Morgunblaðið - 22.09.1976, Blaðsíða 14

14
MOBGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 1976
Fjarkönnun:
NÝLEGA skilaði svokölluð fjarkönnunarnefnd áliti sínu og tillög-
um um skipun fjarkönnunar á íslandi. Það var í upphafi ársins
1975 að Rannsóknarráð ríkisins skipaði nefndina, en hún var
skipuð alls 10 mönnum frá stofnunum þeim hérlendis sem helzt
hafa not fyrir fjarkönnun vegna rannsókna.
í nefndarálitinu kemur fram að verði skipuleg notkun fjarkönn-
unargagna tekin upp hérlendis við rannsóknir og nauðsynlegri
aðstöðu til úrvinnslu gagna komið upp, þá muni rannsóknar-
möguleikar íslenzkra vísindamanna aukast verulega. Hægt verður
að segja fyrir um hin ýmsu fyrirbæri á skjótari, nákvæmari og
fullkomnari hátt en verið hefur. Núverandi notkun fjarkönnunar-
gagna hérlendis er bæði óveruleg og óskipuleg, og það er
eingöngu einstaka vísindamaður sem færir sér í nyt þessar
upplýsingar.
Nefndin leggur til að reist verði hérlendis stöð til að taka á móti
merkjum frá veðurhnöttum, en leitað verðí samvinnu við Norð-
menn og Kanadamenn um öflun gagna frá svonefndum LAND-
SAT-gervíhnöttum, en þeir hnettir taka myndir sem hjálplegar eru
við ýmiss konar rannsóknir á sjó og landi Þá leggur nefndin
einnig til að athugað verði hvort ísland geti ekki átt aukaaðíld að
Geimvísindastofnun Evrópu, ESA. Á vegum þeirrar stofnunar er
unnið að svonefndri SPACELAB-áætlun, en þar er um að ræða
mannaðar rannsóknaferðir út í geim sem aðallega munu beinast
að þáttum innan stjörnufræði, eðlisfræði sólar, jarðeðlisfræði og
haffræði Þar sem ein braut þessara rannsóknafara er áætluð yfir
vesturhluta íslands þá kann svo að vera að einhverjar þessara
ferða verði áhugaverðar fyrir ísland.
■■
15° 10° 5°
Þessi teikning sem gerð er eftir innrauðum myndum frá gervihnetti, sýnir
legu hitaskilanna í yfirborði sjávar milli íslands og Færeyja 1 1. febrúar 1 976.
Þessi mynd af Vatnajökli og nágrenni hans er tekin úr LANDSAT-gervihnetti.
Hæðin er 920 km. Vegna litillar sólarhæðar má vel greina landslag á
jöklinum.
í íslenzkum
rannsóknum
framundan?
HVAÐ ER
FJARKÖNNUN?
Með fjarkönnun er átt við könnun
jarðaryfirborðs og lofthjúps frá loftför-
um, einkum flugvélum eða gervihnött-
um Könnunin er framkvæmd með
Ijósmyndum eða mælingum á ýmsum
tiðnisviðum rafsegulgeislunar, einkum
hmum sýnilegu og innrauðu hlutum
hennar, en einnig á örbylgjusviðinu
Ems og er þá er fjarkönnun að ákveðnu
marki háð skýjafari, loftraka, hitastigi
og öðrum ytri þáttum umhverfisins, en
þó fleygtr tækninni svo fram að nú er
verið að gera tilraunir með gervihnetti
og tækjabúnað sem geta starfað óháð
þessum þáttum
Stærð athugunarsvæða og greini-
hæfni mælinga er yfirleitt háð fjarlægð
loftfars frá jörðu Mælingar á yfirborði
jarðar frá gervihnöttum ná yfir viðáttu-
mikil svæði, en með mælingum frá
flugvélum má auka greinihæfni eða
nákvæmni á minni svæðum Banda
riskir gervihnettir sem annast náttúru-
fræðilegar og umhverfislegar mæling-
ar (LANDSAT) á jarðarkringlunni hafa
80 m greiningarhæfni. og i undirbún-
ingi eru hnettir sem hafa sama hlut
verki að gegna og verða með 30 m
greiningarhæfni Þetta þýðir að unnt er
að greina á myndum hluti sem eru 30
m að stærð Talið er að í þjónustu
heryfirvalda sumra landa séu hnettir
sem hafi enn meiri greiningarhæfni.
Segja má að markmið fjarkönnunar
sé að afla viðtækari og ódýrari gagna
en fært er á annan hátt um náttúrufar,
náttúruauðlindir og umhverfi, bæði i
lofti, á landi og á sjó
Það hafa löngum verið teknar Ijós-
myndir úr lofti vegna ýmissa rann-
sókna, og hefur þeirri tækni fleygt jafnt
og þétt fram, en þó mest á allra síðustu
árum Hvað rannsóknir með aðstoð
gervihnatta snertir, þá var það ekki fyrr
en á árinu 195 7 að fyrsta gervihnettin-
um var skotið á loft Ör tækniþróun
hefur síðan leitt til þess að mörgum
gervihnöttum hefur verið skotið á loft,
og þeir notaðir i þágu ýmissa greina
jarðvísinda Er nú svo komið að opnazt
hafa áður óþekktir möguleikar til rann
sókna í landafræði, íandmælingum,
landbúnaði, skógrækt, jarðfræði,
vatnafræði, jöklafræði, haffræði, fiski-
fræði, mengun og náttúruvernd, svo
að eitthvað sé nefnt
NOT FJARKÖNNUNAR
Gögn frá veðurhnöttum koma helzt
að gagni við daglega veðurþjónustu,
athuganir á hafis, athuganir á snjóalög-
um og síðast en ekki sízt koma þau að
miklu gagni við mælingar yfirborðshita
sjávar, en þannig geta þau gefið veiga-
miklar upplýsingar um hegðan hita-
skila og straumhvirfla í hafinu.
