Morgunblaðið - 13.11.1976, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1976
17
leyti. en slðustu tvö árin hafa skil á ull
verið til muna lakari en éður. í skýrsl-
unni kemur fram að stærstur hluti
sauðfjár- og nautgripaframleiðslunnar
fer fram á félagssvæði Búnaðarsam-
bands Suðurlands, frá Hellisheiði að
Lómagnúp, eða 27% af heildarafurða-
verðmætunum af þessum búgreinum.
Á svæðinu koma 29% afurðaverðmæt-
anna frá sauðfé og 71% af nautgrip-
um. Næst i röðinni eru Bsb Eyjafjarðar
með 14% afurðaverðmætanna og
21% þeirra af sauðfé, Bsb Borgar-
fjarðar með tæp 9% af heild og 36%
af sauðfé og Bsb Austurlands með
tæp 8% framleiðslunnar og 76% af-
urðaverðmætanna af sauðfé 'Norður-
Þingeyjarsýslu
Heildarflatarmál gróðurhúsa lands-
ins nemur um 14 hekturum en neysla
á gróðurhúsaaf urðum er lltil hér á landi
og eiga neysluvenjur töluverðan hlut
að máli, en að öðru leyti stafar þetta af
háu verðlagi og óstöðugu framboði
Bent er á að möguleikar séu á að auka
neyslu grænmetis og gróðurhúsaaf-
urða með þvi að aðhæfa frekar verð
framboði
í skýrslunni segir að nýting hlunn-
inda, s s laxveiði, silungsveiði, sel-
veiði, dúntekju, hrognkelsa, reka og
ýmiss konar eggja- og fuglatöku hafi
staðið I stað undanfarið en þó hafi
laxveiði I Islenskum ám meir en fjór-
faldast undanfarin 30 ár. Hvatt er til
betri nýtingará þessum möguleikum.
MJÓLKIN TVÖFALT MEIRI
í JÚLÍEN FEBRÚAR
Vinnslustöðvar landbúnaðarins eru
næsta viðfangsefni skýrslunnar og er
þar tekið fram að þær séu að lang-
mestu leyti starfræktar af samvinnufé-
lögum bænda. í landinu eru nú 18
mjólkursamlög og er stærð þeirra mið-
uð við hámarksframleiðslu og veldur
það óhagkvæmni I rekstri þeirra Mikill
munur er á hvernig mjólkurmagnið
berst til samlaganna. Um 43% af
mjólgkurmagninu berst á 4 mánuðum
mal—ágúst, en 57% á hinum átta.
Mjólkin er þannig tvöfalt meiri i júll
þegar hún er mest en 1 febrúar, þegar
hún er minnst. Þessi munur á fram-
leiðslunni er meiri en á hinum Norður-
löndunum.
v>: : :: .¦..,.., .,':';.'.
Sauðfjársláturhús voru 59 talsins
haustið 1976 en þau eru mjög mis-
munandi hvað stærð og tæknibúnað
snertir og mörg þeirra fullnægja ekki
þeim kröfum, sem parf til að fá slátur-
leyfi og starfa á undanþágum frá ári til
árs. Átta sláturhús hafa verið endur-
byggð á slðustu árum. Eru þessi átta
hús hönnuð fyrir tæplega 16.000
kindaafköst á dag eða 45% af heildar-
slátrun 1975, en haustið 1975 var þó
aðeins slátrað I þessum húsum 3 7% af
heildarslátruninni. Sauðfjárslátrun
stendur I 6—8 vikur að hausti og
hefur önnur nýting á sláturhúsunum
reynst erfið
Vakin er athygli á þvi að nýta megi
betur en nú er gert ýmsar aðrar afurðir
sauðfjárins en kjot, ull og gærur og þá
einkum innmat og ýmsan úrgang. Tek-
ið er dæmi að aðeins séu starfandi i
landinu tvær kjötmjölsvinnslur en þær
vinna aðeins úr hluta þess úrgangs,
sem til fellur. Sláturúrgangur á öllu
landinu er nú um 7 þúsund tonn og I
mjölvinnslu gæfi þessi úrgangur um
100 tonn af mjöli og um 700 tonn af
feiti, sem væri að verðmæti á verðlagi
ársins 1975 um 600 milljónir króna,
ef hann væri allur nýttur.
NEYSLUHEFÐ
Hlutfallsleg skipting framleiðslu-
kostnaðar landbúnaðarvara hefur
breyst verulega á undanförnum árum.
