Morgunblaðið - 22.05.1977, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. MAl 1977
21
A-Þýzkalandi er Bonn búhnykkur — Moskvu gengur miður:
Kyrrstaða frá
dauða keisarans
1 Þýzka alþýðulýðveldinu
gengur þessi gamansaga: „Ung
hjón lfta leitandi f kringum sig
á annarri hæð f nýja HO-
vöruhúsinu við Alexanders-
torg. Loks spyrja þau af-
greiðslustúlku: — Eru ekki til
nein húsgögn? En stúlkan
svarar: — Engin húsgögn eru á
fjórðu hæð, en á þessari hæð
höfum við enga skó og engar
leðurvörur."
Það er hvundags í Þýzka
alþýðulýðveldinu að standa í
biðröð. Og opinberar og hálf-
opinberar verðhækkanir á vör-
um, sem skortur er á, eru
dagleg fyrirbæri. Alltaf er
vöntun á einhverju, sem til-
heyrir almennum lífsnauðsynj-
um i vestrænum löndum.
Með áróðri i blöðum og út-
varpi um verðhækkanir, stytt-
ingu vinnutima og atvinnuleysi
i Vestur-Þýzkalandi reyna vald-
hafarnir I Austur-Þýzkalandi
að beina athyglinni frá þessum
staðreyndum. En í rauninni
hefur atvinnulaus maður í
Vestur-Þýzkalandi yfirleitt
meiri tekjur en vinnandi maður
í Austur-Þýzkalandi.
Engu að siður er Austur-
Þýzkaland sennilega bezt sett
allra landa innan kommúnista-
blakkarinnar, hvað lifskjör
snertir. Það mun rétt hafa
vinninginn yfir Tékkóslóvakiu.
1 miðjunni eru Sovétríkin, Pól-
land og Ungverjaland. Búlgaría
og Rúmenía eru neðst á lifs-
kjaralistanum þeim.
Staða Austur-Þýzkalands efst
á þessum lista byggist fyrst og
fremst á sögulegum ástæðum.
Mið-Þýzkaland var jafnvel eftir
eyðileggingar stríðsins háþróað
iðnaðarsvæði, er kommúnistar
náðu völdum þar 1945.
En fyrst og fremst á Austur-
Þýzkaland yfirburði sina efna-
hagslega fram yfir önnur
kommúnistariki að þakka við-
skiptasamböndum sinum við
Vestur-Þýzkaland og gervi-
aðild sinni að Efnahagsbanda-
lagi Evrópu.
Auk þess hagnast það meira
en nokkurt annað kommúnista-
rlki I Evrópu á greiðslum I vest-
ur-þýzkum mörkum vegna
hinna ýmsu samninga og sam-
banda bæði viðskiptalegs eðlis
og annars. Tekjur Austur-
Þýzkalands af þessum einhliða
greiðslum er ekki hægt að
áætla með neinni nákvæmni I
tölum. En einn milljarður
marka er ekki of áætlað.
Þessar þrjár meginástæður,
sem nú hafa verið nefndar,
hafa eitt sameiginlegt: Þær
bæta hlutfallslega lifskjörin I
ríki hinna austur-þýzku
kommúnista ekki vegna, heldur
þrátt fyrir sósialismann. Áhrif
hans verða þeim mun greini-
legri, ef litið er til þeirra landa
HEIGI HáLfOWfcRSOH'.
á tlð höfundar haíl “tur ' raunar tncð
móðursýkl")- oR , m»rkt neitt ann
■SZ&SSTXZZ-v-ZT
að á þessum sta<^^^^, my hearv.
^her,rC"RS|
,ngum lauk’;1 p^eykjavh , -V
ÆST-- ZM'M
?srS3aa-. ■
'.„unn J jsnu,
;JS" '„”“'1«
gum umsvilum

rðis-
tgum
tni sá
na að
kotum [
vutækt I
ss eðlisæ
er jafnj
.ingtn 4
ttlgáoi
orðsmyndun af óður, sbr. óður
maður. í öðru lagi: Æðislega djúsí
(taka ber fram, að djúsí er hér i
merkingunni góður. Orðið er af-
bökun á enska orðinu juicy sem
þýðir safaríkur). Spurning: Hvað
er skylt með því að vera óður og
góður? Mér er það algerlega hulin
ráðgáta — nema auðvitað það
skyldi vera rímið? Er hugsanlegt,
að menn verði óðir af neyslu
góðrar fæðu — það er hugsanlegt.
í þriðja lagi vil ég taka fram, að
„mar“ er I þessu dæmi ekki hest-
ur, haf eða sjór, heldur ósmekk-
leg stytting á orðinu maður.
