Morgunblaðið - 10.05.1977, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. MAÍ 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
R itstjórna rf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Árvakur. Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6, slmi 10100.
ASalstræti 6, slmi 22480
Áskriftargjald 1300.00 kr. á mánuSi innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakiS.
Lífskjör hér
og í Danmörku
r
Isetningarræðu sinni við
upphaf landsfundar Sjálf-
stæðisflokksins sl. föstudag gerði
Geir Ilallgrímsson, formaður
flokksins, að umtalsefni saman-
burð á lífskjörum hér á íslandi og
I nágrannalöndum. Forsætisráð-
herra skýrði frá þvf, að þjóðar-
tekjur á mann væru svipaðar hér
og í Finnlandi en hins vegar væru
þær 25—30% hærri I Noregi og
Danmörku en hér og 45—50%
hærri I Svfþjóð en hér á íslandi.
Þá kom það fram hjá Geir Hall-
grfmssyni, að venjulegur vinnu-
tfmi er mun lengri hér en á öðr-
um Norðurlöndum, jafnvel
25—30% lengri, þannig að f raun
eru þjóðartekjur okkar enn lægri
en ofangreindai' tölur gefa til
kynna.
Þessar upplýsingar er gagnlegt
að hafa f huga vegna umræðna í
sjónvarpsþætti sl. föstudagskvöld
um lífskjör hér og f Danmörku. í
þætti þessum voru leidd rök að
þvf með dæmum um launatekjur,
skattgreiðslur, matvöruverð og
fleira, að Iffskjör hér væru mun
lakari en í Danmörku. Sfðan
spurði stjórnandi þáttarins, hvort
vandinn væri kannski sá, að land-
inu væri svona illa stjórnað og
fyrirtækjunum illa stjórnað.
Merkilegt má það vera, að svo
grunnhyggnum spurningum
skuli varpað fram um jafn mikils-
vert mál og hér er til umræðu.
Við augum blasa þegar f stað
tvær meginástæður fyrir þvf að
Iffskjör hljóta að vera lakari hér
en t.d. f Danmörku. í fyrsta lagi
er augljóst, að þar sem þjóðar-
tekjur á mann eru mun lægri hér
en þar hljóta lffskjör okkar að
vera mun lakari en Dana. Í öðru
lagi hefur það komið fram, að
fjárfesting í Danmörku nemur
um 20% af þjóðarframleiðslu en
fjárfesting á Íslandi um 30% af
þjóðarframleiðslu. Öllum er auð-
vitað Ijóst, að þegar heildartekjur
okkar eru lægri en Dana, en
greiðslubyrði vaxta og afborgana
hærri svo að verulegu nemur,
hljóta Iffskjör okkar þegar af
þessari ástæðu að vera mun lak-
ari.
En hér kemur margt fleira til.
Danmörk er mun minna land en
tsland að flatarmáli en hins vegar
eru Danir hátt á fimmtu milljón
meðan við erum um 230 þúsund.
Danmörk er grónara land og upp-
byggingu þess hefur verið dreift
á mun lengri tfma en hér hjá
okkur, þar sem allt hefur í raun
verið byggt upp á örfáum áratug-
um. Það er t.d. alveg ljóst, að það
er margfalt dýrara fyrir okkar
Íslendinga, sem erum að f jölda til
um 5% af fjölda dönsku þjóðar-
innar að byggja upp samgöngu-
kerfi um margfalt stærra land en
Danmörk er. Með sama hætti er
Ijóst, að þótt við höfum yfir að
ráða vatnsafli en þeir ekki, er
margfalt dýrara að byggja upp
dreifikerfi orkuvera í stærra
landi með miklu færra fólki en f
minna landi með miklu fleira
fólki. Mörg fleiri dæmi mætti
nefna af þessu tagi. Þá er einnig á
það að Ifta, að f Danmörku er
mikið atvinnuleysi, sem f raun
hefur verið beitt til þess að halda
verðbólgu f skefjum. Vilja menn
sffkar aðferðir hér?
Þá var eftirtektarverður sá
vörulisti, sem sjónvarpsmenn
birtu með verðsamanburði milli
tslands og Danmerkur. Langflest-
ar vörurnar voru landbúnaðarvör-
ur, sem voru yfirleitt mun dýrari
hér en í Danmörku. En hvað var
hér verið að bera saman? Dan-
mörk er fyrst og fremst landbún-
aðarland. Danmörk er eitt háþró-
aðasta landbúnaðarland f heimi.