Laun eru nú aðeins um helmingur af
kostnaði verðlagsgrundvallar búsins.
en voru nær 90% árið 1943. Kjarn-
fóður og áburður eru hæstu rekstrarlið-
ir búsi'ns___________________________
SAUÐFJÁRAFURÐIR
4/5AFÚTFLUTTUM
LANDBÚNAÐARVÖRUM
Útflutningur landbúnaðarafurða og
vinnsluvara úr þeim var um 8% af
heildarútflutningi landsmanna árið
1975 og eru þá meðtaldar ullar- og
skinnavörur. Sauðfjárafurðir eru um
4/5 hlutaf af heildarútflutningi land-
búnaðarvara og árið 1975 skiptist út-
flutningur óunninna landbúnaðarvara
þannig að kindakjöt nam 59% að
verðmæti til, innmatur 5%, ull 6% og
gærur 30%. Framleiðsla á kindakjöti
fer að mestu á innlendan markað, en
kjöt hefur þó einstöku ár verið flutt út I
verulegum mæli Hæst varð hlutfallið
árið 1 969 en þá voru flutt út 49 9% af
heildarframleiðslunni en lægst varð
það árið 1965, 16 6%. Að meðaltali
hafa verið flutt út á árabilinu 1961 til
1975 tæp 26.2% kindakjötsfram-
leiðslunnar. Afurðir nautgripa eru um
1/10 hluti heildarútflutnings landbún-
aðarvara, en þar af er nautakjöt hverf-
andi hluti. Stærstur er hluti mjólkur-
osta Árið 1965 náði útflutningur
mjólkurvara hámarki og voru þá flutt út
tæp 20% heildarframleiðslunnar en
minnst var flutt út árið 1974 eða
3.6%.______________________________
ÚTFLUTNINGSVERÐ
HVERS DILKS SKILAR
74% AF HEILDSÖLUVERÐI
Starfshópurinn minnir á ákvæði laga
frá 1959 þar sem segir að rlkissjóði sé
heimilt að taka á sig verðábyrgð á að
afurðir til útflutnings skili þvi verði,
sem landbúnaðarafurðir kosta i fram-
leiðslu. Þetta ákvæði veldur takmörkun
á útflutningsmagni eða lækkun á verði
til bænda en tryggirað slæm skilyrði til
útflutnings valdi ekki hækkunum á
landbúnaðarafurðum innanlands Við
útflutning á kindakjöti hefur útflutn-
ingsverð skilað frá 53,9% upp i
67,2% af heildsöluverði innanlands á
timabilinu 1969/70til 1972/73. Að
meðaltali skilaði útflutningsverð á
kindakjöti á þessum árum 60,5% af
heildsöluverði. Vegna fyrirkomulags
verðlagningar verður að skoða hversu
mikið fæst I útflutningi fyrir dilkinn í
heild svo og ullina og kemur þá i Ijós
að á fyrrnefndu timabili hefur 74%
heildsöluverðs náðst fyrir hvern útflutt-
an dilk Nautgripaafurðir hafa við út-
flutning gefið skilaverð, sem nemur
um % til Vz framleiðslukostnaðar. Und-
antekning frá þessu er þó Óðalsostur
sem skilað hefur nálægt 60% fram-
leiðslukostnaðar við útflutning
Þurfum að flytja
út 45% kindakjöts-
framleiðslunnar 1985
að óbreyttri stefnu
Útflutningsbætur 2,5 milljarðar 1985?
HORFUR eru á. aS sauSfé muni
fjölga úr um 860 þúsund f rúm-
lega 900 þúsund fram til ársins
1985 og þá þurfi að flytja út allt
að 8200 tonn af dilkakjöti e&a
nálægt 45% framleiSslunnar. í ár
verSur aS flytja út um 4300 tonn.
AS óbreyttum aSstæSum yrSu þvi
útflutningsbætur vaxandi vanda-
mé\ fyrir rfkissjóS.
MiSaS viS aS útflutningsbætur
nemi á þessu ári 300 krónum á
hvert kiló af kindakjöti, yrSu út-
f lutningsbætur á 8200 tonna um-
framframleiSslu um 2,5 milljarSar
króna. Þetta kemur meSal annars
fram I sérstakri skýrslu um þróun
sauSfjárræktarinnar — yfirliti yfir
stöSu Islenskrar sauSfjárræktar og
spé um þróun f ram til 1985-. sem
starfshópur á vegum Rannsókna-
ráSs rlkisins hefur unniS aS og er
þessi skýrsla gefin út sem fylgirit
meS skýrslu um þróun landbúnaS-
ar, sem birt var I gær.
