Morgunblaðið - 14.08.1977, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. AGUST 1977
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. ÁGUST 1977
23

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
A uglýsinga stjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavlk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm GuSmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
ASalstræti 6, slmi 10100.
ASalstræti 6. slmi 22480.
Áskriftargjald 1300.00 kr. i mánuSi innanlands.
í lausasölu 70.00 kr. eintakiS.
að kemur alltaf betur
og betur í ljós, að í
vissum landshlutum eru
fyrir hendi staðbundin
vandamál í atvinnulífinu,
sem nauðsynlegt er að tak-
ast á við. í Morgunblaðinu í
fyrradag var frá því skýrt,
að fiskvinnslustöðvar á
Suður- og Vesturlandi
stæðu nú frammi fyrir
gífurlegum taprekstri og
þá fyrst og fremst frysti-
húsin. Hafa talsmenn
frystihúsanna á þessu
svæði gengið á fund Geirs
Hallgrímssonar, forsætis-
ráðherra og Matthíasar
Bjarnasonar, sjávarútvegs-
ráðherra, til þess að gera
þeim grein fyrir þessum
vanda.
í viðtali við Morgunblað-
ið í fyrradag gerir Guð-
mundur Karlsson, forstjóri
Fiskiðjunnar í Vestmanna-
eyjum grein fyrir ástæðun-
um fyrir þessum erfiðleik-
um og mismunandi aðstöðu
frystihúsa í þessum lands-
hlutum og t.d. á Vestfjörð-
um og Norðurlandi, þar
sem frystihúsin ganga
miklu betur. Guðmundur
Karlsson segir: „Þeir
stunda nú veiðar svo til
eingöngu með nýjum tog-
urum og hafa þar af leið-
andi miklu jafnara hráefni.
Hráefnið sem þeir fá er
líka ódýrara en það, sem
við kaupum. Þorskurinn,
sem þeir fá á þessum stöð-
um er að mestu millifiskur
en hjá okkur stórfiskur,
sem 20% hærra verð þarf
að greiða fyrir. Þá er aflinn
fyrir norðan og vestan svo
til eingöngu þorskur, sem
er verðmætasti fiskurinn.
Hjá okkur er þorskur hins
vegar ekki nema um 30%
af aflanum, ýsa er 20%,
ufsi 30% og síðan koma
aðrar tegundir eins og
karfi. Þá erum við enn þá
með árvissar vertíðar-
sveiflur, þar sem við byggj-
um hráefnisöflunina á
minni bátum. Það er mest
um að vera í janúar-apríl
og síðan júní og júlí. Allt
þetta þýðir hærri launa-
kostnaö og útheimtir um
leið meiri fjárfestingu í
tækjum, húsum og öðrum
búnaði, því húsin verða að
geta tekið við þessum
sveiflum.“
Guðmundur Karlsson
segir í þessu viðtali, að ef
stefnan í sjávarútvegsmál-
um eigi að verða sú, að
breyta alveg yfir í togara-
útgerð frá bátaútgerð
verði það ekki gert án mik-
illa samfélagslegra breyt-
inga viö suðurströndina og
segir síðan: „Þá verðum
við að ætla, að útfærslan í
200 mílur og sú friðun, sem
hún hefur í för með sér,
gefi aukinn afla og því
verður að skapa minni bát-
um starfsvettvang en með
þeim verða grunnmiðin
vafalaust nýtt á komandi
árum. Byggðastefnan svo-
kallaða hefur jafnvel haft
einhver áhrif til hins verra
fyrir okkur, eða að aðrir
landshlutar hafa átt greið-
ari aðgang að lánum. En ég
held, að nú þurfum við að
fá úr því skorið, hvort reka
á fiskvinnslu áfram á
Suðurlandi og við Vestur-
land éða þá hvort við eig-
um að snúa okkur að ein-
hverju öðru.“
Eins og sjá má af þessum
ummælum Guðmundar
Karlssonar, er við mikinn
vanda að etja í fiskvinnslu
á Suðurlandi og Vestur-
landi, vanda, sem ekki er
eingöngu við suðvestur-
hornið heldur nær *hann
allt austur til Hornaf jarðar
og vestur á Snæfellsnes.