Það væri meira en skrýtið, ef verð
á landbúnaðarvörum væri ekki
sérlega hagstætt f Danmörku. Þar
að auki er Danmörk aðili að EBE,
sem stýrir búvöruverði f aðildar-
löndum sfnum eins og kunnugt
er. Þess vegna er samanburður af
þessu tagi f raun út f hött. Hins
vegar mátti sjá eina vörutegund á
þessum lista, þar sem dæminu
var alveg snúið við. Þorskurinn
var margfalt ódýrari á tslandi en
f Danmörku. Hvers vegna var
ekki ítarlegri samanburður á
fisktegundum? Við erum fisk-
veiðiþjóð. Við veiðum fisk og lif-
um á fiski. Enn er fiskur daglega
fæða á fslenzkum heimilum, ýsa,
þorskur, steinbftur, rauðspretta,
lúða, rauðmagi svo að nokkuð sé
nefnt. Hvers vegna var ekki gerð-
ur samanburður á verði þessarar
matvöru hér og f Danmörku? Þess
verður að krefjast, að sjónvarpið
geri lágmarkskröfur til sjálfs sín,
þegar það tekur efni af þessu tagi
til meðferðar en þeytist ekki eins
og korktappi um yfirborðið eitt.
Hitt er svo annað mál, að við
þurfum að leita allra ráða til þess
að standa jafnfætis nágrönnum
okkar í Iffskjörum ekki sfzt
með því, að dagvinna verði
stærri þáttur f tekjuöflun
en nú er, en þá skulum við
leita orsakanna á málegnalegan
hátt og reyna að kafa svolítið
undir yfirborðið en hrópa ekki
bara um vonda stjórn á landi og
fyrirtækjum. Það er t.d. umhugs-
unarefni hver framleiðni er í
sjávarútvegi okkar. Hún er áreið-
anlega afar misjöfm. Vikum sam-
an geta togarar og bátar fengið
svo Iftunn afla, að það dugar varla
fyrir olfunni f túrinn en svo koma
uppgripin við og við sem öllu
bjarga. Þetta er okkar þjóðfélag
sem svona er. Þetta er auðvitað
gjörólfk aðstaða en f háþróuðum
landbúnaði og iðnaði Dana. En
við getum ráðið við margt. Við
getum ráðið við það að hafa fjár-
festinguna ekki meiri en um
20%. Bara sú ráðstöfun ein
mundi bæta Iffskjör okkar veru-
lega. Við getum með skynsamleg-
um aðgerðum dregið úr verðbólg-
unni, svo að fjármagnið leiti f
arðbærari fjárfestingu en stein-
steypu. Auðvitað er steinsteypan
ekki f raun arðbær fjárfesting
fyrir þjóðfélagið en fjármagnið
mun leita þangað þar til tekizt
hefur að hemja verðbólguna. En
við stöðvum ekki verðbólguna á
næstunni, ef marka má þróun
kjarasamninganna. Með saman-
burði á lffskjörum okkar og í ná-
lægum löndum getum við opnað
augu okkar sjálfra fyrir mörgu af
því, sem miður fer í okkar sarnfé-
lagi. En sá samanburður verður
að vera raunhæfur en ekki yfir-
borðskenndur eins og i sjónvarp-
inu.
Sinfóníut ónleikar
Efnisskrá:
Johann Wagenaar:
Forleikur „Sál og DavlS"
Antonfn Dvorak:
Konsert fyrir cello. óp. 104
Johannes Brahms:
Sinfónla nr. 2. óp.73
Stjómandi:
Hubert Soudant
Einleikari:
Erling Blöndal Bengtsson
Svo sem segir i efnisskrá
var forleikurinn saminn í til-
efni af fimmtiu ára afmæli
Vermeersafnsins í Haag og
néfndur eftir samnefndu mál-
verki eftir Vermeer. Verkið er
vel samið og var vel flutt
undir glaðlegri og aðlaðandi
stjórn Soudant. íverkinu er
trúlega fjallað að einhverju
leyti um samskipti Sáls og
Davíðs og í miðju verki er
hörpueinleikur, sem Monika
Abendroth útfærði þokka-
lega. Svo vikið sé aftur að
efnisskrá þeirri, sem gefin er
út með ærnu tilstandi í aug-
lýsingum, hvorki meira né
minna en 36 síður, er þar
aðeins á rúmri síðu lítiliega
fjallað um tónleikana sjálfa.
