Morgunblaðið - 14.08.1977, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 14. AGUST 1977
13
Jóhann Hjálmarsson
t Beráttclsen
om Sám byggir
Per Olof Sund-
man á Hrafn-
kels sögu Freys-
goda. Kápu-
mynd eftir
Svenolof Ehrén.
MAÐUR ER
MANNI VARGUR
Tiu ár eru liðin síðan skáld-
saga Per Olof Sundmans Ingen-
jör Andrées luftfárd kom út.
Fyrir hana fékk hann bók-
menntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs. Á þessum tfu árum hafa
að vfsu komið út tvær heimilda-
bækur eftir Sundman, en engin
skáldsaga fyrr en Beráttelsen
om Sám (útg. Norstedts 1977).
Þeir sem hitt hafa Per Olof
Sundman undanfarin ár og
spjallað við hann um bók-
menntir vita hve mjög hann
dáir Hrafnkels sögu Freysgoða.
Berattelsen om Sám er túlkun
Sundmans á Hrafnkels sögu,
sjálfur kallar hann bókina þýð-
ingu. Hrafnkels saga rúmast á
fimmtíu blaðsfðum, Beráttelsen
om Sám er fimm sinnum lengri.
Beráttelsen om Sám var upp-
hafiega hugsuð sem sjónvarps-
kvikmynd. Sundman var ljóst
að efnið krafðist þess að svið
myndarinnar yrði nútíminn,
annars ætti það á hættu að
hverfa bak við glæsta búninga
og vopn. Að hans mati er
Hrafnkels saga bók sem höfðar
til nútimans, ekki einungis
minnismerki um vel ritaða
fornsögu. Átök bókarinnar
milli tveggja manna sem eru
andstæður og einnig skil milli
höfðingja og smábænda eru
auk margs annars það sem
Sundman lýsir. Eins og Sund-
man segir réttilega eru tvær
höfuðpersónur í Hrafnkels
sögu: Hrafnkell og Sámur.
Sundman hefur gert Sám að
miðpunkti sögunnar, engu að
síður verður að játa að islensk-
ur lesandi hlýtur að líta á frá-
sögnina fyrst og fremst sem
sögu Hrafnkels. Hinn forni höf-
undur ræður þar mestu um.
Sundman fylgir efnisþræði
Hrafnkels sögu furðu nákvæm-
lega. Höfundurinn forni er litið
fyrir málalengingar. Sundman
aftur á rnóti dvelur lengi við
einstaka þætti sögunnar, bætir
við nýjum persónum og síðast
en ekki sist gerir þátt kvenna i
sögunni fyrirferðarmikinn.
Einna frumlegust er sú skýr-
ing á vigi Einars að Hrafnkell
drepi hann ekki til þess að
hefna fyrir Freyfaxa sem hann
hafði bannað Einari að ríða
heldur séu ástamál þeirra Ein-
ars og Oddbjargar, konu Hrafn-
kels, ástæðan. Sagan er frá upp-
hafi hlaðin kynferðislegu and-
rúmslofti sem getur jafnvel
verkað spaugilega eins og þeg-
ar Oddbjörg fer strax að láta
vel að Einari þegar hann kemur
að Aðalbóli í atvinnuleit. Þátt-
ur Ásu sem er i meira lagi
vergjörn er einnig vafasamur í
fyrstu. Maður gæti haldið að
Sundman væri mest i mun að
sýna kynferðislif persóna
sinna, en þegar á söguna liður
eru allir þættir bókarinnar í
eðlilegu samhengi.
Sundman hefur sagt: Með
skáldsögu minni vil ég sýna
hvernig sænskur samtimahöf-
undur vinnur samkvæmt fornri
norrænni frásagnarhefð.
Það sem sænskir gagnrýn-
endur hafa helst fundið að sögu
Sundmans er að láta hana ger-
ast í nútimanum. Hrafnkell og
Sámur eru menntaðir bændur
og vel búnir vinnuvélum og
hverskyns tækjum, ekki síst
jeppum sem ásamt hestum eru
helstu farartækin i sögunni.
