Morgunblaðið - 22.05.1977, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1977
Spjallað við Jón Sveinsson íLárósi
„Því er ekki að neita að það
voru margir, sem töldu að ég
væri ekki með „fulde fem“,
þegar ég byrjaði á Lárósfram-
kvæmdunum,“ sagði Jón
Sveinsson rafverktaki og fiski-
ræktarbóndi í Lárósi er við
hittum hann að máli á heimili
hans hér í Reykjavík fyrir
skemmstu til að spjalla svolftið
við hann um fiskræktar- og
fiskeldismál. Jón er einn af for-
ystumönnum þessarar atvinnu-
greinar hér á landi og hann á
sér eins og margir aðrir, sem
um þessi mál hugsa, stóra
drauma. Jón er formaður
Félags áhugamanna um fisk-
seiðum og ala upp. Klaklaxinn
veiddum við síðan á stöng á
veiðitima og einnig keyptum
vió hrogn úr Elliðaárstöðinni
og Kollafjarðarstöðinni árið
1964-65-66. Seiðin fluttum við
siðan vestur og var þar með
komin undirstaðan undir lax-
eldið í Lárósi með árvissum
endurheimtum úr sjó. Við vor-
um nú búni að tryggja okkur
nægan klaklax á ári hverju og
þurftum engum fjármunum að
verja til þess, eins og fiestir
þeir, sem laxeldi stunda, verða
að gera.
— Hvernig var að fjármagna
svona mikið fyrirtæki?
hafa margir lagt okkur lið en
svo hafa líka verið aðrir, sem
beinlínis hafa reynt að setja
fótinn fyrir okkur af einhverj-
um óskiljanlegum hvötum. Mér
finnst einnig að ráðamenn fari
sér nokkuð hægt við að styðja
við bakið á áhugamönnum, sem
taka sér svona verkefni fyrir
hendur. Eftir þau 12 ár, sem
liðin eru frá þvi að við lögðum
út í ævintýrið er nú orðin árviss
endurheimta af afbragðslaxi í
stöðinni og við höfum á 10 ár-
um fengið rúma 11 þúsund laxa
til baka og auk þess mikið af
sjógenginni bleikju, en hin
mikla viðkoma hennar hefur
skapað hættu fyrir laxaseiðin.
Þess vegna höfum við nokkur
undanfarin ár neyðzt til að
hamla af alefli gegn fjölgun
hennar.
— Skilar þetta ykkur ein-
hverjum arði?
— Þær tekjur sem við höfum
eru fyrír sölu á afurðum
stöðvarinnar, þ.e.a.s. laxa-
hrognum, laxa- og bleikjuseið-
um til að rækta i vatnasvæðum
næst í nágrenni við okkur, auk
þess þó nokkuð norður í land.
Aðaltekjurnar eru af laxi og
bleikju, sem seld eru til neyzlu
hérlendis og erlendis. Þessum
tekjum hefur óskertum verið
varið til þess að byggja upp og
bæta aðstöðuna ár frá ári, en ef
vel á að vera þarf að hugsa í
áratugum fram í tímann og
starfa í samræmi við það.
— Hvernig er starfseminni
háttað hjá ykkur?
— í nóvember og desember
strjúkum við hrognin úr klak-
laxinum og setjum i klakbakk-
ana. Klaktíminn er sex mánuð-
ir, en seiðin koma út í apríl og
mai og hefst útsetningin i Lár-
vatn i lok maí og stendur fram í
júlí. Hér er um að ræða kvið-
pokaseiði, sem síðan eru 2 ár að
ná því að verða sjógönguseiði,
en í laxánum okkur tekur þetta
3—4 ár. Seiðin fara villt til
sjávar og eru 1-2-3 ár i sjó en
um 80% af laxinum, sem skilar
sér i stöðina, er 1 árs fiskur að
meðaltali um 6 pund og hefur
þá rúmlega hundraðfaldað
þyngd sína. Eftir tveggja ára
samfellda dvöl í hafinu er hann
12—20 og 22—29 pund eftir
þrjú ár i sjó. Niðurstöður rann-
„Fiskrœkt og fiskhald getur orðið
ein aflífœðum okkarí framtíðinni,>
rækt, ritstjóri og ábyrgðarmað-
ur árbókarinnar og hann er öt-
uII við að reyna að opna augu
opinberra aðila fyrir framtfðar-
mikilvægi fiskræktarinnar,
hefur sjaldnast haft erindi sem
erfiði i þeim efnum en telur að
sá dagur renni upp að þetta
takist allt.