Fiskvinnslan er undirstaða
atvinnulífs og lífskjara og
hefur áhrif á flestar aðrar
atvinnugreinar. Ef mikil
grózka er í fiskvinnslu og
útgerð og rekstur fyrir-
tækja í þessum greinum
gengur vel er hægt að
ganga út frá því sem vísu,
að afkoma almennings sé
góð og einnig afkoma fyrir-
tækja í öðrum atvinnu-
greinum. Fiskvinnsla og
útgerð er svo mikil upp-
spretta auðs í þessu landi,
að það skiptir í raun sköp-
um fyrir nálega allar aðrar
atvinnugreinar, hvernig
staðan er í þessum undir-
stöðugreinum. Með sama
hætti dregur það niður aðr-
ar atvinnugreinar og lífs-
kjör, ef fiskvinnslan geng-
ur illa.
Vissulega er það rétt,
sem Mathías Bjarnason
sjávarútvegsráðherra seg-
ir í viðtali við Morgun-
blaðið í gær um þessi
vandamál, að ekki má ein-
vörðungu horfa á nei-
kvæðu hliðarnar. Þannig
er auðvitað alveg ljóst, að
miklum hluta loðnuaflans
er landað í þessum lands-
hlutum og unninn í verk-
smiðjum þar og það hefur
auðvitað þýtt mikla búbót
fyrir fólkið, sem ekki ber
að vanmeta. Engu að síður
er það svo, frystihúsin
skipta sköpum um afkomu
fólks og afkomu margra
þjónustufyrirtækja. Þess
vegna er óhjákvæmilegt,
aö nú verði tekizt á við
vandamál atvinnulífsins á
Suðurlandi og Vesturlandi.
Það verður að finna leiðir
til þess að tryggja fisk-
vinnslustöðvum á þessum
svæðum jafnara hráefni og
greiða fyrir því að annars
konar samsetning aflans
verði ekki jafn óhagstæð í
rekstri og raun ber vitni.
Nú er þörf endurskipu-
lagningar og endurnýjun-
ar atvinnulífs á Suður- og
Vesturlandi, sérstaklega í
útgerð og fiskvinnslu. Það
er fyrir löngu orðið tíma-
bært aö hnignandi atvinnu-
lífi í þessum tveimur lands-
hlutum verði meiri gaum-
ur gefinn. Þess er að
vænta, að stjórnvöld og
Alþingi láti ekki sinn hlut
eftir liggja í þessum efn-
um.
Vandamál frystihúsa á
Suður- og Vesturlandi
THE OBSERVER <&&& THE OBSERVER iSfe THE OBSERVER Mk
Frakklandsforseti vill
efla samstöðu Evrópu
gagnvart Bandaríkjunum
PARÍS — Árás Giscard
d’Estaing Frakklandsforseta á
Carter Bandaríkjaforseta
vegna afstöðu hins síðarnefnda
til samskipta austur- og vestur-
veldanna, bendir til þess að
vesturveldin verði ekki ein-
huga um ýmsa þætti i viðræð-
um við Sovétríkin um endur-
skoðun Helsinki-sáttmálann,
sem fram eiga að fara í Belgrað
nú i haust.
Frakklandsforseti lýsti ný-
lega yfir því, að i Evrópu gætti
sivaxandi samstöðu um
slökunarstefnuna i heimsmál-
unum. Ennfremur sagði hann
að Helmut Schmidt kanslari liti
slökunarstefnuna sömu augum
og Frakkar og teldi nauðsyn-
legt að virða siðareglurnar.
En sama dag og franski for-
setinn snæddi hádegisverð með
Schmidt skammt frá Stras-
bourg, hitti hann forsætisráó-
herra ítaliu, Giulio Andreotti,
og reyndist hann hlynntur mál-
flutningi Carters. Frakkar eru
þeirrar skoðunar, að Bretum sé
það mjög þvert um geð að angra
Bandarikjamenn bæði vegna
innanlandsmála og alþjóða-
mála, en hvað sem þvi líður
hefur enginn stjórnmálaleið-
togi i Evrópu annar en Giscard
gagnrýnt málflutning Carters.
Er því augljóst, að sú samstaða,
sem hann talar um, er ekki
fyrir hendi.
Yfirlýsing Giscard kom fram
í tveggja klukkustunda viðtali,
sem bandaríska vikuritið News-
week átti við hann. í raun réttri
var henni bezt tekið í Moskvu,
og telja menn að hún hafi bætt
fyrir ýmsar veilur í samskipt-
um Frakka og Rússa, sem fram
hafa komið eftir heimsókn
Leonid Brezhnevs forseta til
Parisar i júní.