Svona mætti lengi telja. Litum á
eitt dæmi enn. Til skamms tima
naut orðið sniðugur allmikilla
vinsælda. Voru öfgarnar slikar,
að menn notuðu orðið I fáránleg-
ustu samsetningum, t.d. “Nei,
mikið er‘da sniðugur matur“.
,,Nei“ er hér merkingarlaus upp-
hrópun, o.s.frv.
Vissulega er þetta vond þróun.
Öll tungumál taka breytingum
á iöngum tlmabilum; islenskan er
engin undantekning að því leyti.
Breytingar þessar hafa hins vegar
verið hægar, eðlilegar. En aldrei
fyrr hefur íslensk tunga tekið
öðrum eins stökkbreytingum og
nú hin síðustu ár.
Mikil (og vaxandi) þörf fyrir
það að nota sterk og „sláandi“
orð, t.a.m. æðislegt, geggjað, (að)
fíla (eitthvað I botn) o.s.frv., virð-
ist vera meðal þorra manna.
Þannig eru nokkur orðatiltæki,
sbr. áhrifsaukamerkingu orðsins
__mp&Æ
k“” '“'ltir.£.UWWSSX.3SÍ.W" 'V irui»*
espear#» 'eUi° 'cWóc1- Enþegar
8™»,. ■'Sw
Rút‘k
ÍelfS^ - , En þegar *•“
'e?t6I.‘‘r, rmenn ú>
villlar og •- 1
«!**■, , , ti.rri. aO skilia 1
.'".„ íoiiur i þann «
æðislegur I samsetningunni með
matnum hér að framan, að ryðja
úr talmálinu mikilli orðgnótt.
Ástæður þessa eru vafalítið marg-
ar og margvislegar. Má t.d. nefna
erlend áhrif og aukna þörf á
áherslumiklum orðum, sem af
vanþekkingu á islensku máli
hefur fyrrgreind áhrif. „Frasarn-
ir“ eru þar að auki auðmeðfarn-
ari; það má yfirfæra þá og breyta
merkingarfræðilegu gildi þeirra.
Ég hygg það ekki viðsfjarri
sannleikanum, ef tekið er mið af
núverandi hrörnunarhraða, að
við munum tala mál, sem líkist
vanþroskuðum hljóðmerkjum ap-
anna — innan 100 ára.
Enn sem komið er, gætir áhrifa
þessa litt eða ekki í ritmáli. Þó
finnast þess dæmi. Ekki alls fyrir
löngu rakst ég á einkar ógeðfellt
lesandabréf i ónefndu dagblaði.
Það var m.a. komist svo að orði:
„Þetta útvarp, dagskráin er sko
ógeðslega lúðaleg. Þetta er sko
ekki hægt lengur það sem ég
meina er sko ailar þessar við-
bjóðslega fúlu sinfóníur, bara all
day sko. Mann langar barasta til
að hlaupa út I sjó og hengja sig
stundum". . .
„... George Orwefl lýsir eftir-
minnilega i skáldsögu sinni og
framtíðarsýn, 1984, hvernig ein-
ræðisstjórn fer að þvi að tryggja
völd sin um ókomna tíð. Hvaða
aðferðum beitir stjórnin?
Pyntingum og morðum?
Umfangsmiklum útrýmingarher-
ferðum? Öllum þessum aðferð-
Hysterica paffl
sorrow’. ‘
kóngur herst ■
þeirri sturluf
hann sæ'°r'J
sagt
sturlast. /
>« ek,",",
kemur oU.I
tíma lýsinji
samd' Lé f
ur fyrir í
Hins vegP
aldrei hiP
á þessure
að þarni
orð fyrg
og hef»
leikanl
andi ;
streni
minnf
^flugi
Bðhen5n(,™",l*nnse..Wi .:,0niV' Ti
JstssS’Sís-*-— 1
J'í5T}»T°f "‘"''"‘"“.T'vTú kunn-1
3Islenikul* ® 6Þæfuverk sem ss mur,
• fran»ð '** ,6, t.iWle>k>''í“\n!;*diW«
I feyrum.I Mn«»»>n“
' „->«•>*'
e p?t> er así.ld.n, .« k*swa„ skilnlng.
um? — Já, en eitt enn er ótalið,
sem þyngst vegur á vogar-
skálunum. Umrædd stjórn vann
markvisst að þvi að breyta
tungumáiinu — (og þar með
hugsun) sér i hag; strikaði út úr
orðasafninu óheppileg orð eins og
t.d. frelsi. Ég ætla ekki að reifa
möguleikana á framkvæmd þessa
í raunveruleikanum, aðeins að
fara nokkrum orðum um fræði-
legar afleiðingar þess. Til frekari
skýringar skai tekið fyrir orðið
frelsi og öll önnur orð merkingar-
lega skyld, þ.e.a.s. hvaða áhrif það
hefði að glata orðum um það hug-
tak. Frelsi er vissulega teygjan-
legt hugtak, en flestir munu gera
sér svipaðar hugmyndir um merk-
ingu þess.
