Morgunblaðið - 22.01.1977, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. JANUAR 1977

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Auglýsingar
Askriftargjald 1 100.00
Í lausasölu 60
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, slmi 10100.
Aðalstræti 6. slmi 22480.
kr. á mánuði innanlands.
.00 kr. eintakið
HÆFILEIKINN
TIL AÐ GLEYMA
íslenzka rlkið hefur ekki sýnt það frumkvæði i byggingar og umhverfismálum i
gamla bænum, sem æskilegt verður að telja (Ijósm: myndasafn TG 1 7)
r
Ileiðurum Morgunblaðs-
ins i gær og fyrra-
dag var lítillega rakinn starfs-
ferill og starfsárangur núver-
andi rikisstjórnar i meginvið-
fangsefnum hennar: öryggis-
málum, landhelgismálum,
orkumálum og siðast en ekki
sizt ríkisfjármálum og efna-
hagsmálum í víðara skilningi.
í lýðfrjálsum löndum verða
stjórnmálaflokkar og rikisstjórn-
ir að leggja gjörðir sínar undir
mat opinberra umræðna og
loks dóm almenníngs í frjáls-
um, leynilegum kosningum. Sá
almannadómur verður að
byggjast á gjörskoðun mála,
frá öllum hliðum, svo dóms-
uppkvaðning verði réttlát og
marki framtíðarstefnu í far-
sældarátt
Hæfileiki mannsins til að
gleyma, einkum því sem
óþægilegt er, hefur oft verið
lofsunginn og talinn náðargjöf.
Og vissulega má styðja þá stað-
hæfingu sterkum rökum. Engu
að síður getur gleymskan verið
viðsjárverður vinur; sem leitt
hefur til endurtekningar sömu
mistakanna æ ofan í æ Það er
ekki nema tvö og hálft ár síðan
vinstri stjórnin skilaði afrakstri
sinum og árangri í hendur nú-
verandi rikisstjórnar Þrátt fyrir
það hefur þegar fennt í flest
spor hennar — i hugum fólks.
Réttlátur dómur verður þó ekki
kveðinn upp yfir núverandi
ríkisstjórn, nema fólk almennt
hafi ríkt í huga, hvern veg mál
stóðu, er hún tók við völdum;
hver var árangur og afrakstur
vinstri stjórnarinnar eftir
þriggja ára valdasetu
Á miðju ári 1974, þegar
þjóðin gekk til kosninga, blasti
við hættuástand i efna-
hagsmálum þjóðarinnar. Þetta
hættuástand var ekki sízt undir-
strikað af vinstristjórnarflokk-
unum sjálfum, enda sprakk
stjórnarsamstarfið af þess völd-
um, áður en kjörtimabilið var á
enda runnið. Sjávarútvegurínn,
helzti atvinnuvegur þjóðarinn-
ar, stóð frammi fyrir stórkost-
legum rekstrarörðugleikum, og
rekstrargrundvöllur útflutnings-
iðnaðarins var í þann veginn að
bresta. Mikill halli var á við-
skiptajöfnuði, þrátt fyrir undan-
gengið hagstætt viðskiptaár
(1973). Gjaldeyrisforði þjóðar-
innar var þrotinn og erlendar
skuldir hlóðust upp Greiðslu-
halli ríkissjóðs nam 2 milljörð-
um króna á verðgildi þeirra
tíma og fjárvöntun opinberra
sjóða nam enn hærri upphæð
Verðbólguvöxtur, sem verið
hafði um 12% á ársgrundvelli
allt tímabil viðreisnarstjórnar-
innar, eða I 1 2 ár, rauk upp í
54% á kveðjuári vinstri stjórn-
ar.
Þessi þróun varð á mestu
uppgangstímum, sem orðið
hafa I útflutningsgreinum
landsmanna. Við þennan arf
bættist svo snöggversnandi
viðskiptakjör á árunum 1974
og 1975, sem rýrðu kaupmátt
útflutningstekna þjóðarinnar
um 30% á 12 mánaða tima-
bili. Atvinnuöryggi þjóðarinnar,
lánstrausti hennar erlendis og
framtíðarhagvexti var stefnt í
bráða hættu Þannig var um-
horfs I efnahagsmálum þjóðar-
innar, er núverandi rikisstjórn
settist að völdum.
