Morgunblaðið - 31.12.1976, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1976
-----------------------------------------------------------:------------------------------------------------t
HVAÐ SEGJA ÞEIR VIÐ ÁRAMÓT?
Jón Sigurðsson forstjóri Þjóðhagsstofnunar:
Umtalsverd breyt
ing til batnaðar
ÞAÐ er ekkert álitamál, að á
árinu, sem senn er á enda, hefur
orðið umtalsverð breyting til
batnaðar ( fslenzkum efnahags-
málum. Framleiðsla þjóðarinnar
verður að vfsu naumast meiri að
vöxtum en f fyrra en batnandi
vkiðskiptakjör orka til þess, að
kaupmáttur þjóðarteknanna hef-
ur aukizt um 3% á árinu. Atvinna
hefur verið næg, þótt útgjöld
þjóðarinnar hafi dregizt saman
annað árið f röð. Viðskiptahallinn
við útlönd verður miklu minni en
1975, eða nálægt 3% af þjóðar-
framleiðslunni samanborið við
11—12% árin tvö næst á undan,
enda hefur farið saman batnandi
verzlunarárferði fyrir útflutning
okkar og samdráttur
innflutnings. Nokkuð hefur dreg-
ið úr hraða verðbólgunnar á
árinu, en þó er hún enn um
þessar mundir 20—25% á ári.
Verðbólga og viðskiptahalli eru
þvf enn alvarlegt vandamál, þótt
nokkuð hafi unnizt á árinu.
Jákvæðan árangur eigum við
fyrst og fremst að þakka hækkun
útflutningsverðs og hóflegum
kjarasamningum á sfðustu tveim-
ur árum, sem hafa falið f sér
viðurkenningu verkalýðs-
hreyfingarinnar á nauðsyn þess
að draga úr neyzlu þjóðarinnar til
samræmis við þjóðartekjur. Þessi
árangur f efnahagsmálum ásamt
alþjóðlegri viðurkenningu á 200
sjómflna fiskveiðilögsögu tslands
Mér er efst í huga sá árangur er
náðst hefur f baráttu okkar fyrir
útfærslu fiskveiðilögsögunnar frá
upphafi og fengizt hefur staðfest-
ur með samningum við aðrar
þjóðir, sem nú viðurkenna um-
ráðarétt okkar á 200 mflna haf-
svæði (eða að miðlfnum) um-
hverfis tsland. Kom þessi viður-
kenning hvað skýrast f Ijós, er
Oslóarsamkomulagið svonefnda
gekk úr gildi hinn 1. desember
s.l.
Þegar litið er á farinn veg og
saga þessarar baráttu könnuð, er
sú þróurr, sem orðið hefur næsta
ótrúleg. Fér þar saman sá ótvf-
ræði réttur okkar sjálfra til að
ráða málum innan fiskveiðilög-
sögunnar - á vfðáttumeira haf-
svæði en bjartsýnustu menn létu
sig dreyma um, svo og alþjóðleg
þróun í sömu átt, sem Islendingar
hafa átt ekki lítinn þátt í að móta
frá upphafi.
Ef árangur þessi er metinn með
tölum um sóknarbreytingar og
skiptingu aflans milli þjóða er
hér stunda veiðar verður niður-
staðan jafnvel enn skýrari. A ár-
inu 1971, sfðasta árinu sem er-
lendir fiskimenn gátu veitt
óhindrað upp að 12 mílum, var
hlutdeild okkar I afla botnlægra
fisktegunda um 52%. Á árinu
1975 var okkar hlutur um 69 af
hundraði. A þessu ári verður okk-
ar hluti væntanlega milli
75—80%
Á þessu tímabili hefur afli út-
lendinga minnkað úr 390 þús.
lestum á árinu 1971 I um 150 þús.
lestir á þessu ári. Geta má þess, að
afli erlendra veiðiskipa af þorski
og öðrum botnlægum tegundum
komst á fyrri árum oft yfir 400
þús. lestir. Varð mestur á árinu
finnst mér markverðust tfðindi
úr þjóðarbúskapnum á árinu.