Þá hafa óundirritaðar um-
sagnir um viðfangsefni tón-
leikanna verið svo illa fram
færðar, að þó oft hafi fyrr á
árum illa til tekizt, hefur þessi
þáttur þjónustu við áheyr-
endur aldrei verið eins aumur
og ófaglegur sem nú í vetur.
Annað verkið á efnisskránni
er eitt af fegurstu verkum
Dvoraks. Vinsældir þess má
að nokkru marka af þvi hve
ýmis stef og tóntiltektir eru
tónlistarunnendum minnis-
stæð. Þessi stef eru svo sterk
og skýr að þau gleymast ekki
og koma oft upp í huga
manns í daglegri önn, rétt
eins og brot eða hending úr
kvæði. Þannig lifa tónmyndir
úr verkinu svo flutningur
þess verður ekki aðeins upp-
rifjun, heldur endurlifun rétt
eins og við endurholdgun,
endurkomu i heim, sem er
óspilltur af malbiki og stein-
steypu og vindsvalinn
ómengaðuraf iðnriki eða hel-
gufum. Erling Blöndal
Bengtsson flutti verkið af
mikilli innlifun án allrar til-
gerðar, en þó svo sterkt, að
auðfundið var að hann lifði
öll átökin innra með sér.
Listamaður, sem hefur yfir-
unnið allar tæknihindranir
fellur oft í þá gryfju að halda
áfram að gljáfægja tækni
sína en gleymir, eða finnur
ekki, að tónlist er ekki aðeins
þekking og tækni, heldur og
skáldskapur, samofin tilfinn-
ingum, sem ekki verða skil-
greindar, heldur aðeins lif-
aðar og agaðar í þrotlausri
leit, ekki síður en tækniþekk-
mgin. Tækni Erlings Blöndals
Bengtssonar er undraverð en
túlkun hans er enn stærri,
mikilfengleg. Tónleikunum
lauk með annarri sinfóníu
Brahms og var ánægjulegt
að hlýða á mótaðan og vel
útfærðan leik sveitarinnar.
Það má heita að í fyrsta sinn
hafi undirritaður heyrt tré-
blásarana leika „píanissimó"
svo strengirnir fengu að
hljóma án þess að þurfa að
Tðnllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
„kreista" hljóðfærin.
Strengjasveitin stóð sig mjög
vel þó brann aðeins yfir á
efsta tónsviðinu og ætti for-
usta sveitarinnar að fá tæki-
færi til að þjálfa hana í tón-
taki og samstillingu í tónblæ.
Þannig þyrfti hljómsveitin í
heild og í smærri hópum að
fá tækifæri til þjálfunar, með
því að fást við ýmis önnur
verkefni en að leika á
sinfóníutónleikum. Hljóm-
sveitin gæti staðið fyrir flutn-
ingi kammertónlistar fyrir
áskriftameðlimi, ekki aðeins
hér í Reykjavík heldur og úti
á landi. Slík starfsemi hefði í
för með sér aukin kostnað en
Sinfóníuhljómsveit íslands er
slíkur dýrgripur, að
verðhverfandi peningar eru
einskis virði í samanburði við
sköpun þeirra menningar-
uppeldisverðmæta sem góð
sinfóníuhljómsveit getur átt
þátt i, nútíð og framtíð til
blessunar.
Hubert Soudat er efnilegur
stjórnandi og hefur þegar
mikið að gefa. Það mátti
heyra að hann hafði fitjað
upp á ýmsum nýjungum,
enda var flutningur hljóm-
sveitarinnar á stundum
nokkuð „nervös". Það væri
æskilegt að Soudat gæti
starfað með sveitinni um
lengri tíma, því þó hann sé
ungur að árum, bætir áhugi
og starfsgleði upp reynslu-
leysi, en reynslunni fylgir því
miður oft þreyta og kæru-
leysi í starfi. Ungur, áhuga-
samur og kraftmikill stjórn-
andi gæti orðið hljómsveit-
inni mikil vítamíngjöf.
Erindi og einleikur
Fyrir nokkru var hér á landi
í hljómleika- og fyrirlestraferð
prófessor Júrgen Uhde en
hann starfar við Ríkistón-
listarháskólann í Stuttgart.
