Morgunblaðið - 22.09.1976, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. SEPTEMBER 1976
17
ÚRSLIT sænsku kosn-
ingana hafa leitt til mik-
illa vangaveltna um
framtíðina. Stóra spurn-
ingin er: Mun stjórn
borgaraflokkana aðeins
verða stutt innskot eða
ollu kosningarnar á
sunnudaginn sögulegum
þáttaskilum í sænskum
og norrænum stjórnmál-
um? Geta borgaraflokk-
arnir líka unnið næstu
kosningar, 1979, eða
tekst jafnaðarmönnum
að ná aftur stjórnartaum-
unum?
I íþróttum gerist það
oft að lið sem hafa yfir-
burði og forystu og sem
lengi hafa unnið alla sina
leiki finna til mótsagna-
kennds léttist þegar þau
loks tapa. Þá losna þau
við pressuna sem stafar
af því að of miklar kröfur
eru gerðar til þeirra og
þau geta leikið af meira
áhyggjuleysi og með
betri árangri framvegis.
Heimur stjórnmálanna á
sér tæplega slíka sam-
svörun.
Sigur borgaraflokkanna veik-
ir liklega langtlma aðstöðu
jafnaðarmanna á tvennan hátt.
Fyrir það fyrsta mun mörgum
verðaþað ljóst að borgarastjórn
er ekki eins hættuleg og sænsk-
ir jafnaðarmenn hafa haldið
fram i mörg ár. Meira að segja
þáverandi forspetisráðherra, 01-
of Palme, hræddi I þessari
kosningabaráttu eftirlaunafólk-
ið með því að segja að eftirlaun-
um þeirra yrði hætt af stefnu
borgaraflokkanna I efnahags-
málum. En afkoma eftirlauna-
fólks mun vart verða verri und-
ir borgarastjórn og þar með er
fótunum kippt undan hræðslu-
áróðri jafnaðarmanna.
Borgarastjórn getur ekki á 3
árum breytt i grundvallaratrið-
um samfélagi, sem i meir en 40
ár hefur orðið fyrir æ meiri
áhrifum af stjórn jafnaðar-
manna. Það verður varla um
meiriháttar breytingar að ræða
á þessum árum, hvorki til hins
betra eða til hins verra. En það
að borgaraflokkarnir hafa kom-
izt í stjórnaraðstöðu eykur álit
þeirra og traust í framtíðinni.
Borgaraflokkarnir eiga nú
ekki lengur undir högg að
sækja. Þeir njóta þess nú eins
og aðrir valdhafar að geta lum-
að á vinsælum ráðstöfunum
þegar til kosninga dregur. Þeir
eiga hægt um vik að þakka sér
allar umbætur (með þvi skii-
yrði þó að efnahagsþróunin
leyfi áframhaldandi umbætur).
Æfingin skapar meistarann.
Þess vegna mun stjórnarseta
borgaraflokkanna líklega
smám saman grafa undan ein-
um sterkasta áróðri jafnaðar-
manna I öll þessi ár: að framtíð
Svíþjóðar sé of mikilvæg til að
hún sé sett i hendur óvanra og
óreyndra stjórnmálamanna.
„Kjósið ekki burtu öryggið!“
var það slagorð sem jafnaðar-
menn notuðu mest í þessum
kosningum. Þróun næstu
þriggja ára getur gert þessi
sterku slagorð ónothæf í fram-
tíðinni.
Leiðtogar borgaraflokkanna
virðast gera sér grein fyrir
sögulegri ábyrgð sinni. Þeir
vilja sýna að þeir geta unnið
saman að því að veita þjóðinni
sterka og hæfa stjórn. Þeir virð-
ast vera reiðubúnir til að gera
allt til að jafna ágreining I mál-
um, sem þeir eru ekki sammála
um, eða leggja sum stefnumál
sin á hilluna til að byrja með.
Þar með munu þeir draga úr
áhrifum margra annarra kosn-
ingaraka jafnaðarmanna t.d.
þeirra að borgaraflokkarnir séu
of sundraðir til að geta stjórnað
saman.
A sama hátt og stjórnarseta
borgaraflokkanna bætir að-
stöðu þeirra fyrir næstu kosn-
Andres Kving
um kosningarnar 1 Svíþjóð:
ingar, versnar staða jafnaðar-
manna. Þeir eru komnir I stöðu,
sem þeir eru jafn óreyndir í og
borgaraflokkarnir I stjórnar-
stöðu. Þeir geta ekki lengur
gefið sjálfum §ér alla dýrðina
af hinum og þessum umbótum,
ekki lengur haft það frum-
kvæði, sem stjórnarflokkar yf-
irleitt hafa.
Meira að segja stærsta blað
jafnaðarmanna, Aftonbladet,
viðurkenndi i leiðara um kosn-
ingaúrslitin að jafnaðarmenn
ættu erfitt verkefni fyrir hönd-
um sem stjórnarandstöðuflokk-
stefnumálum, segja þessir hóp-
ar.