ímyndum okkur, að við búum
við einræðisstjórn. Einhvern tíma
í fyrndinni var orðið frelsi strikað
út, og við þekkjum það ekki. Við
búum við ógnarstjórn og kúgun.
En hvað er til bragðs? Bylting?
Bylting kemur ekki til greina.
Vegna skorts á orðum gerum við
okkur ekki grein fyrir þvi, hvað
það er, sem við viljum gera, né
hvað er til úrbóta. Enginn ein-
staklingur er fær um að gera öðr-
um grein fyrir hugðarefni sinu
vegna þess, að ekki eru til orð yfir
það, og það, sem verra er: Hann
skilur það líklega ekki sjálfur.
Þessi byltingartilraun er dauða-
dæmd fyrirfram; jafn erfið i
framkvæmd og fyrir okkur að
ætla að tala tónlist. Fyrir bragðið
nær þjóðin aldrei þeirri sam-
kommúnista, sem ekki njóta
góðs af sögulegum ástæðum eða
af kapitalistum. Það er hvergi
augljósara en I móðurlandi
byltingarinnar.
„Sigur kommúnismans“,
sagði Krústjov á 22. flokksþingi
rússneska kommúnistaflokks-
ins 1961, „var lokatakmark
flokks Lenins.“ Og flokksfor-
inginn hét þvi, að „nú mun
þessi draumur — kommúnism-
inn — rætast.“ Fyrir 1980 mun
— samkvæmt áætlun kommún-
istaflokksins, sem þá var kunn-
gerð — hinn efnislegi og tækni-
legi grundvöllur kommún-
ismans vera fyrir hendi I Sovét-
ríkjunum. Það er að segja, þá
ættu nauðsynjavörur að hvers
manns þörfum að standa til
boða.
Efnahagsþróunin á hinum 15
árum, sem liðin eru frá 22.
flokksþinginu hefur reyndar
afhjúpað fyrirheit Krustjovs
sem kommúnistiska blekkingu.
Séu teknar marktölur hinnar
nýju fimrh ára áætlunar til 1980
og þær bornar saman við
áætlanirnar i stefnuskrá
Flokksins fyrir sama ár, þá fæst
talan 65 fyrir þjóðartekjur, 70
fyrir iðnaðarframleiðslu, 50
fyrir landbúnaðarframleiðslu
og fyrir framleiðslu rafmagns-
orku 48 af hundraði af hinu
yfirlýsta marki 1961.
Og jafnvel þessar tölur — þó
að þær séu verulega á eftir
áætlun — hafa aðeins náðst
með utanaðkomandi hjálp, ef
svo má kalla hana. Og þá ber
fyrst að nefna viðskiptasam-
böndin við önnur ríki austur-
blakkarinnar og hið svonefnda
sósialistiska efnahagssamstarf I
„Ráði gagnkvæmrar efnahags-
aðstoðar“ (RGW).
í krafti hernaðarlegra yfir-
ráða kröfðust Sovétrikin árum
saman hærra verðs af fylgirikj-
um sínum fyrir útflutningsvör-
ur sinar en þau hefðu fengið á
heimsmarkaði. Og i þokkabót
greiddu Sovétrikin RGW-
aðildarrikjunum lægra verð
fyrir innflutningsvörur þeirra
en þau hefðu getað fengið á
heimsmarkaði. Aðeins fyrir
áratuginn 1955 til 1964 er
hagnaður Sovétrikjanna — eða
arðrán — af þessari 'verðmis-
munun áætlaður 13 milljarðar
dollara.
Margt bendir til þesS, að
Sovétrikin hafi enn ekki gefið
þessa stefnu sina upp á bátinn.
í ársbyrjun 1975 hækkuðu þau
stórlega verð á hráefnum
sinum.
Fyrir utan þetta krefjast
Sovétrikin þess að nýju, að hin
RGW-aðildarrikin — og það á
sérstaklega við Austur-
Þýzkaland og Tékkó-Slóvakiu
— leggi sitt af mörkum í fjár-
magni og fjármagnsvörum til
þróunar hráefnaiðnaði Sovét-
rikjanna.
En meira en allar einstakar
röksemdir segja þó nokkrar töl-
ur um framleiðni sósialistísks
þjóðarbúskapar:
Þegar bolsévikar gerðu bylt-
ingu sfna 1917, var land þeirra
hið 24. I röðinni á alþjóðlegum
skýrslum um Ilfskjör ásamt
Kanada, Japan og Ástralfu.
Þessi þrjú auðvaldsríki eru
löngu farin langt fram úr
Sovétrlkjunum I þessum efn-
um. En móðurland sósial-
ismans stendur enn á sextug-
asta tilveruári sfnu á sama stað
og Rússland keisaratlmans —
sem hið 24. i röðinni.