Vinstri stjórnin hafði haldið
að sér höndum um nýtingu
innlendra orkugjafa, jarðvarma
og fallvatna landsins. Af þeim
sökum kom margföldun olíu-
verðs miklu verr við þjóðarbúið
og heimilin i landinu en ella
Þetta aðgerðaleysi frestaði
óhjákvæmilegum framkvæmd-
um til dýrari framkvæmdatíma,
sem leiddi til verulega hærri
stofnkostnaðar og orkuverðs,
auk þess sem hækkun olíunnar
kom illa við gjaldeyrisstöðu
þjóðarínnar og rýrði ráðstöfun-
artekjur almennings.
Eftir samninga vinstri stjórn-
arinnar við Breta 1973, sem
fólu í sér veiðiheimildir til
handa 139 brezkum togurum,
var afstaða þáverandi sjávarút-
vegsráðherra til væntanlegrar
200 milna fiskveiðilandhelgi,
ekki burðugri en það, að hann
taldi þá útfærslu eiga að koma
einhvern tíma seinna, eftir lykt-
ir hafréttarráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna, eða þegar slíkt
væri heimilt að alþjóðalögum.
Það var öll reisnin i afstöðu
hans þá.
Óþarfi er að tiunda það
hættuástand, sem þá ríkti í
öryggismálum þjóðarinnar,
sem leiddi til undirskrifta meir
en 55.000 kosningabærra ís-
lendinga, er kröfðust meiri
ábyrgðar og festu í þessum
þýðingarmikla málaflokki.
Þetta ástand í þjóðmálum
ársins 1974 má ekki gleymast.
Það feiddi til þess stjórnarsam-
starfs, sem nú er. Og þótt
margt megi og þurfi að bæta í
þjóðfélagi dagsins i dag, getur
enginn sanngjarn maður kom-
izt hjá því að viðurkenna, að
núverandi ríkisstjórn hefur náð
verulegum árangri i flestum
greinum þjóðmálanna, sem hér
hafa verið gerð að umtalsefni.
Og við höfum einfaldlega ekki
efni á að glutra niður þeim
árangri, sem náðst hefur, held-
ur þarf að treysta stoðir áfram-
haldandi efnahagsbata, ef
tryggja á áframhaldandi at-
vinnuöryggi og treysta forsend-
ur framtiðar lífskjara þjóðarinn-
ar. Margklofin, innbyrðis
sundurþykk stjórnarandstaða,
sem hefur enga marktæka
heildarstefnu i vandamálum
líðandi stundar, er heldur ekki
girnilegur valkostur til að stýra
þjóðarskútunni inn á öruggari
sjó framtíðarvelmegunar. Og
sporín hræða, þau er stigin
vóru á árum vinstri stjórnar.
Gestur Óiafsson:
Endur-
nýjun
eldri
hverfa
í Morgunblaðið sl. þriðjudag ritar
annar af skipulagshöfundum Breið
holts III, Hróbjartur Hróbjartsson,
„hugleiðingar" um skipulag gamalla
hverfa borgarinnar þar sem hann
ma. dregur í efa getu Islenzkra arki-
tekta til að skapa „ámóta viðfelldið
og hugstætt yfirbragð byggðar og sjá
má í gömlum hverfum". Þótt ótti
Hróbjarts sé að sumu leyti skiljan
legur vaknar samt sú spurning,
hvernig Islenzkum skáldum hefði
þótt að hætta að yrkja þegar þeir
Jónas og Steinn og Guðrún frá Lundi
voru öll
Hér er að vísu ekki um algera
hliðstæðu að ræða, en oft er skammt
milli skoðana þeirra, sem berjast fyr-
ir friðun allra mannvirkja og fryst-
ingu borga í núverandi formi, og
algerrar vantrúar á getu okkar
nútfmamanna til að gera jafnvel eða
betur en forfeður okkar. Að visu er
sögulegt samhengi f borgum mjög
mikilvægt, en ef við ákveðum að
banna öðruvfsi eða stærri byggingar
á öllum lóðum f gamla bænum —
eins og Hróbjartur og skoðanabræð-
ur hans leggja til — held ég að
flestum þyki æskilegri framtfðarþró-
un vera skorinn nokkuð þröngur
stakkur. Þannig skipulag sem tekur
einstrengingslega afstöðu til eins
málaflokks á kostnað annarra er
ekki það skipulag sem talið hefur
verið æskilegt á þessu svæði.
