vinarhúsi
hjá stúdentafélaginu ís-
lenska í Kaupmanna-
höfn, þeim handgeingn-
ari en nokkrum öðrum
hóp íslenskra menta-
manna, tíður gestur
þeirra og skemtikraftur
þegar ég var á ferð í
Khöfn; hafði meira að
segja þá fyrir skömmu
verið gerður heiðursfé-
lagi þessa geðþekka hóps
íslenskra mentamanna á
erlendri grund. Ég geymi
enn heiðursskjalið, skráð
á pergament, sem þeir af-
hentu mér til minníngar
um sig.
Því er ekki að leyna, að
mér þótti í meira lagi
skrýtið þegar ég sá í
hafnarblöðum, morgun-
inn eftir hátiðina í há-
skólanum 1967, prentað-
ar ljósmyndir sem höfðu
verið teknar daginn áður
af íslenskum stúdentum i
mótmælagaungu gegn
mér um götur þessarar
erlendu borgar: þessir
menn báru kröfuspjöld á
dönsku, áletruð með upp-
hrópanir eins og vi er
imod Laxness eða ned
med Laxness — textana
man ég ekki leingur orði
til orðs, en myndirnar
eru til af þessari fyrstu
kynslóð íslendínga, svo
velmæltri á dönsku, mar-
sérandi um Kaupmanna-
höfn með spjöldin. Því
miður frétti ég daginn
eftir, að hið fornfræga fé-
lag íslenskra stúdenta í
Kaupmannahöfn hefði
verið lagt niður kvöldið
áður.
Vel má vera að verð-
laun sem akademíur og
Halldór Laxness.
hávirðulegar alþjóðlegar
stofnanir veita mönnum í
heiðurskyni séu illa
feingið fé: það finst
þessum háttvirta út-
varpsklerki að minsta-
kosti um þau heiðurs-
verðlaun sem mér hafa
verið veitt erlendis, og
eru þó ekki öll talin.
Kansi?? er ekkert fé vel
feingið hér í heimi, nema
ef vera skyldu jþeir sjóðir
sem veita stúdentastyrki.
Kanski mætti líka af
kristilegum lýðskrums-
ástæðum gera undan-
tekníngu um daglaun
sem láglaunaðasti verka-
maður hefur uppúr
krafsinu til að draga
fram lífið; og svo vonandi
þeir peníngar sem hafðir
eru til að launa poka-
presta af verri sortinni.
En vill þessi séra ábyrgj-
ast að ekki kunni einnig
að leynast illa feingið fé i
þeim sjóðum líka?
Mætti ég i leiðinni
skjóta þeirri spurníngu
til stjórnar Ríkisútvarps-
ins, hvort nú eigi að fara
að tíðka þin breiðu spjót-
in gegn almenníngi í
landinu, tina upp og
nafngreina samborgara í
þessu mannfáa samfélagi
okkar og hefja gegn þeim
persónuníö með skítkast
og róg i jesúnafni á
sunnudögum?
Halldór Laxness.
Samuel Beckett
Hann hefur mjög sterkan frsk-
an hreim.
Það er undarlegt að sjá
Beckett eftir að hafa lesið eða
séð leikritin hans. Eftir þeim að
dæma virðist hann hafa kynnzt
öllu því versta í lifinu og það
örlar á örvæntingu í næmi
hans, en hann ber það ekki með
sér. Einhver hefur sagt að hann
hafi höfuð eins og stærðfræð-
ingur og skrokk eins og lang-
hlaupari og sú lýsing er rétt.
Höfuð hans er eins og á fálka.
Og þegar hann talar, heggur
hann með höfðinu eins og fugl,
virðulegur og ofurlítið ógnvekj-
andi fugl og það er ránfugls-
glampi í bláum augunum. Það
eru engin merki örvæntingar í
yfirbragði hans eða framkomu.
