Morgunblaðið - 12.09.1976, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 1976
k
Þau eru nú
orðin mörg
ströndin sem
ég hef
fengizt við.“
Þó maður sé
orðinn
gamall, er
maður eigin-
lega of ungur
til að geta
svarað þess-
um spurning-
um.“
„Vega-
handbðk-
in, já. Er
þetta ein-
hver ný
bðk?
Þetta virð-
ist nú vera
fróðleg
bók.“
mmmr

Á bænum Hnausum í Leið-
Vallahreppi i V-Skaftafellssýslu
býr maður hátt á níræðis aldri,
sem mörgum er að góðu kunn-
ur. Maðurinn er Eyjólfur
Eyjólfsson og er hann fróður
um marga hluti og hefur frá
mörgu athyglisverðu að segja.
Það sem blm. Morgunblaðs-
ins var efst í huga þegar hann
knúði dyra á Hnausum, var að
fá Eyjólf til að segja frá hinum
tfðu skipsströndum, sem urðu
fyrir Meðallandi fyrr á þessari
öld, en Eyjólfur er einmitt einn
þeirra manna, sem mikið hafa
komið við sögu við björgun
þessara skipa og áhafna þeirra.
P'ns og flestum er kunnugt,
er ströndin fyrir Meðallandi
ákaflega hættuleg sjófarend-
um. Þar er mjög brimasamt og
útgrynni mikið. Skipsströnd
hafa verið nokkuð tíð á þessum
slóðum og sést það vel á því að í
Meðaílandinu er ekki sagt að
„menn syndgi á synd ofan,“
heldur að skip „strandi á strand
ofan.“

Við skulum byrja á því að
gefa Eyjólfi orðið og sjá hvað
hann hefur að segja um upp-
runa sinn.
„Ég fæddist að Botnum,
hérna fyrir norð-vestan, og ólst
þar upp til hálffertugs,"
svaraði Eyjólfur spurningu
blm. „Þá keypti ég jörðina að
Hnausum og hóf búskap árið
1923. Þetta er sæmileg jörð, en
hefur orðið fyrir miklum sand-
ágangi og má segja, að ég hafi
komið hingað þegar hún var
sem verst vegna sandágangs.
Fólki leizt ekki á þetta og sögðu
það ekki mikil byrjunarhygg-
indi í búskap að kaupa þessa
jörð. En fljótlega var reist hér
fyrsta sandgræðslugirðingin
með hjálp Sandgræðslunnar,
sem borgaði helminginn af
kostnaðinum. Ári seinna þurftu
bændur ekki að standa undir
nema þriðjungi kostnaðarins,
en það hefði ekki horgað sig að
bíða, því þá hefði þetta orðið
enn meira átak.“
Eyjólfur var mikill frammá-
maður í málefnum sveitarinnar
og var m.a. hreppstjóri í fjölda
ára. Þegar minnzt var á það,
sagði Eyjólfur:
„Já, líklega er ég nú mesti
strandahreppstjórinn, sem hér
hefur verið. Þau eru orðin
mörg ströndin, sem ég hef feng-
izt við. Ég veit varla hvert
þeirra ég ætti að velja úr til að
V