Við spurðum Jón fyrst hvern-
ig áhugi hans á fiskræktinni
hefði vaknað. „Ég held aó það
sé óhætt að segja, að hann sé
áframhaldandi þróun af ást
minni á stangveiðum, sem
kviknaði er ég dró minn fyrsta
sjóbirting úr Þorleifslæk 14 ára
gamall, það mun hafa verið árið
1924, en þá var ég á ferð þar
eystra ásamt Ólafi Magnússyni
konunglegum hirðljósmyndara.
Laxveiðibakterían fylgdi að
sjálfsögðu með og mína fyrstu
laxa dró ég í Korpu og Straum-
f jarðará. Á þeim árum var rúmt
um mann í veiðiskapnum, í án-
um var lítið veitt og enginn
slagur um veiðileyfin. Fyrstu
afskipti mín af ræktunarmálum
voru árið 1950, er við tókum á
leigu nokkrir félagar Kjallaks-
staðaá. Þessi á er á Fellsströnd
við Hvammsfjörð. Ána fengum
við til fimm ára'gegn því að við
slepptum í hana laxaseiðum og
sprengdum laxastiga í Gull-
bráarfoss. Þetta gekk skinandi
vel, Skúli Pálsson á Laxalóni ól
fyrir okkur séiði í sumarstærð,
sem við fórum með vestur í
tveimur vatnstönkum með
súrefnisgjöf. Við fórum að
næturlagi til að hafa kælingu á
seiðunum og dreifðum seiðun-
um síðan um alla ána. Skemmst
er frá því að segja, að þetta
tókst vel og laxagengdin í ánni
jókst til muna, er seiðin fóru að
skila sér.
— Hvað kom til að þú fórst
út í þessar framkvæmdir í Lár-
ósi?
— Ég er fæddur fyrir vestan,
í Látravík, en fluttist þaðan
ungur hingað til Reykjavíkur.
Ég hélt hins vegar alltaf tryggð
við sveitina og þegar Hallgrím-
ur sem síðastur bjó í Látravík
ákvað að hætta bauð hann mér
að kaupa, en við erum systkyna-
synir. Ég hafði heyrt um fisk-
eldisstöðvar i Bandaríkjunum,
þar sem sjóblandað vatn var
notað til að ala laxinn. Ég fór
því vestur á nes í þeim tilgangi
að skoða Láróssvæðið með
þennan möguleika í huga. Ég
hafði ekki áður hugsað um
þetta svæði í sambandi við
þessi mál, en er ég kom vestur
sá ég strax að þarna var kjörið
að reisa fiskeldis- og fiskhalds-
stöð. Ég fékk nú í lið með mér
minn gamla og góða félaga
Ingólf Bjarnason og við keypt-
um Innri- og Ytri-Látravík árið
1963. Því næst eignuðumst við
Skerðingsstaði og síðast Krók
og áttum þarna 4 jarðir og 80—
85% af vatnasvæði Lárvaðals.
Samtímis þessu fengum við
lánaða stöðina hjá Skúla á
Laxalóni til þess að klekja út
Loftmynd af Lárósi og Lár-
vatni.