Þrátt fyrir háan aldur er hann
glæsilegur. Hann var í vel
sniðnum og líklega rándýrum
jakka og drapplitaðri rúllu-
kragapeysu. Þegar æfingunni
lauk, setti hann upp dökk gler-
augu og fór í dökkan fíakka og
hann var með að því er virtist
tóma skjalatösku. Hann var
virkilega fínn, — í tízkunni.
Hann minnti á framkvæmda-
stjóra stórfyrirtækis á leið á
stjórnarfund. Hann gengur
beinn í baki enda segja sumir
að hann hafi verið íþróttamað-
ur í æsku, Magee að hann hafi
verið boxari, Billy Whitelaw
segir að hann spili golf. Hann
spilaði vissulega krikkett í há-
skóla og ferðaðist með liðinu.
Hann hefur enn áhuga á íþrótt-
um. Bókmenntagagnrýnandi
sagði mér einu sinni að hann
hefði setið fyrir aftan Becketl í
flugvél frá London til Berlínar.
Það var á sunnudegi og bæði
blöðin, sem Beekett var með,
birtu gagnrýni um ný leikrit
eftir hann. Beckett leit aðeins á
forsíðurnar, hljóp rétt sem
snöggvast yfir rirdómana og
sneri sér siðan að íþróttasíðun-
um og las þær það sem eftir var
ferðarinnar. Kannske var hann
bara með kappreiðaúrslitin i
þessari skjalatösku?
Starfsfólkið rieikhúsinu dáð-
ist greinilega að honum. Biily
Whitelaw segir þá sögu vera á
kreiki meðal leikara, að það sé
Framhald á bls. 23
litla tilhneigingu til hamingju.“
Hann fékk fyrstu einkunn í ný-
máladeild háskólans í Dublin
og fór að prófinu loknu (1928)
til Parísar. Þar gerðist hann
n.k. einkaritari hjá James
Joyce, þótt sjálfum sé Beckett
illa við þann titil og vilji kalla
sig aðstoðarmann.
Á þriðja áratugnum neyddist
hann til að flytjast aftur til
Dublin vegna fjölskyldunnar
og gerðist þá lektor í frönsku
við háskólann í Dublin. En
hann hvarf fljótlega aftur til
Parísar, þar sem hann hefur
búið allar götur síðan iíkt og
svo margir aðrir irskir rithöf-
undar svo sem O’Casey, Joyce
og Shaw.
Hann starfaði með frönsku
neðanjarðarhreyfingunni i
striðinu og seinna giftist hann
franskri konu. Sagan segir, að
þau hafi laumazt til Dover svo
enginnTrétti af giftingunni. Ef
hann samþykkir að tala við
fólk, þá býður hann þvi sjaldn-
ast heim, heldur mælir sér mót
við það á veitingahúsum svo
hann geti yfirgefið það, þegar
honum-hentar. Eiginkonan sést
jafnvel sjaldnar en hann sjálf-
ur.
Það leikur um hann einhvers
konar dularhjúpur — ég varð
hans var, þegar ég kom i Royal
Court leikhúsið. I fyrstu virtist
salurinn vera tómur. Tjöldin
voru dregin frá sviðinu og það
voru nokkrir beckettlegir leik-
munir á því. Tré með aðeins
þremur laufum, stóll og eitt-
hvað sem líktist steini. Til
vinstri sat leikkonan Rose Hill,
hún var má gráa hárkollu og
var að fara með línurnar sín-
ar....Nei, mamma, hreyfingin
ein er ekki nóg, ég verð að
heyra fótatökin, alveg sama
hvað það er litið sem heyrist.”
Billy Whitelaw sat á hækjum
sínum rétt hjá reykjandi og
hlustaði á.