Rússar tóku undir þá ásökun
Giscards i garð Carters, að hann
hefði brotið gegn siðareglum
slökunarstefnunnar, sérstak-
lega varðandi mannréttinda-
mál, þannig að það jafngilti
ihlutun i innanrikismál annars
ríkis.
Krafa Giscards um vaxandi
samstöðu Evrópuríkja gagnvart
Bandaríkjunum er þó hvorki
fljótfærnisleg né furðanleg.
Hún ber merki um sannfær-
ingu hans þess efnis, að haldi
Carter fast við stefnu sína i
mannréttindamálum og i þróun
nýs vopnabúnaðar, verði
Evrópuriki að fara rólegar í
sakirnar en Bandarikjamenn
við endurskoðun Helsinkisátt-
málans.
Giscard telur, að Bandaríkja-
menn geri sig nú seka um
reginmistök, sem Evrópumenn
verði líklega að súpa seyðið af,
og Schmidt er sama sinnis,
enda þótt hann hafi ekki látið
það eins berlega i ljósi. Þeir
óttast, að Bandaríkjamenn reiti
til reiði frjálslyndisöfl i Austur-
Evrópu, sem leitt gætu til þess
að Rússar gripu til ráðstafana,
er skaðlegar gætu reynzt fyrir
vaxandi tengsl austur- og
vesturveldanna á viðskipta- og
stjórnmálasviðinu.
Franski forsetinn lýsti yfir i
viðtalinu, að hann teldi engan
vafa leika á því að kalt stríð
væri í uppsiglingu, þar setn
Rússar teldu sér stafa stór-
aukna hættu af Bandaríkja-
mönnum bæði í stjórnmálalegu
og hernaðarlegu tilliti. Hins
vegar kvað hann Frakka sann-
færða um, að Rússar væru nú í
svipinn reiðubúnir til að draga
úr vígbúnaði.
Giscard er eini stjórnmála-
leiðtoginn á Vesturlöndum,
sem hefur átt viðræður við
Brezhnev á þessu ári, og hefur
því einstæða aðstöðu til að meta
viðbrögð þessa aldna leiðtoga,
sem hefur aukið völd sin til að
storka þeim, er telja valdaferil
hans senn á enda vegna sihrak-
andi heilsu.
A meðan Brezhnev dvaldist i
París ræddi hann aðeins tæpan
stundarfjórðung við Giscard
einslega. Þessum skamma tíma
varði hann til áð gera hinum
franska þjóðarleiðtoga ljóst, að
hann sæi ekkert sakleysislegt
við mannréttindabaráttu
Carters né heldur við tillögur
Bandaríkjamanna um takmörk-
un vígbúnaðar annars vegar og
þróun nýs vopnabúnaðar hins
vegar. Taldi hann Sovétrikjun-
um stafa stórhætta þar af.
Giseard varð því vitni að þvi,
að algers skilningsleysis er tek-
ið að g'æta í samskiptum risa-
veldanna tveggja, þar sem það
er viðurkennt, að Carter sér
ekkert sakleysislegt við aukinn
vígbúnað Sovétrikjanna, og tel-
ur hann miða að hernaðarsigr-
um, enda þótt Frakkar séu ekki
á sama máli.
Frökkum þótti það einkenni-
leg tilviljun, að Rússar skyldu
sýna fram á meinbugi i sam-
skiptum þjóðanna tveggja með
því að reka úr starfi sex
franska fyrirlesara i sama
mund og viðtalið við Giscard
kom út. Um 10 ára skeið hafa
Rússar og Frakkar haft með sér
sérstakt samstarf, og hafa Rúss-
ar vísvitandi grafið undan ein-
um helzta þætti þess, þ.e. menn-
ingartengslum.
Þetta viðvörunarskot varð til
þess að Giscard varð enn sann-
færðari en áður um þörfina á
að koma sér fyrir á öðrum bás
en Carter. Það kom fram f för
Schmidts til Washington fyrir
skömmu, að Carter er enn stað-
ráðinn í að halda til streitu þvi,
sem Frakklandsforseti kaliar
brot á „siðareglum” slökunar-
stefnunnar.
Valery Giscard d’Estaing
Frakklandsforseti.