Þegar horft er fram á við benda
líkur til, að sá hægi afturbati, sem
hófst hér á landi á árinu 1976, geti
haldið áfram á komandi ári. Þó
ber að vara við of mikilli bjart-
sýni. Ástand íslenzka þorskstofns-
ins er þannig, að við verðum að
draga úr sókri f hann á næsta ári
til þess að tefla ekki endur-
nýjunargetu stofnsins í tvísýnu.
Nú er lag til þess að ná árangri í
þessu efni, en takmörkuð
þorskveiði setur vexti útflutnings
á næsta ári þröngar skorður, þótt
vonir standi til góðrar loðnuveiði.
Þá er þess að gæta, að hin hag-
stæða þróun viðskiptakjara að
undanförnu kann að hafa átt sér
tímabundnar orsakir. Á fyrri
hluta árs 1976 var hagvöxtur ör í
flestum iðnríkjum, en mjög hefur
hins vegar á honum hægt á sfðari
hluta ársins. Margir eru nú
uggandi um framvindu efnahags-
mála í heiminum á næstunni, en
alþjóðlegur afturkippur kæmi
fyrr eða sfðar fram í verzlunarár-
ferði okkar. Þótt um sinn horfi
vel um viðskiptakjör, bendir flest
til þess, að við megum prísa okkur
sæla, ef við höldum út árið 1977
þeim viðskiptakjarabata, sem
þegar er kominn fram, ekki sfzt
þar sem hækkun innlendra tekna
í sjávarútvegi hefur alveg fram að
þessu verið skrefi á undan
hækkun afurðaverðs, og þar með
1954 493 þús. lestir eða um 56%.
Ef litið er á þorskaflann eingöngu
kemur í Ijós, að afli erlendra
þjóða hefur minnkað úr 200 þús.
lestum eða 55% á árinu 1971 f um
67 þús. lestir á þessu ári eða í um
20% heildaraflans. Þessar tölur
tala ótvfrætt sínu máli.
Hitt er aftur á móti sorgleg stað-
reynd, sem við okkur blasir, að
heildarafli botnsfisks á Islands-
miðum hefur minnkað verulega á
þessu tímabili og okkar eigin afli
aukizt tiltölulega lftið, þrátt fyrir
aukna sókn okkar sjálfra. Ástæð-
an er að sjálfsögðu þríþætt:
minnkandi fiskgegnd ráðstafanir
íslenzkra sjtórnvalda til að draga
úr sókn okkar sjálfra f þorskstofn-
inn og stórum minni sókn er-
lendra fiskiskipa.
Við þurfum ekki að fara f nein-
ar garfgötur um það. að afli er-
lendra þjóða mundi hafa verið
mun meiri en raun ber vitni ef
þær hefðu haft aðstöðu til að
veiða óhindrað upp að 12 mflna
mörkunum undanfarin 5 ár. Og
hvernig væri ástand fiskstofn-
anna nú, ef slfk hefði orðið
raunin?
Nú liggur fyrir, að margar þjóð-
ir við norðanvert Atlandtshaf
munu færa fiskveiðimörk sfn f
200 mílur eða að miðlínum í byrj-
un árs 1977 þ.á.m. þær, sem harð-
ast hafa sótt á Islandsmið undan-
farið og harðasta mótstöðu hafa
veitt gegn aðgerðum Islendinga.
Getum við glaðzt yfir þessum
sinnaskiptum fyrri andstæðinga í
þessu máli.
Eftir að þessi almenna útfærsla
er orðin að veruleika verða nær
öll þekkt fiskimið á N.-
Atlantshafi undir lögsögu strand-
rfkja með einu móti eða öðru.
að nokkru reist á ábyrgð
Verðjöfnunarsjóðs. Síðasta
hækkun freðfiskverðs ætti að
eyða halla Verðjöfnunarsjóðs
fiskiðnaðarins að fullu og þyrfti
að gera betur.