Uhde er ekki mikill píanóleik-
ari en nær þó að flytja við-
fangsefni sín á sannfærandi
hátt. Þar kemur til skilningur
hans á byggingartækni tón-
höfundanna og ennfremur
gerir hann tilraun til að skilja
eða skilgreina tilfinningu og
afstöðu tónskáldsins bæði til
verksins sjálfs og þess tíma
sem það lifði á. Fyrirlesturinn
hófst á greiningu cís-moll
fúgunnar í 1. hefti
Wohltemeiertes Klavier eftir
Johann Sebastian Bach.
Greiningin gekk eingöngu út
á röðun stefjanna og kom þar
ekkert nýtt fram, en leikur
prófessorsins var fyrir smekk
undirritaðs allt að því frunta-
legur. Stefin voru bókstaf-
lega „básúnuð", dregin út úr
tónbálkinum sennilega í
kennslufræðilegum tilgangi,
sem á ekkr ávallt samleið
með listrænni túlkun. Næsta
verkefnið var sónötubrot eftir
Franz Schubert. Eftir að hafa
fjallað um skapgerð
Schuberts sýndi hann skyld-
leika aðalstefsans við
„gregoríanska" tónlist. Þessi
samanburður er skemmti-
legur, þó ekka sé hægt að
sanna að Schubert hafi
mótað stef sitt á þann hátt af
ásettu ráði. Það verkið, sem
undirritaður hafði mesta
skemmtan af, var
„Götusónatan" eins og kalla
mætti það verk, Sónata
,,1.okt. 1905 — Von der
Strasse" eins og höfundur-
inn, Leos Janacek
(1 854—1 928) kallar verkið.
Sónötuna samdi Janacek til
minningar um verkamann,
sem þennan dag lét lífið i
óeirðum við byggingu há-
skólans í Brúnn, eins og til-
greint er í efnisskrá.
Prófessor Uhde greindi frá
þvi að verkið, sem er i tveim
köflum (Hugboð og Dauði),
hafi Janacek eyðilagt en það
hafi verið varðveitt í afskrift,
sem tónskáldið vissi ekki um
fyrr en mörgum árum seinna.
Janacek notaði þjóðlög aðal-
lega frá Móravíu og þótti
öðrum fremri í alþýðlegri
lagagerð og mjög slyngur í
meðferð texta i söngverkum
sínum.
í The New Oxford History
of Music er meðal annars að
finna um Janacek. „Hann var
fyrstur tékkneskra tónskálda
til að losna undan drottnandi
áhrifum vestrænnar tónlistar
og náði smátt og smátt á sitt
vald rnjög persónulegum og
að mörgu leyti frumlegum
stíl, sem markar tímamót í
sögu tónlistarinnar. Tónmál
hans var kjarnyrt, síkvikt, þar
sem skiptast á stutt stef og
smá tónhugmyndir, sibreyti-
legt í lagi og hryn, með ófull-
skipaða hljóma án tónteg-
undalegra tengsla, liðugt i
tónferli, sem að mestu var
innan hátta kirkjutónteg-
unda, án frum- og forhljóms-
tengsla eða leiðsögutóns og
frábærilega tengt notkun
smárra hrynmynda eins og
t.d. 2/8 eða 3/8." Prófessor
Uhde skýrði þessa þætti eins
og þá er að finna i „Götu-
sónötunni", meðal annars
hvernig háttbundnum hryn í
seinni hluta verksins er
raskað, með því að hafa
þögn á fyrsta takthluta. Tón-
verkið, sem er byggt á einni
tónhendingu úr þjóðlagi, var
mjög sannfærandi í meðferð
prófessorsins. Sáðasta verkið
á efnisskránni var op. 111
eftir Beethoven. Um þetta
verk hefur oft verið fjallað og
þá stundum seilzt langt til
fanga um útskýringar og
mönnum ekki nægt minna
en sjálf eilífðin eða hinstu rök
mannlegrar tilveru til að út-
skýra tónhugmyndir meistar-
ans. Hvað sem slíkum hug-
myndum líður, eru þær ef til
vill góðar fyrir túlkandann en
frekar haldlitlar til greiningar
á verktækni Beethovens.
Þrátt fyrir það, að mikið vant-
aði á að leikur prófessorsins
væri góður, var verkið skýrt í
formi og ekki óskemmtilega
leikið. Slikar heimsóknir sem
þessa væri æskilegt að skipu-
leggja betur en hér var gert,
því undirritaður veit um
fjölda manns §em hefðu
viljað hlýða á þennan fyrir-
lestur, en frétt um hann birt-
ist ekki í dagblöðum fyrr en
daginn eftir að hann átti sér
Framhald á bls. 29