Það er mikil dirfska hvernig
Sundman fléttar sifellt saman
nútíma og fornöld svo að les-
andanum er ekki alltaf ljóst
hvort sagan er frá þessari öld
eða úr fyrnsku. Auðvelt er að
segja að þetta sé fráleit aðferð
hjá Sundman, honum hefði ver-
ið nær að halda sig við tíma
STIKUR
Per Olof Sundman
Hrafnkels sögu. En með tilraun
sinni gæðir Sundman söguna
einkennilegum töfrum á mörk-
um raunsæis og ýkjukenndrar
frásagnar. Ég sætti mig því bet-
ur við þetta eftir því sem leið á
lesturinn og enginn ætti að ef-
ast um það sem fyrir höfundin-
um vakir. Tilgangurinn er sá að
sýna aó maðurinn er sjálfum
sér lýkur, maður er manni varg-
ur jafnt nú sem fyrr á öldum.
, Sundman leggur áherslu á að
landslag sögunnar sé íslenskt,
en ekki tsland. Réttarfarið á
timum Hrafnkels og Sáms á sér
hliðstæður í öðrum löndum nú.
Engu að siður verður sú hugs-
un áleitin eftir lestur sögunnar
að hin eilífu mannlegu vanda-
mál séu efni sögunnar, félags-
leg minni séu aðeins yfirborð
hennar. Um þetta eru að sjálf-
sögðu skiptar skoðanir. Þeir
eru'til sem skilja allt félagsleg-
um skilningi og hafa misjafn-
lega rétt fyrir sér eins og geng-
ur. En ekki tel ég sanngjarnt að
saka Sundman um skort á
félagslegu mati. Það er einnig
að finna í Beráttelsen om Sám
þótt það láti ef til vill ekki
mikið yfir sér.
Ýmsar aukapersónur sem
Sundman hefur skapað eru
eftirminnilegar: skáldið og
smábóndinn Geir, Birgir þögli,
griðkonan Guðrún sem verður
vitni að vigi Einars og stuðlar
siðan að því að Hrafnkell vegur
Eyvind, bróður Sáms. Að
mörgu leyti minnir Beráttelsen
om Sám á kvikmynd, túlkun
Sundmans er oft eins konar
kvikmyndun Hrafnkels sögu,
útfærsla hugmyndarinnar um
sjónvarpskvikmynd. Lýst er út-
liti manna, klæðaburði þeirra
og háttum. Stundum eru þessar
lýsingar endurteknar líkt og
verið sé að minna á mikilvægi
allra smáatriða. Þessar endur-
tekningar valda þvi lika að á
köflum minnir Beráttelsen om
Sám á þulu, frásögnin hefst og
hnigur með sérkennilegri
hrynjandi.
Per Olof Sundman hefur
kynnt sér söguslóðir Hrafnkels
sögu vel. Itarlegar lýsingar
hans á umhverfi sögunnar og
gömlu leiðinni austan af Héraði
til Þingvalla eru sviðsmyndir
þar sem allt er á sinum stað.
Fyrsti kaflinn sem fjallar um
landið og landslagið minnir á
ferðabækling. En ekki i- heild
sinni. Þessi orð um hrafninn
eru til dæmis inngangur að
sögu sem er ógnvekjandi:
Det pástás att det gár att
támja korpen. Fel! Det ár korp-
en som ár den támjande.
Han kan sitta pá din axel,
försiktigt utan att borra in
klorna under nyckelbenet,
stryka sitt huvud mot din kind,
nafsa med nábben kring ditt
öra. Det ár inte du som ár hans
herre, det ár han som ár din.
Sannerligen. detta land ár en fridfull ö.
Dock dödas mánga mánniskor.
Ocksá blá ögon kan ha gul blick.
Eins og þetta litla sýnishorn
gefur til kynna er Per Olof
Sundman mikill stilsnillingur.
Sú gáfa verður meðal annars til
þess að bók hans er viða
heillandi lesning þótt efnistök
séu umdeilanleg. Hann hefur
fundið leið til túlkunar Hrafn-
kels sögu Freysgoða, aðferð
sem er hans og verður naumast
öðrum til eftirbreytni. Hann
minnir okkur á afl þeirrar
menningarhefðar sem íslensk-
ar bókmenntir eru sprottnar
úr.
Frysti- L f Upp- L
skápur Litur I pV0tt3- 1 1 í vél I
grænt-Avogado 1 12manna. /
Réttverð 213 þús. Réttverð 236 þús. 1
Rýmingarverð Rýmingarverð

Góðir
greiðsluskilmálar
irumarkaöurinn hf.
sími 8611 7 Ármúla 1A.