Höfundar þessarar skýrslu eru
þeir Vilhjálmur Lúðviksson verk-
fræðingr, Stefán Aðalsteinsson bú-
fjárfræðingur og Sveinn Hallgrfms-
son sauðfjárræktarráðunautur. Þar
sem þeirfjalla um tilgang skýrslunn-
ar segja þeir að flest þau vandamál
islenzks landbúnaðar, sem hafa
mest verið til umræðu á undanförn-
um árum komi skýrt fram i sauðfjár-
ræktinni. Nefnd eru vandamál eins
og offramleiðsla, niðurgreiðslur, út-
flutningsbætur og ofbeit i úthaga.
Fram kemur að I samanburði við
sauðfjárrækt á Nýja-Sjálandi sýnist
útilokað fyrir islenska sauðfjárrækt-
endur að selja dilkakjöt á erlendum
markaði og ná framleiðslukostnaðar-
verði fyrir. Vinna, bein rekstrarút-
gjöld og fjárfesting i húsum, ræktun
og bústofni er hér á landi langt yfir
þvi, sem gerist t.d. I Nýja-Sjálandi
Framleiðni á Nýja-Sjálandi virðist
mun hærri en hér og kemur það
m.a. fram i þvi að framleiðslukostn-
aður nýsjálensks bónda á 16 8
tonnum af kjöti og 6.6 tonnum af ull
eftir 1650 kindur sýnist um það bil
jafnhár og framleiðslukostnaður
Islensks bónda á 6 9 tonnum af kjöti
og 0 62 tonnum af ull eftir 355
kindur.
Þegar litið er á hvernig sauðfjár-
ræktin hér á landi er samkeppnisfær
á erlendum mörkuðum kemur i Ijós
að miðað við árið 1 9 74 hefur verðið
á dilkakjöti i alþjóðaviðskiptum verið
á bilinu 120—200 krónur. Miðað
við, að sláturkostnaður og birgða-
kostnaður hafi verið um 52 krónur á
klló og grundvallarverð nálægt 218
krónum á klló, er Ijóst, að mikið
vantar á, aðútflutningsverðgeti greitt
fullt heildsöluverð famleiðslunnar.
segja höfundar skýrslunnar. Þeir
benda á að á timabilinu
1970—19>75 hefur útflutnings-
verð skilað að meðaltali 55% af
heildsöluverði, en um 45% af
grundvallarverði til bóndans þegar
slátur og geymslukostnaður er dreg-
inn frá útflutningsverðinu.
Höfundar skýrslunnar segja að
með vinnuhagræðingu, bættri
fóðuröflun og fóðrun, aukinni af-
urðasemi og bættum afurðum megi
auka framleiðni í sauðfjárrækt veru-
lega frá þvi, sem nú er Mikil vinna á
kind um sauðburðinn virðist aðaltak-
mörkunin á minnkun vinnu. í sVýrsl-
unni er komist að þeirri niðurstöðu
að miðað við að allir umbótamögu-
leikar i sauðfjárrækt séu nýttir, sé
hugsanlegt að lækka breytilegan
kostnað framleiðslunnar úr 197,20
krónum á kiló I 78,90 krónur Með
sllku heildarátaki, svo og 30% lækk-
un sláturkostnaðar og 30% hækkun
markaðsverðs miðað við 1974, væri
hugsanlegt að flytja út dilkakjöt á
kostnaðarverði.
Fram kemur að með þeirri verð-
lagsstefnu, sem fylgt hefur verið á
undanförnum árum, hefur verið ýtt
undir aukna kjötframleiðslu. en
dregið úr áherslu á gæði ullar og
skinna, sem leggja þó grundvóll að
þeirri grein útflutningsiðnaðar, sem
nú vex örast I landinu og talinn er
hafa mikla vaxtarmöguleika Benda
höfundar á að ærin ástæða sé til
þess að niðurgreiðslum og út-
flutningsuppbótum sé varið á þann
hátt, að það hvetji til aukinnar eða
a.m.k. bættrar framleiðslu ullar og
gæra til úrvinnslu i iðnaði hérlendis
Að síðustu benda höfundar skýrsl-
unnar á að ákvörðun um stefnu I
sauðfjárrækt sé viðkvæmt og vanda-
samt álitamál. og verður varla tekin
án viðtækrar könnunar á áhrifum
hennar á byggð. atvinnulíf og þjóð-
hagslegan kostnað af völdum
hugsanlegra breytinga á umfangi
hennar og aðstöðu.