En þótt Giscard og Schmitd
séu sammála i grundvallar-
atriðum. er líklegt að þeir beiti
ólikum vinnubrögðum I þessum
málum. Þjóðverjar hafa lýst
yfir skoðunum sínum og munu
nú vilja fara sér hægt til að
komast hjá iilindum við annað
hvort risaveldanna. En óliklegt
er hins vegar, að Frakklands-
forseti fari að halda í land,
heldur er líklegt að hann vilji
taka dýpra í árinni, og til þess
hefúr hann aðstöðu, þegar
Raymond Barr fer til Banda-
ríkjaanna í september.
Með þvi að ráðast gegn Carter
hefur Giscard að leiðarljósi
hugmyndina um sameiginlega
stefnu Vestur-Evrópuríkja
gagnvart kommúnistaríkj-
unum, og af þeim sökum er
ekki hægt að áfellast hann fyrir
þjóðarrembing og þröngsýni i
anda de Gaulle. Gaullistar hafa
orðið þess áskynja, að stefna
forsetans er ekki einungis mið-
uð við þjóðarhagsmuni og
ásakað forsetann fyrir bragðið,
en sameiginlegt átak Evrópu-
ríkja í slökunarstefnunni svo-
kölluðu gæti verið veigamikill
skerfur til að styrkja einingu
Evrópuríkja nú þegar fyrstu
kosningar til Evrópuþings eru í
nánd.
Giscard miðar að þvi að vera
álitinn merkur stjórnmálaskör-
ungur á alþjóðavettvangi og sú
stefna sem hann hefur nú
tekið, er ótvirætt I þeim anda.
Bæði Frakkar og Þjóðverjar
hafa æ meir fundið til þess á
undanförnum árum, að Banda-
rikjamenn hafa leitazt við að
þröngva sinum viðhorfum í
utanrikismálum upp á Evrópu
ríki — lagt fyrir þau línurnar í
hermálum og stjórnmáium og
vísvitandi reynt að þrengja
kosti þeirra. Bandaríkjamenn
bera ægishjálm yfir Þjóðverja
og Frakka í Atlantshafsbanda-
Framhald á bls. 35
j Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 13. ágúst 1977 ♦♦♦♦♦♦♦*
Lárus Jóhannesson
Á unglingsárum las höfundur
þessara orða bókina Ég kaus
frelsið eftir Kravsjenko. Sú bók
hafði mótandi áhrif á skoðanir og
viðhorf lesandans til alþjóðamála
og þess þjóðfélagskerfis, sem
kennt er við sósíalismá. Þessa bók
þýddi Lárus Jóhannesson sjálfur
og gaf út og hlýtur það að hafa
verið gífurlegt verk samhliða öðr-
um störfum enda bókin mikil að
vöxtum. Vafalaust hefur svo farið
fyrir fleirum, að Ég kaus frelsið
hefur haft afgerandi áhrif á skoð-
anir þeirra á þeim átökum milli
þjóðfélagshugmynda, sem sett
hafa mark sitt á þessa öld. Með
þessum hætti hafði Lárus Jóhann-
esson meiri áhrif á þá, sem á þeim
tíma voru á mesta mótunarskeiði
en menn gera sér grein fyrir.
Lárus Jóhannesson sat á Al-
þingi fyrir Seyðfirðinga og Sjálf-
stæðisflokkinn í nærfellt einn og
hálfan áratug. Einn þeirra sem
var samtíma honum á þingi allt
þetta tímabil, dr. Gunnar Thor-
oddsen segir í minningarorðum í
Morgunblaðinu sl. þriðjudag: „í
nefndarstörfum þar nutu sín vel
skarpleiki hans i hugsun, víðtæk
þekking og samstarfslipurð. Á
þingi og í þingflokki var hann
manna vinsælastur”. Vinsældir
og virðing Lárusar Jóhannesson-
ar voru ekki bundnar við þing-
flokk Sjálfstæðismanna. Mann-
eskjuleg afstaða hans og fram-
koma við stjórnmálaandstæðinga
á timum, þegar stjórnmálabarátt-
an var harðari en nú og enn var
til staðar tilhneiging til persónu-
legra ofsókna og hatursherferðar
á hendur einstökum mönnum,
urðu þess valdandi, að stjórn-
málaandstæðingar báru hlýjan
hug til Lárusar Jóhannessonar.