í tillögum að framtfðarþróun þessa
borgarhluta er hins vegar lagt til að
æskilegum sérkennum svæðisins sé
haldið, en jafnframt þessu lögð
áherzla á byggingu nýrra mannvirkja
þar sem það er til bóta fyrir þennan
borgarhluta þannig að ný varðveizlu-
verð sérkenni nái Ifka að myndast.
Umræða um framtfð gamalla
hverfa og mannvirkja hér á landi
hefur á undanförnum árum ein-
kennst af öfgum á báða bóga og
menn skipst í flokka eftir þvf hvort
þeir vilja láta rífa allt eða ekkert. í
tillögum um framtfð gamalla hverfa
Reykjavíkur er hvorugum þessum
öfgum fylgt enda getur það varla
talizt skynsamleg stefna til lang-
frama.
í aðalskipulagi borgar, eins og þvf
sem nú er verið að endurskoða f
Reykjavfk, er mörkuð þróunarstefna
í meginatriðum sem yfirleitt nær til
20 ára tfmabils. Þannig að alskipu-
lag er yfirleitt staðfest og hlýtur þá
lagagildi og skiptir þvf mjög miklu
máli fyrir alla borgarbúa, Iff þeirra,
starf, umhverfi og fasteignir. Það er
því nauðsynlegt að sem flestir reyni
að skilja þannig stefnu opnum huga
og að rétt sé farið með tölur og
önnur atriði þegar þau eru birt al-
þjóð. í grein Hróbjarts, sem annars
er góð um margt, skortir töluvert á
að svo sé.
Samanlagður gólfflötur allra bygg-
inga á þvf svæði, sem var sérstak-
lega athugað f gamla bænum, er
ekki um 500.000 fm heldur um
600.000 fm. Þær tillögur sem nú
hafa verið til umræðu gera ekki ráð
fyrir um 200.000 fm aukningu gólf-
flatar á athugunarsvæðinu á næstu
20 árum eins og Hróbjartur staðhæf-
ir. Á sl. 25 árum hafa verið byggðir
um 144.000 fm á þessu svæði.
Reiknuð hefur verið út fræðileg
hámarksnýting á svæðinu miðað við
tillögur um nýtingarhlutfall. Ef byggt
væri á öllum lóðum, sem minna eru
nýttar en hámarksnýting segir til
um, er sú tala um 200.000 fm en
fullyrða má að það verði ekki á
næsta skipulagstímabili, enda er
ekki til þess hvatt.
Þessar tillögur um hámarksnýt-
ingu svæðisins eru miðaðar við að
núverandi gatnakverfi haldist f
meginatriðum þannig að ekki verði
nauðsynlegt að byggja þarna marg-
hæða gatnamót. Áframhaldandi þró-
un þessa svæðis f samræmi við
skipulagstillögurnar er því ekki
ástæðan fyrir „milljarða fjárfestingu
við brúarsmfðar á gatnamótum við
Miklubraut, byggingu Fossvogs-
brautar og Sætúns við Skúlagötu".
Þvf fer einnig fjarri að í nýjum
tillögum að framtfðarþróun þessa
svæðis sé lagt til að staða þess sé
styrkt og mikilvægi þess aukið. í
tillögunum er ma. gert ráð fyrir um
2000 fbúa fjölgun á svæðinu. Ef
hver fbúð er reiknuð á 100 fm með
sameiginlegu rými er þar kominn um
þriðjungur af fræðilegri hámarksvið-
bótarnýtingu svæðisins samkvæmt
tillögunum. Að vfsu er nauðsynlegt
að fara varlega f sakirnar við fjölgun
atvinnutækifæra f gamla bænum, en
því fer einnig vfðs fjarri að lagt sé til
að þeim fjölgi um allt að 7000.