En leiðtogar jafnaðarmanna
hafa hingað til álitið að kjós-
endur hafi hræðzt sósialistisk
áform. Þess vegna tóku Olof
Palme og fleiri -afstöðu gegn
nokkrum sósíaliskum ákvörð-
unum sem ráðstefnur Jafnaðar-
mannaflokksins og verkalýðs-
hreyfingarinnar hafa tekið.
Flokksleiðtogarnir vildu ekki
ræða I kosningabaráttunni til-
lögu verkalýðshreyfingarinnar
um miðstýrða launþegasjóði,
hina svo kölluðu Meidnersjóði,
sem koma til með að stjórna
Andres Kung.
Borgarastjórn
til bráðabirgða
eða frambúðar?
ur. Vegna þess að þeir eru
skipulagslega séð ekki undir
það verkefni búnir. Jafnaðar-
menn hafa í öll þessi ár stjórn-
að landinu frá stjórnarráðs-
byggingunum en ekki frá
flokksstjórnarskrifstofunum. I
stjórnaraðstöðu hafa þeir getað
notað mikið lið af ræðuskrifur-
um og ráðgjöfum, sem þeir sem
stjórnarandstöðuflokkur geta
ekki notfært sér lengur eins
auðveldlega.
Jafnaðarmenn verða til-
neyddir að velja á milli tveggja
leiða: Að leggja meiri áherzlu á
hreinræktaðan sósíalisma eða
taka sér stöðu nálægt borgara-
flokkunum og lita út sem enn
einn miðflokkur. Það leiðarval
mun skapa miklar og heitar
umræður innan alþýðuhreyf-
ingarinnar, en innan hennar
eru meira og minna sósialiskir
hópar. Flestir hinna eldri vilja
sjálfsagt byggja áfram á gömlu
þjóðarheimilishefðinni frá 1930
og 40 en margir hinna yngri
vilja fremur stéttabaráttu og
harða stjórnarandstöðu. Þeim
er illa við hinn svokallaða
Hagaanda, það er að segja hina
stöðugu málamiðlun siðustu
ára i jafnvægisríkisdeginum.
Ríkisstjórn og stjórnarandstaða
hafa oft komið saman í Haga-
höll og komið sér saman um
lausnir meiriháttar efnahags-
vandamála. Vinstriöfl innan og
utan raða jafnaðarmanna hafa
getað sætt sig við að þessar
málamiðlanir væru nauðsynleg-
ar, þar sem jafnaðarmenn og
kommúnistar hefðu ekki fleiri
þingmenn en borgaraflokkarn-
ir og þær komu I veg fyrir að
varpa yrði hlutkesti um mörg
meiriháttar mál. En þeir geta
ekki fallizt á að þessi samstarfs-
stefna hafi að auki meðal jafn-
aðarmanna fengið hugmynda-
fræðilegt eigingildi.
Sjálfsrýni jafnaðarmanna er
þegar hafin. Strax fyrstu dag-
ana eftir kosriingar hafa marg-
ar raddir verið uppi um að jafn-
aðarmenn taki til við sitt gamla
hlutverk að halda uppi samfé-
lagsgagnrýni, að þeir skuli
reyna að breyta I stað þess að
reka hið blandaða hagkerfi.
Vinstrihópar innan og utan
flokksins kenna þvi að flokkur-
inn hafði ekki nægilega sósial-
íska stefnu. Maður getur ekki
barizt við borgarafjökkana með
þeirra eigin borgaralegu
' /i/fi f/A
Thorbjörn Fálldin — nú rlður á að sýna borgaralega einingu.
Olof Palme — stórborgarbúar
sýndu vanþakklæti.
mikilvægustu þáttum atvinnu-
lifsins ec þeir verða að veru-
leik. Palme og fleiri tóku einnig
afstöðu gegn ályktun alþýðu-
sambandsins um þjóðnýtingu
lands og gegn ákvörðun lands-
fundar flokksins um að náms-
bókagerð skyldi þjóðnýtt.
Afgerandi spurning, sem
jafnaðarmenn geta ennþá ekki
svarað er eftirfarandi: af
hverju hafa jafnaðarmenn
misst kjósendur i þrem kosn-
ingur i röð? Hvernig á að vera
hægt að snúa þróuninni við?
Það var ekkert að kosninga-
baráttu jafnaðarmanna í þetta
sinn. Engin mistök voru gerð,
sem geta skýrt tapið, þvert á
móti, miklir fólksskarar komu á
fundi jafnaðarmanna um allt
land. Miklu stærri en á fundi
borgaraflokkanna. Palme vann
kappræðufundina en tapaði
kosningabaráttunni.
Það er augljóst að ekkert eitt
mál getur skýrt fylgistap jafn-
aðarmanna. Ekkert eitt mál í
kosningunum 1976 getur skýrt
áframhaldandi fylgistap þeirra
1970, 1973 og 1976.