— Eíns og áður sagði voru
margir, sem töldu að ég væri
ekki með öllum mjalla að fara
út í þetta og sögðu að við gæt-
um aldrei beizlað Lárós. Fjár-
magn var að sjálfsögðuerfitt að
fá, en það hjálpaði okkur að við
fengum lánaða 1‘A milljón kr. í
Framkvæmdabankanum gegn
veði í húsum okkar hér í
Reykjavik. Um önnur lán var
ekki að ræða, því að enginn
banki vildi líta við þessu.
— Krefst þetta ekki mikillar
vinnu og hvernig gekk í upp-
hafi?
— Þetta er eins og hver ann-
ar búskapur, sem sinna þarf
allt árið. Það er óhætt að segja
að það hafi gengið á ýmsu, það
Þrfr eins árs laxar úr sjó
9!4—10 og 11 pund. Gengu til
sjávar 17 sm langir vorið 1971
og skiluðu sér í júlí ári seinna.
sókna sem Sameinuðu þjóðirn-
ar fjármögnuðu á Elliðaánum
og viðar hafa nú einmitt stað-
fest grun okkar um að villt seiði
skili sér aftur margfalt betur
en seiði, sem alin eru upp í
göngustærð í eldisstöðvum. Var
endurheimtan í Elliðaánum á
slikum seiðum allt að 27.5%, en
af eldisseiðunum 6—7% og
kemur þetta heim og saman við
reynslu erlendis frá t.d. Sví-
þjóð, Bandaríkjunum og
Kanada.
Endurheimtatíminn nær frá
júni-ágúst og þá má segja að
árshringnum sé lokið en í hönd
fari nýtt starfsár lífrænt og
heillandi. Það má raunar segja
að árangurinn af starfinu sé
furðanlega góður miðað við að-
stæður og að þetta er unnið sem
algert frístundastarf. Ef fjár-
magnsskortur og timaskortur
hefði ekki háð okkur hefði
árangurinn orðið miklu stór-
kostlegri. Manni finnst stund-
um kaldhæðni að hundruðum
milljónum kr. skuli vera varið í
rannsóknir á sauðfé lands-
manna sem verið hefur með
okkur frá því á Landnámsöld,
meðan búgrein sem þessi er
nær algerlega afskipt.
— Hvaða möguleikar eru fyr-
ir hendi um endurheimtu í Lár-
ósi, ég á við á sá timi eftir að
koma að tugir þúsundir laxa
eigi eftir að skila sér á hverju
ári?
— Það er ekkert þvi til fyrir-
stöðu að endurheimta t.d. 50
þúsund laxa á ári, eða svipað og
heildarmagnið, sem veiðzt hef-
ur hér á landi á undanförnum
árum með því að koma fjölda
sjógönguseiða sem frá stöðinni
fara árlega upp í eða yfir 200
þús. og 25% heimtur. Ef við
hefðum tíma og peninga gætum
við framleitt nægilegt seiða-
magn til að tryggja slikar
endurheimtur. í ár verður von-
andi borað eftir heitu vatni hjá
okkur og ef sú borun ber góðan
árangur gerbreytist aðstaða
okkar í sambandi við klakið og
eldið en allt þarf þetta tíma og
nostur. Við ætlum okkur eftir
þetta sumar að setja meiri kraft
i starfsemina og gera fastmót-
aðri tilraunir. Við hugsum okk-
ur að rækta sjógönguseiði sem
hliðargrein, bæði til að sleppa
síðan i vatnið og létta þar með
álagið á ætinu og einnig
dreymir mig um að ala upp villt
seiði, sem hægt yrði að sleppa
merktum í beztu árnar okkar.
— Hvað þarf að gera til að
opna augu hins opinbera fyrir
möguleikum fiskeldis og rækt-
ar?
— Ég held að sá tími sé að
koma. Stjórnin hefur haft svo
mikið að gera og hugsa i sam-
bandi við stóriðju á landinu, en
nú held ég að I framhaldi af
ástandi helztu fiskstofna okkar
hljóti brátt að koma að þvi að
menn fari að einbeita sér að
þeirri atvinnugrein þar sem
Framhald á bls. 22