landbúnadar málum ?
hagræðingar yrði studd á þeim svæð-
um og þeim búum, sem best skilyrði
teldust hafa með tilliti til markaðar og
framleiðsluaðstöðu
9 Eigendur jarða. sem ekki teldust
fullnægja skilyrðum um möguleika til
hagkvæms reksturs, yrðu styrktir til að
hætta búrekstri.
9 Endurskipuleggja yrði vinnslu-
stöðvar landbúnaðarins þannig að
dregið yrði úr umsvifum þeirra, ef ekki
fyndust fyrir þær verkefni.
Þessari leið myndi væntanlega fylgja
eftirfarandi þróun:
9 Bú munu stækka verulega og
einingum fækka mjög mikið. Miðað
við spá um hugsanlega afurðaaukn-
ingu á grip. og minnstu hugsanlega
þörf fyrir búvörur og innflutning I löku
árferði. þyrfti aðeins 2000 bú til að
anna framleiðslunni. Er þá miðað við
1000 fjárbú með 490 fjár og 1000
kúabú með 30 mjólkurkýr að meðal-
tali Eftir þessu myndi býlum fækka
nær þvi um helming næsta áratuginn
Er þá ekki reiknað með tómstunda-
búskap.
% Rekstrarörðugleikar í búskap og hjá
vinnslustöðvum verða fyrst í stað bæði
vegna aukinnar fjárþarfar og vegna
þess, að nokkurn tlma tekur að ná
hámarkshagkvæmni við miklar breyt-
ingar á rekstri. Þegar fullri hagkvæmni
r náð mun framleiðslukostnaður
væntanlega geta lækkað nokkuð frá
þvl, sem nú er Verðlag til neytenda
þyrfti þó ekki að lækka að sama skapi,
a.m k ekki á vörum, sem ekki er hægt
eða erfitt er að flytja inn. Við þetta yrðu
tekjur bænda hærri hlutfallslega og
aðstaða þeirra til að ná hagstæðum
verðlagssamningum myndi batna.
^ Þörf mun verða fyrir nýja fjárfest-
ingu I ræktun, vélum, útihúsum og
ibúðarhúsum og sömuleiðis I húsakosti
og tæknibúnaði vinnslustöðva. Þá mun
verða þörf fyrir umtalsvert fjármagn til
að styrkja óhagkvæmar einingar til að
hætta rekstri, auk þess sem fjármagn
glataðist i ónotuðum framleiðsluein-
ingum Breytingar á byggð i landinu
myndu gera það að verkum, að ýmsir
framleiðslumöguleikar og hlunnindi
nýttust ekki
9 Breyting á fjölda mjólkurkúa verður
litil, en sauðfé mun fækka úr 860 000
1975 I 500—600 þús. árið 1985
eða um 30—40% eftir því hvort kjöt
verður niðurgreitt eða ekki.
9 Framleiðslumagn kindakjöts mun
minnka úr 14.500 tonnum 1975
i 10 — 11 /D00 tonn árið 1 985, eða
um 23 — 30% Mjólkurframleiðslan
mun aukast I samræmi við auknar
neysluþarfir innanlands eða úr 108
millj. Iltra i 1 10 — 120 millj lltra eftir
því hvort mjólkurafurðir verða niður-
greiddar eða ekki.
9 Ullarmagn minnkar nokkuð þótt ull
komi betur til skila en nú. Gærum
fækkar úr 960.000 I 650 — 770eftir
kjötneyslu.
LeiS 3: Stefnt yrði að aukningu fram-
leiðslunnar og að því að gera land-
búnaðarafurðir samkeppnishæfar á
erlendum mörkuðum, þannig að út-
flutningsverð nægi til greiðslu á fram-
leiðslukostnaði
Ef beina á þróuninni inn á þessa
braut þyrfti m.a. að beita eftirfarandi
aðgerðum, sem bætt gætu aðstöðu
landbúnaðarins til útflutnings.