„Er sennilega
mesti stranía-
hreppstjórinn”
Rætt
fyrrv.
segja þér frá, og svo var þetta
farið að verða hvefsdagslegt
fyrir mér. Þó er eitt franskt
strand, sem mér er minnisstætt.
Við vissum ekki um það fyrr en
fjórir menn komu til bæja að
Fljótum við Eldvatn í þoku og
dimmviðri. Mennirnir voru
hraktir og illa á sig komnir, og
enginn skildi orð af því sem
þeir sögðu, en þeir pötuðu mik-
ið og bentu alltaf í átt til sjávar.
Töldum við því víst að þetta
væru strandmenn, en við ætluð-
um aldrei að komast að því
hvar strandið var, og enginn
vissi hverrar þjóðar kvikíndi
þetta voru. Þó sáum við að
þetta var hvíti mannflokkur-
inn. Við létum mennina hafa
kortabók, en ekki varð það til
að leysa vandamálið.
Við komumst þó fljótlega á
strandstaðinn og sáum við
strax, :ð strandið var nokkuð
óvenjulegt, það gat ekki komið
nógu vel upp, því skipið rakst á
gamalt flak og stóð fast. Menn-
irnir áttu því langt í land og
voru allir mjög illa á sig komn-
ir. Þetta fór þó allt betur en á
við Eyjolf Eyjolfsson,
hreppstjóra á Hnausum
______________________ -
horfðist, en þö drukknuðu 5
menn.“
— Þú hlýtur oft að hafa lent I
ýmsum þrekraunum og háska
við björgunarstörfin?
„Já, þetta var oft erfitt, og þá
sérstaklega áður en bílarnir
komu. Þá voru þetta yfirleitt
meiri hrakningar og meiri vos-
búð, og svo voru sjómennirnir
oft illa lagaðir til að sitja á
hestum.“
— Rak ekki oft á f jörur ýmsa
óvenjulega hluti, sem þið hafið
kannski getað nýtt?
„Jú, það var alltaf mikill reki
úr skipunum í fjörunni, ýmiss
konar hlerar, veiðarfæri og aðr-
ir skipshlutir. Einu sinni
strandaði hér skip, sem var að
flytja ýmsar vistir til Hafnar-
fjarðar, og þar á meðal te. Teið
var í blikkkössum og geysimik-
ið af þvf rak úr skipinu og upp
á fjöru. Það var upp úr því, sem
Meðallendingar byrjuðu að
drekka te og hafa gert alla tíð
síðan.“
— Hafði tedrykkja þá ekki
tfðkast fram að þvf?
„Já, ég þekkti nú te og te-
drykkju frá því ég var strákur í
Hafnarfirði."
— I Hafnarfirði? Dvaldistu
þar einhvern tfma?
„Já, ég var f Flensborg þegar
ég var strákur og tók þar gagn-
fræðapróf. Síðan fór ég f 2
mánuði á framhaldsnámskeið í
Kennaraskólanum. Ég hef
dálitið Ient í því að kenna
krökkum, en einhvern veginn
finnst mér eins og þeim gangi
seinna að læra nú en áður. Það
er furðulegt, að þótt alltaf sé
verið að reisa skóla og auka
menntun er oft eins og bezt
menntaða fólkið búi á afskekkt-
um stöðum þar sem engir skól-
ar eru. Þetta eru fróðir menn,
sem hafa bókalestur sér til
skemmtunar og hafa aldrei
komið nálægt skólum.“
„Nei, hér er ekki mikil um-
ferð, en þó kemur hingað slæð-
ingur af fólki á sumrin," sagði
Eyjólfur, þegar hann var innt-
ur eftir því. „Ég man nú samt
þá tíð, þegar sveitin var f
alfaraleið. Þá fóru menn á
hestum yfir Kúðafljótið og sfð-
an áfram um Meðallandið.
Seinna var svo gerð brú yfir
Kúðafljótið og vegurinn færður
norðar. Kúðafljótið var oft
erfitt yfirferðar og það þurfti
sérstakt vit til að velja vöðin.
Menn voru ákaflega misgóðir
vatnamenn. Það þurfti mikla
æfingu og þekkingu á vatninu.
Vöðin voru mjög breytileg og
það gat verið hættumikið að
leggja í fljótið, einkum þegar
lagði á veturna og ísinn var
ótryggur. Og jafnvel mikil æf-
ing og þekking var ekki nóg —
upplagið virtist oft skipta
meira máli.“
„En ég get nú sagt þér frá
því,“ hélt -Eyjólfur áfram, „að
einu sinni var margt fólk f
Meðallandinu miðað við land-
stærð og á tímabili má eigin-
lega segja að hér hafi verið of
margt fólk. Við manntal árið
1816 kom fram að í Meðaliand-
inu voru yfir 100 manns, sem
ekki voru fæddir hér, heldur
aðfluttir, en nú erum við eitt-
hvað töluvert innan við 100.
Fólk kom hingað mikið til að
leita sér bjargar, því hér var
fiskreki mikill með sjónum á
veturna, en það var kannski
fyrst og fremst íslenzka mel-
kornið, sem laðaði fólk hingað.
Það grundvallaðist reyndar
ekki öruggur búskapur á mel-
tekju, en melurinn var fljóttek-
in björg til næsta máls.“
— Geturðu sagt okkur f, stór-
um dráttum, hvernig meltekj-
an fór fram?
„Melurinn var skorinn á
haustin, þegar axið var orðið
bleikleitt og kornið farið að
losna. Sfðan var melurinn
bundinn í klyfjar á sérstakan
hátt og fluttur heim. Síðan var
kornið barið úr stöngunum á
láréttum staur með undirstöðu
til beggja hliða, og var þetta
kallað að „skaka" melinn. Að
þessu loknu var þetta kynt í
svokölluðum „sofnhúsum".
Ekkert slíkt hús er til núna, en
þau voru yfirleitt þannig, að
dyrnar voru á miðri hlið en en
ekki til stafnanna. Reft var yfir
annan enda hússins þannig að
melstöngunum var raðað svo
þétt, að kornið félli ekki niður.
Síðan var melkornið látið ofan
á þetta og kynnt bál undir.
Þetta gat verið dálftið hættu-
legt og stundum brann sofninn
ofan af og í verstu tilfellum
brann húsið :llt. I hinum enda
hússins voru tunnur grafnar
niður til hálfs og þegar kornið
var talið fullkynt var það sett í
þessar tunnur og troðið á því
með berum fótum. Bezt var að
hafa steinhellu í botninum, því
það var stöðugra en trébotn.
Við þetta molnaði hýðið utan af
ávextinum, sem kallaður var
,,tini“. Síðan varð að aðskilja
„tinið“ og mylsnuna og var það
gert i til þess gerðu trogi og
kallað að „drifta“. Það var
driftað með sérstöku lagi og
ekki öllum, sem fór það vel. Að
lokum var tinin svo möluð f
steinkvörnum, búið til deig og
þetta síðan etið og þótti kjar’na-
matur.
Nú er hætt að skera melinn
til manneldis og er hann aðal-
lega notaður til að gróðursetja
aftur og minnka sandhættuna.
Meltekja fer að verða eitt af
þessu gamla, sem ekki þekkist
lengur. A tímabili var ekki litið
við þessu, en nú er eins og allir
vilji fá að vita um þetta. Og þó
að maður sé orðinn gamall, er
maður eiginlega of ungur til að
geta svarað þessum spurning-
um, sem unga fólkið vill fá svör
við. Það voru t.d. stúlkur úr
háskólanum hjá mér í gær og
vildu fá að vita allt um fráfær-
ur. Ég reyni nú að segja frá þvf,
sem ég veit, þvf mér finnst hálf-
leiðinlegt ef fólk fer óánægt frá
mér.“ árós.