Eins og nú horfir má búast við
um 2% vexti þjóðarframleiðslu á
næsta ári en heldur meiri
aukningu þjóðartekna, e.t.v. um
3%, vegna bættra viðskiptakjara.
Þegar þess er gætt, að við berum
þessi árin þunga byrði erlendra
skulda vegna mikilla fram-
kvæmda og greiðsluhalla að
undanförnu, bjóða þessar horfur
ekki upp á neinar stórbreytingar
á lífskjörum þjóðarinnar. Við
hljótum að keppa að því að draga
enn úr viðskiptahalla á næsta ári.
Af þessum staðreyndum verða al-
mennar kjara- og útgjalda-
ákvarðanir á næsta ári að taka
mið, ekki sfzt þar sem kjarabætur
til þeirra, sem sakir elli eða
örorku hafa skerta starfsorku, og
þeirra, sem raunverulega standa
á lægstu þrepum launastigans,
ættu að hafa forgangsrétt, þegar
hagvöxtur glæðist á ný.
Sanngjarnar kjarabætur þessum
hópi til handa og leiðréttingar á
kjörum annarra, sem afskiptir
kunna að hafa orðið í umróti sfð-
ustu ára, mega ekki verða til þess
að allir heimti hið sama. Til þess
að ná árangri á báðum þessum
sviðum verðum við að hemja
verðbólguna.
Við verðum að hyggja að afleið-
ingum þeim, er slíkar gagngerar
breytingar á sóknar- og aflamögu-
leikum þjóða geta haft i för með
sér.
Mér virðist þessar afleiðingar
geti f stórum dráttum orðið
þrennskonar: Gerð gagnkvæmra
samninga um fiskveiðiréttindi og
þarmeð hugsanlegar breytingar á
aflamöguleikum aðkomuþjóða.
Gerð gagnkvæmra verndar-
samninga fyrir þá fiskstofna, er
ganga á milli yfirráðasvæða hinna
ýmsu strandríkja. Breytingar á
framboði fiskafurða, ef strandrfk-
in fylgja þeirri stefnu, að hagnýta
að mestu eða öllu leyti leyfilegan
hámarksafla á eigin yfirráðasvæð-
um. öll þessi mál snerta okkar
hagsmuni; tvö þau fyrsttöldu
strax, þar sem þegar hefur verið
farið fram á slíka samninga við
okkar; hið þriðja getur haft veru-
leg áhrif á fiskmörkuðum okkar f
framtfðinni.
Efnahagsbandalag Evrópu hef-
ur eins og kunnugt er farið fram á
gerð langtfma rammasamnings
um gagnkvæm fiskveiðiréttindi
og fiskvernd. Slíkur ramma-
samningur er fyrst og fremst fólg-
in í vilja yfirlýsingu beggja aðila,
og er þarafleiðandi ekki skuld-
bindandi, nema samið sé sérstak-
lega um einstök ákvæði hans.
íslenzk stjórnvöld hafa enn
ekki tekið afstöðu til gerðar slfks
samnings, enda úr vöndu að ráða,
þegar tillit er tekið til ástands
fiskstofna bæði á okkar hafsvæði,
í Norðursjó og við Grænland.
Þetta er e.t.v. mergur málsins.