Mörgum hefur reynzt þingseta
og stjórnmálaafskipti meira en
nóg starf. En bersýnilegt er, að
vinnuþrek Lárusar Jóhannesson-
ar hefur verið mjög mikið og kem-
ur ekki á óvart þeim, sem þekkja
til hans fólks. Lárus Jóhannesson
var ekki aðeins umsvifamikill lög-
maður samhliða öðrum störfum,
heldur vann hann sér slíkt álit og
traust sem starfandi lögmaður, að
hann var skipaður hæstaréttar-
dómari. Mikill meirihluti dómara
við Hæstarétt íslands hafa komið
úr röðum dómara við lægri dóms-
stig eða prófessora við lagadeild
Háskóla íslands, mun færri úr
röðum starfandi lögmanna. Það
segir sína sögu, að Lárus
Jóhannesson var einn úr þeim
tiltölulega fámenna hóp, sem
skipaður var dómari við Hæsta-
rétt Islands.
Auðlindir láðs
o g lagar
Því er stundum fram haldið að
við Islendingar lifum á mörkum
hins byggilega heims. Það kann
rétt að vera í vissum skilningi.
Engu að síður er land okkar gjöf-
ult, auðlindir láðs og lagar nægar,
ef við aðeins kunnum að nýta þær
réttilega.
íslenzk fiskimið og islenzk
gróðurmold hafa sin nýtingar-
mörk, sem ekki má fara yfir, án
þess að ganga á höfuðstólinn og
rýra framtíðarkost þjóðarinnar.
Hyggilega nýttar verða þessar
auðlindir hins vegar ómetanlegir
fjársjóðir bæði samtíð og framtíð.
Utfærslur fiskveiðilandhelgi okk-
ar, margþættar fiskverndarað-
gerðir (friðunarsvæði, skyndilok-
anir veiðisvæða, ákvæði um
möskvastærðir, takmórkun veiði-
sóknar — og brottför brezkra úr
fiskveiðilandhelginni) og land-
ræktarákvörðun Alþingis á 1100
ára byggðarafmæli í landinu bera
þess ljósan vottinn, að ræktunar-
sjónarmiðin eru að sækja á með
þjóðinni, rányrkjusjónarmiðin að
vikja, þó að sennilega megi enn
betur í þvi ístaðinu standa.
Þriðja auðlindin, innlendir
orkugjafar, í fallvötnum og jarð-
varma, skapar þjóðarbúskapnum
tækifæri til iðnvæðingar; til að
skjóta nýjum stoðum undir verð-
mætasköpun i landinu. Þeir
möguleikar, sem orkan og iðnvæð-
ingín fela í sér, hyggilega nýttir,
gera þjóðinni hvorttveggja kleift:
1) að tryggja atvinnu- og afkomu-
öryggi á komandi áratugum, þrátt
fyrir fyrirséðan þjóðarvöxt
(80.000 einstaklinga aukning
fram til komandi aldanióta) — og
2) að stefna að sambærilegum
þjóðartekjum á hvurn einstakling
— og þar með sambærilegum lifs-
kjörum — og þjóðir velmegunar-
ríkja V-Evrópu og N-Ameriku
búa við.
Hér hefur verið talað um mögu-
leika orku og iðnvæðingar, hyggi-
lega nýtta. Þá er átt við það að
iðnvæðingu þjóðarinnar þurfi að
fella að ströngum kröfum um
náttúruvernd og mengunarvarn-
ir, sem og þeim kringumstæðum
og þörfum, sem hefðbundnir at-
vinnuvegir, landbúnaður og
sjávarútvegur, setja, m.a. varð-
andi byggðajafnvægi og trygging-
ar gegn óeðlilegri röskun í til-
færslu' vinnuafls. Það er hvort-
tveggja jafn fávíslegt, að ana
áfram í þessum vettvangi án til-
lits til séríslenzkra aðstæðna eða
tiltækrar reynslu annarra, — og
að loka með öllu dyrum fyrir
ávöxtum æskilegrar iðnþróunar.
Án hyggilegrar nýtingar orku
okkar og iðntækifæra nær þjóðin
naumast sambærilegum lífskjör-
um og bezt þekkjast með nágrönn-
um okkar.