— svá — þýddi úr „Welt am Sonntag**.
stöðu, sem þarf til að hefja
árangursríka byltingu. Þetta er
öfgakennt dæmi, sem gæti orðið
öfgakenndur og þrúgandi veru-
leiki. Eða hvað?... “
Kýrnar og
barnunginn
Úr því við minntumst á enn eitt
deilumálið, sem sett hefur svip á
Morgunblaðið undanfarnar vikur,
þ.e. trúmálin, ætti að vera óhætt
að rifja það upp hér, ekki sízt
vegna þess, að Morgunblaðið hef-
ur gert hreint fyrir sinum dyrum
og verður vart ásakað um heiðin-
dóm öllu lengur, að biskupinn yf-
ir Islandi, herra Sigurbjörn
Einarsson, gaf út, meðan hann
var prófessor f guðfræði við
Háskóla íslands, merka bók um
Trúarbrögð mannkyns og upplýs-
ir okkur, sem trúum á Krist og
guðdóm hans, um trúarafstöðu
annars fólks, sem stendur i öðrum
sporum en við og hefur leitað
sinna guða eða síns guðs með öðr-
um hætti en arfur okkar og
reynsla hafa kennt okkur. Þar
fjallar hann m.a. um hindúasið,
og ætti þeim, sem þetta ritar, að
standa hvað næst að kynna sér
kjarna þeirra trúarbragða, eins
og alþjóð mun nú kunnugt vera.
Biskup segir, að sameiginlegt öll-
um hindúum sé trúin á samsara
(hina eilífu hringrás) og karma.
„Þetta eru grundvallaratriði, sem
mega heita óumdeildar forsendur
allrar trúarlegrar hugsunar. Auk
þess má telja það almennt sér-
kenni þjóðlegs, indversks lifsvið-
horfs að lita á skynheiminn sem
eins konar blekkingu og óraun-
hæfan.“ Að vísu virðist þessi
trúarsiður ekki henta fullorðnum
borgarbúa á íslandi, ef marka má
það, sem biskup hefur eftir
Gandhi, sem sagði, „að helgi kýr-
innar væri eina trúaratriðið, sem
öllum Hindúum væri sameigin-
legt og helgasta eign hvers
indversks hjarta! Enginn gæti ver-
ið Hindúi, sem ekki tryði á hana“.
Þannig virðast mjólkurframleið-
endur í Kjósinni geta verið í
meiri hættu að falla fyrir
indverskum hindúisma en einn
aumur barnungi við ritstjórn
Morgunblaðsins.
En látum spaugsyrðin liggja
milli hluta og snúum okkur held-
ur að því, sem alvaran býður. Sig-
urbjörn Einarsson hefur að
einkunnarorðum fyrir bók sinni
þessa vísu eftir Bjarna Jónsson
skálda:
„Aldrei var svo heiðið hold
hér eða þar á jarðarmold,
að ekki bæri á þvi skil,
að einhver væri drottinn til.“
Og við megum vel minnast þess,
sem biskup segir, ekki sízt í um-
gengni okkar við aðrar og ólíkar
þjóðir, að margir hafi reynt „að
skýrgreina átrúnað (religion),
lýsa í fáum orðum, hvað það er,
sem sameinar öll trúarbrögð inn-
byrðis og sérkennir þau jafn-
framt gagnvart öðrum fyrir-
bærum mannlegs lifs. Hinn is-
lenzki rimnahöfundur hittir
furðu nærri marki og nær en
margur fræðimaður, sem hefur
ætlað sér meira. „Einhver drott-
inn til“ — í jafnfáum orðum
verða vart sögð þau deili á trúar-
brögðum, er taki i senn til allra
samt og snertir kjarna hverrar
trúar fyrir sig.
En ekki er nóg sagt með þessu,
þótt rétt sé svo langt, sem það
nær. Trú er vitund um drottin-
vald, guðleg yfirráð. Sú vitund
birtist i margs háttar gerv'um. En
hún felur alltaf í sér þá sannfær-
ingu, að afstaða mannsins til
þessa yfirjarðneska valds varði
meiru en allt annað.
Valdið hulda, sem lifið er talið
lúta, getur ýmist verið i skauti
einnar guðdómsveru eða fleiri.
Það getur skipzt niður á góðar
vættir og illar, lotið vitandi vilja
eða verið ópersónulegt huliðsafl
eða veran. En hvernig sem þvi er
háttað, þá á maðurinn allt sitt
undir þvi, þessa heims farnað og
annars heims afdrif. Þar er alít
fólgið, sem er eftirsóknarvert. I
þessari vissu mætast trúmenn
Framhald á bls. 22