Þýðingarmikið er fyrir okkar
hagsmuni, að samningar náist hið
allra fyrsta um verndun fisk-
stofna við Grænland og þá ekki
Brýnasta viðfangsefnið, sem við
blasir á vettvangi efnahagsmála á
næstunni, er að hamla gegn verð-
bólgu. Við þekkjum ekkert ein-
hlítt ráð til þess að sigrast á verð-
bólgunni, af því að hún stafar
ekki af neinni einni orsök og
reyndar skortir á, að menn skilji
til fulls, hvernig þau öfl orka, sem
henni valda. Þó er alveg ljóst, að
ákvörðun peningalauna mun ráða
miklu um verðbreytingar á næsta
ári. Uppistaðan í árangursrfku
viðnámi gegn verðbólgu hlýtur að
vera hófleg hækkun peninga-
launa innan þeirra marka, sem
aukning þjóðartekna setur. Nú
reynir á, hvort verkalýðshreyfing-
in getur beitt sama raunsæi og
sjálfsaga f glímunni við vanda
verðbólgunnar og hún hefur sýnt
í kjarasamningum á sfðast liðnum
tveimur árum við örðug ytri
skilyrði. Hér er til mikils að
vinna, þvf reynslan ætti að hafa
sýnt okkur svart á hvftu, að kjara-
jöfnunarstefna á örðugt uppdrátt-
ar, þegar verðbólgan geisar.
En á sama hátt og engin ein
orsök veldur verðbólgunni, er
sízt karfa- og þorskstofnana, því
að lífríki fslenzka og grænlenzka
hafsvæðisins er samofið. Fyrr á
árum, þegar heildarþorskveiði
hér við land nam um og yfir 450
þús. lestum á ári, er áætlað, að
fast að 100 þús. lestir af þeim afla
hafi verið af grænlenzkum upp-
runa. Þá er talið, að sum ár a.m.k.
berizt þorskseiði af íslandsmiðum
til Austur-Grænlands og alist þar
upp.
Karfinn gengur á milli, sem
kunnugt er og má telja stofninn
sameiginlegan báðum löndunum.
Fregnir hafa borizt um, að ein
þjóð hafi á þessu ári veitt tugir
þúsunda lesta af smákarfa til
mjölvinnslu. Þetta verður að
stöðva.
Samningsgerð við aðrar þjóðir
um fiskveiðar og fiskvernd hlýtur
að byggjast á mati stjórnvalda á
heildarhagsmunum í nútfð og
framtfð. Augljóst er af fregnum
af viðræðum um þessi efni, sem
fram hafa farið, að Islendingar
hafa lagt fram greinargóðar
skýrslur um ástand fiskstofnanna
hér við land, og þarf ekki að tf-
unda þær hér. Hinu höfum við
hugsanlega ekki gert okkur jafn-
ljósa grein fyrir, hversu þýðingar-
mikil uppeldisstöð Austur-
Grænlandsmiðin sérstaklega eru
fyrir okkar eigin fiskveiðihags-
muni. Þá má ekki gleyma sam-
gangi fisks á hafsvæðunum aust-
ekki nóg að hófsemi ríki við
tekjuákvarðanir, heldur verður
jafnframt að beita aðhaldi í fjár-
málum rfkisins og peninga- og
lánamálum. Nokkur árangur hef-
ur þegar náðst f ríkisfjármálum
og fjárlög ársins 1977 gera ráð
fyrir nokkrum greiðsluafgangi,
auk þess sem verulega dregur úr
opinberum framkvæmdum, eink-
um vegna þess, að nú er senn að
ljúka stórum áföngum í orku-
framkvæmdum. Nokkur árangur
hefur þegar náðst í ríkisfjármál-
um og fjárlög ársins 1977 gera ráð
fyrir nokkrum greiðsluafgangi,
auk þess sem verulega dregur úr
opinberum framkvæmdum, eink-
um vegna þess, að nú er senn að
ljúka stórum áföngum í orku-
framkvæmdum. I batnandi verzl-
unarárferði er einkar brýnt að
beita ríkisfjármálum móti
straumnum en ekki með honum.
Sama máli gegnir í lánamálum. I
lánsfjáráætlun næsta árs er að
því stefnt, að hamla gegn aukn-
ingu peningamagns og útlána. Til
þess að þessar fyrirætlanir takist,
er án efa þörf á frekari ráðstöfun-
um í peningamálum, þvf örðugt
hefur reynzt að halda útlánum f
skefjum að undanförnu.