Innlend jarðefni
og endurvinnslu-
iðnaður
Þegar rætt er um iðntækifæri
er að sjálfsögðu um margþætta
möguleika að ræða. Fyrst og
fremst ber að gjörnýta þá mögu-*
leika, er felast í fullvinnslu þeirra
hráefna er landbúnaður og sjáv-
arútvggur leggja til. Þessir hefð-
bundnu atvinnuvegir þjóðarinnar
verða áfram um fyrirsjáanlega
framtið burðarásar i þjóðarbú-
skapnum, m.a. sem hráefnagjafar
iðnaðar. Nauðsyn þess að nýta
áfram gæði lands og lagar,
fyrir ítarlegri, vísindalegri rann-
sókn á nýtingarhæfni ýmiss konar
tiltækra jarðefna hér á landi sem
og arðsemi vinnslu þeirra. Hann
færir sterk rök að því að hér sé
um mikilvæg verðmæti að ræða,
sem eigi eftir að færa þjóðinni
mikla björg í bú. — Þá telur Ing-
ölfurað hér falli til mikið af úr-
gangi og afgöngum, sem nýta
megi til endurvinnslu: brotajárn,
pappír, viður, gúm o.fl. Bendir
hann á að í ýmsum löndum, sem
búi þó við allsnægtir, sé endur-
vinnsluiðnaður kominn á hátt
stig. íslendingar hafi fyrrum ver-
ið nýtnir og hirðusamir á verð-
mæti, þegar þrengra var í búi
þeirra. Tímabært sé að endur-
vekja þessa nýtni i formi endur-
vinnsluiðnaðar, sem fjölgi at-
vinnutækifærum, spari gjaldeyri,
auki þjóðartekjur og hreinsi um-
varlega í stóriðjuáform. Betra er
að fara of hægt en of hratt á þeim
vegi. En rétt er að hafa augu opin
og kanna til hlítar alla þá mögu-
leika, sem aðlagazt geta íslenzk-
um aðstæðum, Islenzkum sjónar-
miðum og íslenzkum hagsmunum.
Nýting
jarðvarmans
Á síðast liðnum þremur árum
hafa verið stigin stærri spor í
nýtingu innlendra orkugjafa,
einkum jarðvarmans, en nokkru
sinni fyrr á jafn skömmum tíma;
e.t.v. með einni undantekningu.
Sú undantekning er þó áratuga-
gömul.
Frumkvæði og framtak borgar-
yfirvalda í Reykjavík fyrir ára-
tugum, er Hitaveita Reykjavikur
þegar olíukreppan skall yfir með
margföldun olíuverðs.
Stórvirkir jarðborar hafa nú
verið keyptir til landsins, sem
fært hafa mörgum byggðarlögum
hitaveitumöguleika, er áður voru
taldir vonlaus í þvi efni. Má í
því sambandi nefna Tálknafjörð
og raunar fleiri staði á Vestfjörð-
um — og Akureyri, höfuðstað
Norðurlands. Hitaveita Akureyr-
ar, svo eitt dæmi af mörgum sé
tekið, á að jafngilda 45—50 mw.
orkuveri fullgerð. Til samanburð-
ar skal þess getið að fullgerð
Kröfluvirkjun verður 70 mw.
Stærsta átakið á þessu sviði er þó
sennilega sú framkvæmd Hita-
veitu Reykjavíkur, er leiddi heitt
vatn til Garða, Kópavogs og
Hafnarfjarðar. Þar fengu um
6000 heimili heitt vatn. Hér var
um gagnkvæmt samstarf að ræða,
kyrrstöðutimum svokallaðrar
vinstri stjórnar.
Annmarkar
þjóðfélags
Enginn vafi er á því, enda þar
um áþreifanlegar staðreyndir fyr-
ir hendi, að borgaraleg þjóðfélög
V-Evrópu og N-Ameriku bjóða í
senn upp á víðtækari og marktæk-
ari þegnréttindi hvers einstakl-
ings, hverrar tegundir sem eru,
meira félagslegt réttlæti og ör-
yggi — og síðast en ekki sizt veru-
lega betri almenn lifskjör en þau
riki, er búa við sósíalíska þjóð-
félagshætti. Engu að siður eru
ýmsir annmarkar á borgaralegum
samfélögum, sem réttilega hefur
verið og er deilt á. En það er
höfuðkostur hins borgaralega lýð-
gróðurmoldar og fiskistofna, að
þeim mörkum sem höfuðstóll
þeirra leyfir, undirstrikar þörfina
á því að halda landinu' öllu i
hyggð. Sérhver sveit og hvert eitt
sjávarpláss leggur sinn skerf til
verðmæta- og gjaldeyrissköpunar
þjóðarbúsins; þeirra þjóðartekna,
er bera eiga uppi lífskjörin í land-
inu.
