Morgunblaðið - 22.05.1977, Page 16

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAÍ 1977
Einar
Haukur
Kristjánsson:
Aslódum
F er ðafélagsins
Það fjall í nágrenni Reykja-
víkur, sem slóðir Ferðafélags-
ins liggja tíðast um, er Esjan,
sem stundum hefur verið nefnd
bæjarfjall höfuðstaðarbúa. Ber
þar einkum tvennt til: Ekkert
fjall gnæfir hærra yfir borgina
og umhverfi hennar heldur en
hún og ekki stendur annað fjall
huga þeirra nær en Esjan, enda
hafa hana margir fyrir augum
alla þá daga, sem skyggni leyf-
ir. Handan við sundin ris hún
jafn hátt upp í heiðríkjuna og á
dögum fyrstu landnámsmann-
anna, þrátt fyrir allar þær
sviptingar, sem yfir þetta land
hafa dunið gegnum myrkar ald-
ir sögunnar. Sjálfsagt væri hún
löngu orðin að heilögu fjalii,
þangað sem enginn mæti
óþveginn líta og þar sem marg-
ir kysu sér bústað eftir dauð-
ann, ef ásatrú hefði haldist í
landinu. Þótt aðrir og forgengi-
legri hlutir (eins og t.d. bíll-
inn) hafi nú fyrir löngu tekið
þann sess i trúarlifi lands-
manna, sem foldgná fjöll höfðu
við upphaf íslandsbyggðar,
stendur Esjan þó vel fyrir sinu
í hugum flestra. Um það hafa
staðið hatramar deilur, hvort
hún sé ljót eða falleg, án þess
endanleg niðurstaða fengist.
Hinu verður ekkí á móti mælt,
Iað útsýni af koili Esjunnar í
björtu veðri er mikið og óvið-
jafnanlegt og ganga upp þang-
að veitir þeim, sem innivinnu
stunda eða kyrrsetustörf, holla
og nauðsynlega, hreyfingu í
ómenguðu fjallalofti. Ætti það
að vera metnaðarmál allra
þeirra, sem fullfriskir teljast,
að gera för sina þangað, þó að
ekki væri nema einu sinni á
ævinni, líkt og þegar sannur
Múhameðstrúarmaður sækir
j heim Mekku, hina heilögu
borg.
Um ýmsar uppgönguleiðir er
að velja, en alg^ngast er þó að
Shefja för sina rétt vestan við
skógræktarstöðina á Mógilsá og
ganga upp með ánni beinustu
leið upp á Þverfellshorn. Að
vetrinum getur þessi leið verið
erfið sökum harðfennis í efstu
brúninni. Er þá betra að fara
upp með Kollafjarðará og upp
Gunnlaugsskarð eða fara frá
bænum Esjubergi upp á Ker-
hólakamb, sem er sá hluti
Esjunnar, sem hæst ber séð frá
Reykjavík (852 m). Er sú leið
oftast greiðfær, þótt að vetri sé.
Ef þessi leið er valin, er ómaks-
ins vert að taka á sig smá krók
og fara út á klettana norður af
Esjubergi. Þeir eru mjög stór-
fenglegir séð þarna ofan af
brúninni. Skiptast þar á hrika-
leg gljúfur, tæp klettarið og
gnæfandi drangar. Allt er þetta
augnavegur en eigi fóta. Þarna
hefur fýllinn numið land á síð-
ari árum eins og víðar í klettum
Esjunnar og verpir þarna á syll-
um og þræðingum. Hvann-
grænn gróður, sem jafnan fylg-
ir búsetu fýlsins, er nú sem
óðast að setja hlýlegan svip á
þetta hrikalandslag. Annaö
fuglalíf er töluvert i hlíðum
Esjunnar. Ýmsir mófuglar, sro
sem heiðlóa, stelkur, hrossa-
gaukur og þúfutittlingur eiga
þar hreiður sín og láta mikið til
sín heyra á björtum vormorgn-
um, en uppi yfir eru hrafnar og
veiðibjöllur á vakki, rétt til
merkis um jafnvægið, sem
hvarvetna ríkir í náttúrunni.