Sagnfróðir menn halda þvf
fram, að þjóðir læri sjaldan af
reynslunni sér til gagns. Þetta
skýra þeir m.a. með því, að þótt
menn kunni að draga rétta lær-
dóma af sögulegri reynslu þá
gefist ekki fyrir því nein
trygging, að menn átti sig nógu
fljótt, þegar sagan byrjar að
endurtaka sig. Þetta er spurning-
in, sem svarað verður á nýja
árinu: Náum við áttum í tæka tíð
til þess að nýta bætt verzlunarár-
ferði til að tryggja efnahagslegt
jafnvægi í landinu og bæta kjör
þeirra, sem lægstar tekjur hafa —
ekki sízt lífeyrisþega — eða verð-
ur viðskiptakjarabatinn enn upp-
haf útgjalda- og kjarakapphlaups,
sem kyndir undir verðbólgunni?
an Islands, bæði til og frá Noreg-
ströndu, Norðúrsjó, Færeyjum og
tslandi.
Áhrif allmennar útfærslu fisk-
veiðilögsögu strandrfkja á
markaðsmál okkar I framtíðinni
geta orðið veruleg. Þótt ekki verði
farið ítarlega út í þá sálma hér —
það hefi ég gert á öðrum vett-
vangi — má samt geta þess sem
dæmis, að heildarþorskafli við
austurströnd Norður Ameríku
hefur undanfarin ár verið frá 750
þús. til einnar milljón lesta ár-
lega. Mest af þessum afla — allt
að þremur fjórðu — hefur fallið í
hlut aðkomuþjóða. Augljóst er, að
veruleg aukning þorskafla Kan-
ada og Bandaríkjanna á kostnað
aðkomuþjóða, getur valdið harðn-
andi samkeppni bæði á saltfisk-
og freðfiskmörkuðum okkar.
Áþekkar breytingar geta orðið
vegna vaxandi afla strandrikja á
öðrum hafsvæðum, eftir því
hvernig á málum er haldið.
Því ber ekki að leyna, að ávinn-
ingur á þessu sviði fyrir eina
þjóð, getur þýtt tap fyrir aðrar, og
er erfitt að meta eða gera sér
grein fyrir niðurstöðum á þessu
stigi. Hinsvegar virðist öruggt, að
miklar breytingar geti orðið á
skiptingu afla á fiskveiðiþjóðir
beggja vegna Atlantshafsins í
framtíðinni.
I íslenzkum sjávarútvegi skipt-
ust á skin og skúrir á árinu.
Heildaraflinn á árinu sem er að
lfða verður nokkru minni en á
árinu 1975, er hann varð rúmlega
990 þús. lestir. Stafar það fyrst og
fremst af minni loðnuafla bæði
hérlendis og á fjarlægum miðum.
Verkfall á s.l. vetri, svo og ótfð
olli því, að vetrarloðnan varð tæp-
lega 120 þús. lestum minni en á
sama tíma árið áður. Þar á móti
kom mikil aukning á sumar- og
haustveiddri loðnu, sem nú
áætlaðist um 110 þús. lestir á móti
4 þús. lestum á árinu 1975. Niður-
staðan verður sú, að loðna veidd á
heimamiðum áætlast 12 þús lest-
um minni en í fyrra eða 448 þús.
lestir. Loðnuafli á fjarlægum mið-
um var hinsvegar mun minni eða
tæplega 9 þús. lestir á móti um 40
þús. lestum á árinu 1975.
Nokkur aukning hefur orðið á
rækju- humar og skelfiskafla á
Framhald á bls. 57
Már Elísson, fiskimálastjóri:
Heildarhagsmunir í nútíð
og framtíð ráði afstöðu til
samninga við aðrar þjóðir