Þvi næst ber að nefna tvö bar-
áttumál Ingólfs Jónssonar, fyrr-
verandi iðnaðarráðherra; annars-
vegar nýtingu innlendra jarð-
efna, hinsvegar endurvinnsluiðn-
að. Ingólfur Jónsson hefur ítrek-
að flutt tillögur til þingsáiyktunar
um þessi efni. Hann gerir m.a. ráð
hverfið af hvers konar rusli og
afgangsefnum.
Stóriðja er hugtak, er spannar
viðfeðmt svið. Fyrsta stóriðja á
íslandi var sennilega síldariðnað-
ur, er vann lýsi og mél úr silfur-
fiskinum. Nýrri dæmi eru: sem-
entsverksmiðja, áburðarverk-
smiðja, kisilgúrverksmiðja, ál-
verksmiðja og væntanleg járn-
blendiverksmiðja í Hvalfirði. Álið
eitt gaf um 17% af gjaldeyristekj-
um þjóðarinnar á sl. ári. Sum
þessara stóriðjufyrirtækja vóru
liðir í rafvæðingu þjóðarinnar,
gerðu henni kleift að virkja stórt
og ódýrt, fyrr og hyggilegar en
ella. Engu að síður ber að fara
var stofnuð, var timamótafram-
kvæmd og vísaði veginn um nýt-
ingu jarðvarmans i landinu. Fróð-
legt væri ef einhver reiknings-
glöggur aðili drægi það fram í
dagsljósið, hve mikið fé þetta
framtak Reykjavikurborgar hef-
ur sparað þjóðinni i gjaldeyri og
heimilum i borginni i hitunar-
kostnað, miðað við olíuhitun, sem
obbinn af þjóðinni hefur Iengst af
búið við.
Á tímum vinstri stjórnar gerð-
ist bókstaflega ekki neitt varð-
andi nýtingu jarðhitans í landinu.
Það aðgerðaleysi reyndist þjóð-
inni og fjölmörgum heimilum
sem bjuggu að oliuhitun dýrt,
er færði öllum hagnað: þjóðarbú-
inu, viðkomandi heimilum og
hitaveitunni. — Hitaveita Suður-
nesja, sem komin er vel á fram-
kvæmdaveg, nær til flestra þétt-
býlissveitarfélaga á Reykjanesi
(og væntanlega einnig til Kefla-
víkurflugvallar). Hún er mikil-
væg framkvæmd og merkilegt
framfaraspor sveitarfélaga og
rikisvalds. Hitaveita er komin i
Siglufirði og ýmsum öðrum strjál-
býlisstöðum og viðtækari rann-
sóknir en nokkru sinn fyrr I sögu
þjóðarinnar hafa verið gerðar á
hugsanlegum hitaveitumöguleik-
um. Hér er staðið að málum á
annan og jákvæðari hátt en á
ræðis þjóðfélags, að það hefur og
getur þróazt á friðsaman og heil-
brigðan hátt frá annmörkum sín-
um og til meiri fullkomnunar fyr-
ir meirihlutaáhrif almennings.
Sumum finnst þessi þróun að visu
hæg — og hún er það á köflum.
En hún étur ekki börnin sín —
eins og byltingin; og hún leiðir
ekki til frelsisskerðingar, fá-
mennisstjórnar, miðstýrðra lífs-
hátta einstaklinganna, sem verða
nafnlaus og réttlitil núll i samfél-
aginu.
Borgaralegt lýðræði er, þrátt
fyrir annmarka sina, langbeztur
kostur þjóðfélagsforms. Þar af
leiðir að rétt er að varðveita það
og þróa til meiri fullkomnunar.
Mikill meirihluti almennings á
Vesturlöndum styður og lýðræðis-
öfl í viðkomandi þjóðfélögum,
sem og samstarf lýðræðisþjóða: á
sviðum öryggismála, efnahags-
mála, menningarmála og mann-
réttinda.