Beckett sjálfur stóð fyrir
framan sviðið, en aðeins örfá
fet frá Rose. Það var gífurleg
einbeiting í loftinu. Rose starði
á Beckett meðan hún fór með
textann og hann á hana. Hann
hallaði undir flatt og hreyfði
hægri höndina upp og niður
eins og Kann væri aó hlusta á,
eða jafnvel stjórna, tónlist.
trska skáldið Samuel Beckett
varð sjötfu ára í aprfl s.l. 1 þvf
tilefni efndi The Royal Court
leikhúsið til sýninga á mörgum
verka hans f vor, t.d. Beðið eftir
Godot, sem fslendingar þekkja
sfðan það var leikið f Iðnó fyrir
allmörgum árum. Einnig voru f
leikhúsinu sett upp tvö ný leik-
rit eftir Beckett. Annað þeirra
nefnist Footfalls (Fótatök) og
var sérstaklega skrifað fyrir
ensku leikkonuna Billy White-
law. Enski blaðamaðurinn
Michael Davies fékk að fylgjast
með æfingu á leikritinu og
sagði svo frá á eftir:
Ég held það hljóti að hafa
verið fyrir algjöra slysni, að ég
fékk að vera á æfingu hjá Sam-
ule Beckett. Jafnvel það eitt að
fá að líta hann augum, er álíka
sjaldgæft og að sjá einhyrning
spigspora á götum úti. Ég er
ekki frá þvi, að ég sé fyrsti
blaðamaðurinn, sem fær að
koma nálægt honum.
Fyrir óralöngu, áður en
Beckett varð frægur, tók leik-
hússtjóri Royal Court leikhúss-
ins, George Devine, upp á því
að sýna þar verkin hans, sem
honum fundust meistaralega
skrifuð. Beckett hefur nú hlotið
viðurkenningu og Nóbelsverð-
launin fékk hann árið 1969 en
hann hefur ekki gleymt sínum
fyrsta aðdáanda því nú stjórnar
hann sjálfur uppsetningu leik-
ritanna, sem Royal Court sýnir
i tilefni af afmæli hans.
Samuel Beckett neitar að láta
taka við sig viðtöl. Hann gefur
ekkert upp um „boðskap” leik-
rita sinna. Hann virðist vekja
verndunartilfinningar hjá vin-
um sínum því þeir koma sér
undan því að spjalla um
Beckett við ókunnuga.
Einn þeirra sem kalla má vin
Becketts er írski leikarinn
Patrick Magee. Krapp’s Last
Tape (Síðasta spóla Krapps)
var skrifað handa þessum leik-
ara og eitt nýju leikritanna,
That Time (Þá), sömuleiðis.
Magee sagði mér um daginn að
Beckett kæmi í leikhúsið til að
fylgjast með æfingum, ,,en ég
hef aldrei hugmynd um hvaðan
hann er að koma eða hvert
hann fer næst. Og ég myndi
ekki dirfast að spyrja hann.“
THE OBSEKVER

eftir
Michael Davies
Billy Whitelaw
Ég geri ráð fyrir að hann hafi
átt við að hann kæmi sér ekki
til þess að spyrja jafn einfaldr-
ar spurningar og „Hvar
býrðu?” vegna þess að slík
spurning væri of persónuleg og
þvi beinlinis ókurteis. Beckett
sjálfur er einstaklega kurteis i
framkomu.
Leikrit Becketts hafa á síð-
ustu árum hrundið af stað
nærri óteljandi ritgerðum og
bókum gagnrýpenda en hann
bjó áður við nær algjöran skort
á viðurkenningu. Enn hefur
enginn skrifað ævisögu hans og
Beckett ér naumast fáanlegur
til að láta nokkuð uppi um líf
sitt. Hann sagði Billy Whitelaw
einu sinni, að ef hann sæi ein-
hvern sem líklegur væri til að
fara að hnýsast í einkalíf sitt
eða verk, „þá sný ég mér undan
og bíð þangað til hann er farinn
fram hjá.“ Það litla, sem um
hann er vitað.-er að hann er af
Irsk-u miðstéttarfólkí, mótmæl-
endatrúar. „Það má svo sem
segja að ég hafi verið ham-
ingjusamt barn, þótt ég hefði
Samuel Beckett