Nafnið Esjuberg er ei,t af
þeim örnefnum, sem landnáms-
rnenn munu hafa komið með
frá Noregi. Þeir fluttu ekki ein-
ungis með sér fólk og fénað,
heldur líka örnefnin. Fróður
maður hefur látið svo ummælt,
að örnefnin ein gætu sagt okk-
þessum í júlímánuði árið 1966
og sjást þess ennþá glögg
merki. Milli Gljúfurdals og
Mógilsár er Þverfell. Er það
gert úr bergtegund, þeirri, er
díabas nefnist (millistig milli
basalts og gabbrós) og talið
vera leifar af hraunkvikuþró
undir ævafornu eldfjalli, sem
tímans tönn hefur löngu máð á
bak og burt. Annars er Esjan á
blágrýtissvæði landsins og að
mestu gerð úr þeirri bergteg-
und, sem nefnist basalt á al-
jóðamali. í gljúfri því, sem Mó-
gilsá fellur um, er að finna
steintegund, sem nefnist kalk-
spat. Varð hún tilefni námu-
vinnslu þar nokkru fyrir síó-
ustu aldamót. Með ærinni fyrir-
höfn og tilkostnaði var grjót
þetta sprengt úr klettunum og
flutt sjóleiðina til Reykjavíkur,
þar sem það var brennt i kalk-
ofni þeim, sem Kalkofnsvegur
er við kenndur. Fékkst þannig
steinlim, sem notað var til húsa-
gerðar. Eitthvað fannst þar
einnig af gulli, en engan veginn
í þeim mæli að borgaði sig að
vinna það. Nóg er þar hins veg-
ar af brennisteinskís, sem hlot-
ið hefur nafnið glópagull,
vegna þess að margir, sem
ófróðir eru um steina, taka
hann fyrir gull sökum litsins.
Aðrar steintegundir, sem í Esj-
unni finnast eru jaspis, onyx og
fleiri fallegir steinar, ef vel er
leitað.
Innan við Kollafjarðará og
upp af laxeldisstöðinni ris mik-
ið hömrum girt fjall og skýtur
horni til suðvesturs. Heitir það
Kistufell. Upp hornið er all-
sæmileg gönguleið, en ekki
skyldu aðrir fara hana en þeir,
sem vanir eru klettum og
Upp af Esjubergi gengur
Gljúfurdalur og fellur um hann
samnefnd á, sem reyndar heitir
Grundará, þegar niður á flat-
lendið kemur. Þar stóð forðurn
bærinn Grund, en hann tók af í
miklu skriðuhlaupi nálægt
aldamótum, en fólk bjargaðist
naumlega. Annað mikil skriðu-
hlaup kom fram úr gljúfrum
kunna að umgangast þá. Aust-
an við Kistufell skerast tveir
dalir inn i Esjuna og heita Graf-
ardalur og Þverárdalur. Milli
þeirra rís hár tindur (909 m),
sem lengi var talinn hátindur
Esjunnar, en nákvæmari mæl-
ingar sýndu, að bungan norður
af Kistufellinu er hærri (916
m) og þar er því nú hápunktur
fjallsins.
Hér hefur verið nær ein-
göngu fjallað um þá hlið Esj-
unnar, sem að Reykjavik snýr,
en norðurhlutinn er ekki siður
áhugaverður. T.d. er mjög auð-
veld gönguleið upp frá Hjarðar-
holti í Kjós og sú leið var farin i
það eina sinn, sem ekið hefur
verið á bil upp á Esju. Enn-
fremur má nefna ágæta leið
upp frá Ártúni á Kjalarnesi. Er
þá Blikdalur á vinstri hönd,
mýrlendur en sumarfagur dal-
ur allt að 6 km langur og hömr-
um girtur viða, en hrikalegastir
eru klettarnir norðan í Ker-
hólakambi, sem áður var nefnd-
ur.
Þess er' að vænta, að fleiri
muni leggja leið sína á Esju á
þessu vori en oft áður, þar sem
Ferðafélagið hefur ákveðið að
minnast 50 ára afmælis síns
m.a. með þvi að efna til allt að
10 gönguferða á Kerhólakamb.