Gögn frá LANDSAT geta komið jarð-
vísindum, umhverfisvísindum og
sjávarvísindum að ákaflega miklu
gagni, þar sem þau spara oft umfangs-
miklar mælingar og með þeim má afla
upplýsinga á talsvert skemmri tíma en
með öðrum vettvangsrannsóknum
Hér er þó sá galli á gjöf Njarðar að
stöðvar á jörðu niðri sem taka við
myndum frá LANDAST eru mjög fáar,
og er því mikil eftirspurn eftir upplýs-
ingum frá þeim Það hefur svo aftur
gert það að verkum að mikil vand-
kvæði eru á að fá LANDSAT-myndir af
Islandi Sennilega verður samvinna við
Norðmenn og Kanadamenn á þessu
sviði, en verið er að reisa stöðvar til
móttöku mynda frá LANDSAT-
gervihnöttum í þessum löndum
FJARKÖNNUNARGÖGN
VIÐ ÍSLENZKAR
AOSTÆÐUR_____________
Enn sem komið er hefur ongin stofn-
un hérlendis tekið upp reglulega og
samfellda notkun LANDSAT-gagna,
sem gætu orðið mjög gagnleg við
ýmser rannsóknir eins og að framan
greinir. Þess ber þó að gæta að hin
mikla skýjahula sem gjarnan er yfir
landinu getur auðveldlega komið í veg
fyrir að góðar myndir fáist af landinu,
en þegar myndtækninni fleygir fram
má búast við breytingum þar á Fjar-
könnunarnefnd telur þó að íslendingar
hafi ekki efni á að láta myndir af
íslandi, frá gervihnöttum, fram hjá sér
fara, jafnvel þó að þær verði ekki
fullnýttar þá þegar og komi ekki að
notum á öllum sviðum
Við þærTrumathuganir, sem gerðar
hafa verið á LANDSAT-myndum hér-
lendis, hefur komið fram að:
1 Þegar um samfellda snjóhulu er
að ræða má af LANDSAT-myndum
greina jarðhitasvæði af þeirri snjóbráð,
sem þar á sér stað
2. LANDSAT-myndir sýna vel út-
breiðslu nýrra hrauna og ösku
3 Myndir teknar við lága sólarhæð
sýna greinilega landslag á jöklum og
efdfjallasvæðum.
4 Aur, sem jökulár bera til sjávar,
sést vel á LANDSAT-myndum, og einn-
ig dreifing hans við strendur Með
samanburði mynda á einnig að vera
unnt að fylgjast með strandlínubreyt-
ingum.
5 LANDSAT-myndir gefa mikilvæg-
ar upplýsingar um breytingar á flatar-
máli jökla og um hreyfingu skriðjökla
6 LANDSAT-myndir geta væntalega
komið að miklu gagni hérlendis við
könnun á gróðri og við gróðurkorta-
gerð Nú þegar hefur verið gert í
Bandaríkjunum tölvukort af gróðri á
takmörkuðu svæði á hálendi íslands
með samanburði við gróðurkort
Með framangreint : ‘ uga leggur fjar-
könnunarnefndin ti) að áherzla verði
lögð á tilraunir með notkun LANDSAT-
gagna á eftirtöldum sviðum
1 Við gerð gróðurkorta og aðrar
gróðurrannsóknir
2 Við endurskoðun landakorta,
einkum með breytingar á strandlínum,
útlinum jökla og farvegum fallvatna i
huga
3 Við rannsóknir i jarðfræði og
jöklafræði
Nefndin leggur einnig til að áherzla
verði lögð á eftirfarandi verkefni, þar
sem gögn frá öðrum gervihnöttum en
LANDSAT koma ekki siður við sögu:
... Könnun á snjóalögum Líklegt er
að VHRR-myndir frá NOAA-
veðurhnöttum komi að betrj notum á
þessu sviði en LANDSAT, þar eð þær
má fá daglega
2. Hafísrannsóknir. Einnig á þessu
sviði er líklegt að VHRR-myndir verði
mest notaðar.
3. Hafrannsóknir. Auk LANDSAT-
gagna koma VHRR-myndir væntanlega
að góðum notum við hafrannsóknir,
þar eð á slikum myndum má t.d.
greina legu hitaskila í sjónum.
íslendingar geta áreiðanlega haft
meiri not af LANDSAT-myndum en hér
hefur komið fram. Sérstaklega á þetta
þó við þegar greiningarhæfnin verður
orðin meiri, en hún mun verða um 35
metrar með næsta hnetti, en núverandi
greiningarhæfni er 80 m í þessu sarri
bandi gæti Landhelgisgæzlan ef til vill
notað gervihnattamyndir til að fylgjast
með skipaferðum Á það rflaust eftir
að spara mikið fé og mikið af dýrmæt-
unrtima