^ Búa þyrfti að landbúnaðinum sem
útflutningsatvinnuvegi með þvlað létta
af framleiðslunnitollum og öðrum álög-
um til rlkissjóðs
0 Lækka yrði vinnu- og fjármagnsþörf
á hverja framleidda einingu verulega
með aukinni hagræðingu og tæknibeit-
ingu, bæði við búskap og hjá vinnslu-
stöðvum.
0 Leita yrði nýrra og betri markaða.
Kynningar- og sölustarfsemi yrði að
stórauka
0 Auka þyrfti ræktun. sem svarar
auknum búfjárfjölda og gera fóðuröflr
un árvissari og gæði og nýtingu heyja
betri en nú er Stórauka þarf innlenda
kjarnfóðurframleiðslu.
0 Stórauka þarf rannsóknir, fræðslu-
starfsemi og leiðsögn að þvi er varðar
tæknibeitingu, vinnuhagræðingu,
ræktun, heyöflun, fóðrun, kynbætur
og rekstrarhagkvæmni
9 Veita þarf meira fjármagni til land-
búnaðarins og á viðunandi kjörum.
Þessari leið mundi væntanlega fylgja
eftirfarandi þróun:
^ Bú munu stækka verulega og sér-
hæfing aukast Þörf fyrir fjárfestingu
yrði mjög mikil I byggingum og tækni-
búnaði.
9 Búast má við, að samfara ofan-
greindum aðgerðum til umbreytinga I
landbúnaði og opnun nýrra markaða
leysist úr læðingi kraftur, sem komi
fram í framkvæmdavilja og bjartsýni,
a.m.k. hjá yngri og atorkusamari
bændum Hins vegar muni hinar
hörðu samkeppnisaðstæður valda þvi,
að búskapur við lakari aðstæður legð-
ist niður og bændum með sauðfjár-
búskap fækkaði. þótt hugsanlega yrði
ekki heildarfækkun fólks við bústörf
Fjölskyldubú yrðu áfram ráðandi
búrekstrarform, en verkaskipting á
milli búa myndi væntanlega aukast Á
stærri búum mundi verkaskipting einn-
ig aukast og þau yrðu væntanlega
rekin með aðkeyptu vinnuafli a.m.k. á
vissum árstlmum
^ Verð á landbúnaðarvörum til neyt-
enda mun lækka og færast nær útflutn-
ingsverði
9 Væntanlega yrði leyfður frjáls inn-
flutningur á þeim búfjárafurðum, sem
ekki hefðu I för með sér hættu á
innflutningi sjúkdóma
^ Sauðfé mun fjölga verulega og kjöt-
framleiðsla af þvi aukast hlutfallslega
enn meir.
Ekki eru likur á fjölgun mjólkurkúa
umfram það, sem þarf fyrir innanlands-
þarfir, en kjötframleiðsla af nautgrip-
um mun aukast
^ Ullarframleiðsla mun aukast um-
fram fjárfjölgun Miðað við 900 000
kindur gæti hún orðið 2200 tonn eða
aukist um 80% frá 1975. Lambsgær-
ur gætu þá, miðað við sama timabil,
orðið um 1350 000. sem er um 40%
aukning
0 Mannfjöldi við bústörf mun verða
svipaður eða aukast og sömuleiðis
mannafli við úrvinnslu. Fjölgun mun
verða I þjónustugreinum fyrir land-
búnaðinn
0 Atvinnutækifærum i ullar-og gæru-
iðnaði mun fjölga verulega
9 Búseturöskun mun verða litil, og
fólki, sem vinnur þjónustustörf og býr i
sveitum, mun fjölga
^ Beitarálag á úthga eykst f rá þvi sem
nú er Ræktun beitilands mun aukast
og jöfnun á beitarálagi mun verða
nauðsynleg
Yrði leið 3 valin er Ijóst, að sérstakt
átak þyrfti til að koma nauðsynlegum
umbreytingum I framkvæmd Um-
breytingunni munu fylgja miklir erfið-
leikar fyrir þá bændur, sem ekki hefðu
möguleika til að fylgjast með þróun
inni, þannig að bú þeirra yrðu sam-
keppnisfær við hin nýju markaðsskil-
yrði Hóflegur aðlögunartimi verður
algjör nauðsyn
Þá fylgdi þessari leið verulega aukin
áhætta fyrir landbúnaðinn i markaðs-
legum efnum og finna yrði leiðir til að
vernda atvinnuveginn fyrir stóráföllum.
hliðstætt verðtryggingasjóðum sjávar-
útvegs.