Hefur verið valin og merkt sér-
stök leið i þessu skyni. Er þar
um að ræða áður nefnda Esju-
bergsleið, þó þannig að gangan
er hafin af gamla veginum vest-
an við Kollafjarðarkleifarnar,
til þess að valda ekki fólki og
fénaði á bóndabýlinu óþarfa
ónæði. Þarna á melunum upp
af sandnáminu eru næg bila-
stæði. Leiðin er þurr og greið-
fær, ef þess ar gætt að halda sig
sem næst fjallinu. Er þá brátt
koniið á gamla reiðgötu og
kerruveg, sem Kjalnesingar og
aðrir notuðu, áður en bílaöld
hófst. Liggur hún meðfram
grösugum hlíðum, sem óma af
söng mófugla á kyrrum vordög-
um, en ofar taka við þverhnípt-
ir klettar Þverfells, sem áður
var nefnt. Brátt er komið að
Grundará, sem :uðvelt er að
stikla yfir á steinum, skömmu
eftir að hún kemur út úr gljúfr-
inu. Eftir það vex brattinn
mjög og þarf þarna að f ara með
gætni til að fella ekki steina
niður á þá, sem á eftir kunna að
koma. Þegar komið er í 200 m
hæð yfir sjó, er erfiðasti hjall-
inn að baki og leiðin nú mjög
aoðveld upp tunguna milli
Bolagils að vestan og Sauða og
Hestagils að austan allt upp á
Kerhólakamb i 852 m hæð yfir
sjávarmál. Ekki verður hér far-
ið út í að lýsa útsýni af Kerhóla-
kambi að nokkru ráði, enda er
þar sjón sögu ríkari og sjálfsagt
að hafa með sér gott kort, en
geta má þess, að í góðu skyggni
sést til Eyjafjallajökuls, Þóris-
jökuls, Oks og Tröllakirkju á
Holtavörðuheiði, en í suðvestri
ris Eldey úti fyrir Reykjanesi.
Og þá er ekki annað eftir en
að grípa næsta tækifæri til að
kynnast Esjunni af eigin raun.
Hafa þarf til taks þægilega
gönguskó með þannig botni, að
gott sé að fóta sig á skreipu
grjóti og hafa hugfast, að vel-
gengni í fjallgöngum er að
miklum hluta kominn undir
hentugum fótabúnaði. Nægur
og hlýr fatnaður er annað höf-
uðatriðið og ekki sakar að hafa
léttan regnfatnað meðferðis til
að firra sig áhyggjum af hugs-
anlegri rigningu. Loks er mikil-
vægt að hafa nesti og annað,
sem hafa þarf með í gönguna, í
poka, sem hægt er að spenna á
bakið, þannig að báðar hendur
séu lausar. Að slíku er mikill
léttir sérstaklega í brattlendi.
Nú mun sjálfsagt margur
spyrja: Get ég líka komist
þarna upp? Þvi er til að svara,
að flestir búa yfir miklu meira
þreki en þeir gera sér sjálfir
grein fyrir. Það hefur margoft
sannast, þegar hættu ber
skyndilega að höndum. Launin,
sem fást fyrir erfiðið, ér ekki
hvað síst ánægjan, sem felst i
þvi að finna sig auðveldlega
geta leyst það af hendi, sem
áður hafði verið talinn óvinn-
andi vegur.
ur úr hvaða firði i Noregi tiltek-
inn landnámsmaður hefði verið
upprunninn, þótt Landnámu
nyti ekki við. Esjuberg er að
sögn nafn á stcintegund einni í
Noregi, eins konar tálgusteini.
Mun þar að finna skýringuna á
nafni fjallsins. i Kjalnesinga-
sögu segir frá irskri ekkju auð-
ugri, er Esja hét og settist að á
Esjubergi og verið hafi fjöl-
kunnug nokkuð. Hún fóstraði
upp aðal söguhetjuna Búa
Andríðsson. Leyndi hún honum
i Búahelli í Lauganípu upp af
Esjubergi, þá er hann hafði
unnið sér það til óhelgis að
brenna hof Þorgrfms goða og
drepa son hans Þorstein. Kjal-
nesingasaga er þó af mörgum
talin hafa meira skemmtigiidi
en heimildargildi og nöfn á
sumum persónunum munu
vera búin til út frá örnefnum,
sem fyrir voru. Á Esjubergi var
reist fyrsta kirkja á landi hér af
kristnum manni er Örlygur hét.
Er grunnur hennar ásamt
kirkjugarði líklega ennþá sýni-
legur þar sunnan túns. Búahell-
ir er nú hins vegar aðeins skúti,
sem litið skjól veitir, en vist-
legri hefur hann trúlega verið á
dögum Búa, þvi þangað fór
hann með Ólöfu vænu Kolla-
dóttur úr Kollafirði, sem feg-
urst var meyja undir Esjuhlíó-
um f þá daga, eftir að hafa
gengið á hólm við Kolfinn á
Elliðavatni í hólma einum í
Leirvogsá, en Kolfinnur hafði
legið í eldgróf sem önnur van-
menni og rétt frá sér býfur
helst til langar til hrellingar
sinni móður, þar til vænleiki
Ólafar vakti hann til dáða.
A leið upp á Esju.— Ljósm.:
Grétar Eiríksson.