Ein af þeim hugmyndum, sem
rædd hefur verið viðvfkjandi erflingu
þessa borgarhluta, og Hróbjartur
minnist á, er lokun opinberra mötu-
neyta þannig að starfsmenn fái f
staðinn matarmiða og geti sfðan val-
ið milli veitingahúsa. Þessi tilhögun
myndi tvfmælalaust auka fjölbreytni
veitingahúsa og stuðla að auknu
borgarlffi og svipuðu máli gegnir ef
gólfflötur verzlana og þjónustufyrir
tækja á jarðhæð, t.d. f Kvosinni,
væri aukinn á kostnað banka. Þessar
aðgerðir duga þó skammt ef ekki er
samtímis reynt að ráða bót á ýmsum
öðrum vandamálum. Mörg þessara
vandamála eru fjölþætt og erfið við-
fangs en að undanförnu hefur þó
verið reynt að brjóta nokkur þeirra
til mergjar og tillogur til úrbóta sett-
ar fram f greinargerðum. Ástæða
virðist samt vera til þess að drepa á
nokkur þessara mála ef það gæti
stuðlað að frekari skilningi og raun-
hæfari umræðu.
Breytingar á borginni af manna
völdum geta f grundvallaratriðum
einungis átt sér stað á tvennan hátt
— með framkvæmdum opinberra
aðila og opinberra stofnana og með
framkvæmdum einstaklinga og fyrir-
tækja þeirra. Borgaryfirvöld geta
auk þessa haft mikil áhrif með skipu-
lagi og ýmiss konar hvatningu, þótt
hún þurfi ekki að kosta mikið fé,
forgangsröðun framkvæmda og
skjótri afgreiðslu skipulags og bygg-
ingarmála. Á ofangreindu at-
hugunarsvæði hefur fslenzka rfkið
samt ekki sýnt það frumkvæði f
byggingar- og umhverfismálum sem
æskilegt verður að telja, bæði t.d.
hvað viðvfkur Alþingi og stofnunum
rfkisins við Arnarhól. í stað þess að
byggja á auðum eða Iftið notuðum
lóðum á þessum svæðum, sem gæti
bætt umhverfi borgarinnar verulega,
er starfsemi rfkisins rekin á vfð og
dreif um Reykjavík. Þessi stefna hef-
ur verið gagnrýnd og er lagt til að
þessar lóðir verði byggðar á næsta
skipulagstfmabili.
Tæknilegt ástand fbúða á þessu
svæði er mjög misjafnt, enda er
meira en 70% af fbúðum þarna
ðyggðfyrir 1919. í könnun sem gerð
var á vegum borgarlæknis 1972 og
'73 kom f Ijós að „lélegar og slæm-
ar" fbúðir á þessu svæði voru um tvö
hundruð. Á það hefur verið bent um
árabil að ekki er til nein skilgreining
á heilsuspillandi húsnæði sem er
viðurkennd af opinberum aðilum og
er þvf erfitt að meta þetta vandamál.
Eitt er víst að hér er nauðsynlegt að
gera verulegt átak ef svæðið á að
verða æskilegt til fbúðarbyggðar.
Flestar þessara fbúða er hægt að
bæta mjög verulega, en til þess
þurfa eigendur þeirra að eiga kost á
hagstæðum lánum en þau eru ekki
fyrir hendi f dag. Á sama hátt er
nauðsynlegt að jafna lánamóguleika
til kaupa á gömlu og nýju fbúðarhús-
næði.
Mat á lóðum og fasteignum á
þessu svæði hefur ekki tekið mið af
skipulagi og byggingarmöguleikum
sem skyldi og hefur þetta orðið þess
valdandi að rekstur fasteigna hefur
sums staðar ekki staðið undir gjöld-
um og æskilegu viðhaidi. Nauðsyn-
legt verður að telja að þetta mál sé
tekið til endurskoðunar ma. með til-
liti til hugsanlegrar verndunar bygg-
inga.
Að undanförnu hefur yfirleitt verið
varið hlutfallslega mun meira fé til
Framhald á bls. 25
Bygging nýrra mannvirkja í gömlum hverfum f verulega stærri mælikvarða en
aðliggjandi byggð. og niðurrif húsa til þess að mynda bifreiðastæði hefur bæði
breytt sérkennum þessara hverfa og rýrt gildi aðliggjandi umhverfis og fasteigna.
í flestum mannvirkjum á svæðinu er að verulegu leyti hægt að koma til móts við
óskir um nútíma tækninýjungar og þægmdi en nauðsynlegt er að bæði sé völ á
sérþekkingu og aðgengilegum lánum