Þetta hefur leitt til þess að
flokkar, sem stefna að þjóðfélags-
byltingu: inn i myrkviðu marx-
ismans, eins og þeir blasa við i
Sovétríkjunum og öðrum A-
Evrópuríkjum, telja sér nú og
sums staðar henta að villa á sér
heimildir, klæðast skikkjum lýð-
ræðis og þegnréttinda i orði
kveónu. Þessi látbragðsleikur
fellur að visu að leikreglum lýð-
ræðis. Hann hlýtur þó að mæta
varnarvegg heilbrigðrar dóm-
greindar, siðferðismats og rétt-
lætisskynjunar fólks, sem betur
veit.. Það er borgaraleg skylda
hvers og eins að standa vel á
varðbergi gegn þeim hættum, sem
lýðræðinu eru búnar, hvort held-
ur sem er utan frá eða innan
þjóðfélagsins. Það, sem hefur
gerzt annars staðar, getur einnig
gerzt hér, ef andvara- og kæru-
leysi ræóur afstöðu minni og
þinni til stjórnmála. Þau kunna
að vera óskemmtileg á stundum
en spanna engu að siður allt það,
er mótar lífskjör þín, umhverfi
þitt, sveitarfélag þitt og þjóðfélag
þitt. Þau ráða og vegarvali og
markmiðum, þegar horft er til
framtíðarinnar. Þú berð því einn-
ig ábyrgð gagnvart barni þinu og
framtíð þess; hvers konar þjóðfé-
lagshættir falla þvi í skaut. Og
hver kýs barni sinu vist i Gulag-
eyjaklasa ráðstjórnarskipulags-
ins?
Arðsemi og
lífskjara-
samanburður
Fámenn þjóð i stóru og strjál-
býlu landi, sem hefur aðeins stig-
ið öðrum fæti inn i forstofu iðn-
væðingar, og á að sjálfsögðu mun
fleiri verk óunnin en gamalgrón-
ar iðnaðarþjóðir, stendur af eðli-
legum ástæðum höllum fæti i lifs-
kjarasamanburði. Þegar þar við
bætist, að þjóðartekjur eru veru-
lega lægri hlutfallslega en meðal
þeirra, er bezt eru settar, verður
ljóst, að framkvæmdahraði hlýtur
að verða hér minni. Fjárhagsget-
an ræður för. — Það er deilt i
þjóðfélagi okkar um skiptingu á
takmörkuðu fé, m.a. til fram-
kvæmda. Ljóst er að hagsmunir
allra stétta, atvinnugreina og
byggðarlaga geta ekki i öllum til-
fellum fallið í sama farveg, þó að
svo sé á heildina og til lengri tima
litið. í þessu efni þarf að velja og
hafna, raða verkefnum niður eftir
þörf og arðsemi, með heildar- og
framtíðarhagsmuni í huga.
Það er auðveit að ala á óánægju
og sundrung við þessi skipti —
erfiðara að tryggja samstöðu um,
að tiltæku fé verði hverju sinni
varið með hliðsjón af efnahagsað-
stæðum í þjóðarbúskapnum og
með það í huga, að það skili sér
sem fyrst og bezt aftur. til að
mæta öðrum þörfum í þágu þjóð-
arinnar. Arðsemi framkvæmda
skiptir í þvi höfuðmáli, þegar tak-
mörkuðu fé er ráðstafað. Arðsem-
in skilar fénu aftur og aftur til
nýrra viðfangsefna. Öarðbær
framkvæmd getur að vísu átt rétt
á sér — en hún skilar fjármagn-
inu seint og illa aftur, stundum
alls ekki, þann veg að keðjunýt-
ing þess stöðvast.
Lifskjör þjóðarinnar á komandi
árum hljóta að mótast af þvi, að
hún kunni hyggilega að nýta þá
möguleika er felast i auðlindum
láðs og lagar: fiskistofnum,
gróðurmold, orku og iðnaðartæki-
færum. Að þvi ber að stefna að
tryggja þjóðinni sambærileg lífs-
kjör og þær þjóðir búa við, sem
bezt eru á vegi staddar í dag. Enn
skortir nokkuð á, að þjóðartekjur
okkar beri slík lifskjör. Aðeins
bezt settu og rikustu iðnaðarþjóð-
ir heims búa þó að betri lifskjör-
um en við íslendingar i dag. Við
erum þegar mjög ofarlega í vel-
ferðartröppunni. Almenn lifskjör
hér eru t.d. áratugum á undan
aðbúnaði almennings i rikjum
sósialismans. Um lífskjör okkar
Framhald á bls. 43.