Meðal þess sem er framtiðar-
áhyggjuefni jafnaðarmannna
eru vandamál þeirra með ungu
kjósendur. Unglingarnir hafa
aldrei upplifað fátækt í Svi-
þjóð. Fyrir þá er velferðarríkið
sjálfsagt. Jafnaðarmannaflokk-
urinn hefur I augum margra
ungra brugðizt hlutverki sinu
sem samfélagsgagnrýnið afl og
orðið að samfélagsverndandi
afli.
Jafnaðarmenn hafa einnig
átt við vandamál að stríða á
stórborgarsvæðunum. Einmitt
á þeim svæðum sem árangur
velferðarstefnu jafnaðarmanna
hefur verið mestur, séð frá
þeirra eigin útgangspunktum.
Það er á þeim svæðum, sem
einkennast af mikilli atvinnu,
offramboði á nýjum Ibúðum og
góðri félagslegri þjónustu að
öðru leyti, sem jafnaðarmenn
tapa meira en á öðrum stöðum á
landinu. Borgarbúar hafa ekki
sýnt það þakklæti, sem jafnað-
armenn álíta sig eiga skilið.
Þessi óánægjuþversögn veldur
baráttuskipuleggjendum jafn-
aðarmanna heilabrotum — því
meiri árangur sem oróið hefur
af stjórnarstefnu jafnaðar-
manna, þvi óánægðara hefur
fólk orðið. Þeir sem aftur á
moti eru verr settir og gera
ættu meiri kröfur hafa í mun
minna mæli svikið jafnaðar-
menn. Eitt þriðja framtiðar-
vandamál er að jafnaðarmanna-
flokkurinn getur ekki lengur
gefið sig út fyrir að vera ein-
göngu verkalýðsflokkur vegna
þess að margir verkamenn hafa
komizt upp á launastig þar sem
stéttarleg samstaða þeirra með
jafnaðarmönnum hefur veikzt.
Þess vegna hafa jafnaðarmenn
á siðustu árum farið að kalla sig
oftar launþegaflokk í staðinn
fyrir verkalýðsflokk til að
reyna að ná skrifstofufólki
einnig í sinar raðir
Jafnaðarmönnum tókst í
þetta sinn að koma hreyfingu á
alla sína stuðningsmenn og
juku atkvæðamagn sitt um tug-
þúsundir. En það var ekki nóg
og nú eiga þeir ekkert varalið
sem þeir geta gripið til næst.
Heimsmet varð að þessu sinni i
kjörsókn hvað snertir lýðræðis-
riki og hún getur tæplega orðið
meiri.
Hverjar eru þá vonir jafn-
aðarmanna i nústöðunni?
Fyrst og fremst að borgara-
stjórnin visi sig vera óhæfa til
að stjórna landinu vegna
reynsluleysis, óhæfni, óheppni
og innri togstreitu. Það er fyrst
og fremst á þrem sviðum sem
jafnaðarmenn vonast til að geta
sundrað borgarflokkunum: 1.
orkumálin, þar sem Miðflokks-
leiðtoginn og verðandi forsætis-
ráðherrann Thorbjörn Falldin,
hefur ákveðið lofað að ný
kjarnorkuver verði ekki byggð
að þau, sem nú eru í byggingu
verði ekki notuð og að þau sem
þegar eru tilbúin verði lögð
niður fyrir 1985. Á meðan Mið-
flokkurinn vill ekki byggja eitt
einasta kjarnorkuver I viðbót
hefur Þjóðarflokkurinn sam-
þykkt 11 i staó 13 nýrra kjarn-
orkuvera jafnaðarmanna og
Hægfara einingarflokkurinn
hefur meira að segja stutt orku-
stefnu jafnaðarmanna í ríkis-
deginum. Samstaða borgara-
flokkanna í þessu máli verður
þess vegna þrautreynd. 2.
Stefnan i fjölskyldumálum þar
sem Miðflokkurinn og hinn
hægfara hafa sömu afstöðu.
Þjóðarflokkurinn vill hins
vegar eins og jafnaðarmenn
leggja meiri áherzlu að að gera
konuna meira fjárhagslega
óháða með þvi að auka valfrelsi
hennar á milli vinnu heima eða
utan heimilisins. 3. Efnahags-
mál þar sem Hægfara einingar-
flokkurinn vill ganga lengst i
að lækka skatta og draga úr
rikisútgjöldum. Hinir tveir
flokkarnir fara hægar í að lofa
skattalækkunum til að draga
ekki um of úr tekjum ríkisins
og þar með möguleikum á um-
bótum.
Spurningin er sem sagt í
fáum orðum: hvernig mun
ganga i næstu kosningum —
verður stjornarseta borgara-
flokkanna bara stuttur milli-
þáttur eða hafa þeir komið til
að vera? Tvö atriði munu skera
úr um svarið. Hvernig borgara-
flokkunum mun ganga að vinna
saman og efna kosningaloforð
sin og hvaða framtíðarleið jafn-
aðarmenn velja.