Morgunblaðið - 28.09.1977, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. SEPTEMBER 1977
Ingólfur Jónsson, fyrrverandi viðskiptaráðherra:
Eftirfarandi ræda Ingólfs
Jónssonar alþingismanns var
flutt á afmælisfundi Verzlunar-
ráðs Islands í sídustu viku:
Hr. fundarstjóri, góðir fundarmenn.
Ég vil byrja mál mitt með þvi að óska
Verzlunarráði íslands til hamingju með
60 ára afmælið. í þjóðarsögunni eru 60
ár ekki talin vera langur tími, en þau
verða að teljast langur kafli í innlendri
verzlunarsögu. Það urðu merk þáttaskil í
viðskiptum og atvinnumálum
þjóðarinnar, þegar verslunin fluttist inn
í landið. Dugandi og kjarkmiklir menn
ruddu brautina og íslendingar tóku
verslunina í sinar hendur á tiitölulega
stuttum tima eftir að þeir höfðu gert sér
grein fyrir því, að það var mögulegt.
Meðan verslunin var í höndum út-
lendinga var sá hagnaður sem af henni
varð fluttur úr landi. Eftir að is-
lendingar önnuðust versluniná sjálfir
varð ágóðinn sem af versluninni fékkst
eftir í landinu. Þannig skapaðist innlent
fjármagn, sem gerði mögulegt að leggja
undirstöður að atvinnuuppbyggingu i
landinu. Stofnun Landsbankans þil-
skipaútgerð og innlend verslunarstétt
gaf Alþingi og almenningi vonir og þrek
til þess að berjast fyrir fullu sjálfstæði
Islands. Það hefur verið viðurkennt fyr-
ir löngu á alþjóðavettvangi, að engin
þjóð geti orðið frjáls og haldið sjálfstæðí
sínu nema hún eigi vel menntaða og
dugandi verslunarstétt. Enginn vafi er á
því að íslenskir kaupsýslumenn hafa á
margan hátt sýnt dugnað og árvekni í
starfi með því að selja innlenda fram-
leiðslu til annarra landa og einnig með
því að kaupa erlendar vörur til sölu
innanlands.
Tilraun til að afnema höft
Aðstaða íslenskrar verslunar hefur oft
verið erfið vegna fjárskorts í landinu,
gjaldeyriserfiðleika og hafta, sem hafa
komið í veg fyrir eðlilega samkeppni og
að verslunin gæti notið sín. Gylfi Þ.
Gíslason minntist hér áðan á höftin, sem
upp voru tekin eftir 1930 og taldi að þá
hafi röng ákvörðun verið tekin. Höft eru
neyðarúrræði og e.t.v. bjarga þau engu
eða litlu þegar málin eru skoðuð til langs
tíma. Um þetta leyti var heimskreppa
skollin á. Má telja ólíklegt að gjaldeyris-
lán hefði fengist á þeim tíma til þess að
halda uppi frjálsri verslun, þótt það
hefði verið reynt. Þjóðarframleióslan
var lítii á þessum tíma og útflutnings-
vörurnar féllu mjög í verði. Gjaldeyrir
var ekki til fyrir því sem kalla mætti
brýnustu nauðsynjar. Höftin urðu lang-
líf og innsigluð með stofnun fjárhags-
ráðs 1947. Fjárhagsráð lagði ströng höft
á innflutning og gjaldeyrissölu og auk
þess allar framkvæmdir og fjárfestingu.
Til þess að fá keyptan sementspoka, þil-
plötu eða annað byggingarefni þó lítið
væri varð að fá leyfi fyrir kaupunum.
Fjárhagsráð var lagt niður með lögum í
ársbyrjun 1950. Létti þá mörgum og ýms-
ir vonuðu að þjóðin hefði að fullu losnað
við haftafarganið. Ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks, sem
mynduð var í febrúar 1950 byrjaði að
skera á höftin, eftir að fyrrnefnd laga-
breyting tók gildi. Var farið hægt i sak-
irnar í byrjun en eigi að siður voru
margir vöruflokkar settir á frílista og
fjárfestingarhömlun aflétt af venju-
legum framkvæmdum svo sem íbúðar-
byggingum o.fl. Björn Ólafsson var við-
skiptaráðherra í fyrrnefndri rikisstjórn
frá 1950—53. Eftir Alþingiskosningarn-
ar 1953 hélt stjórnarsamvinna Sjálf-
stæðis- og framsóknarmanna áfram.
Samstarfið í rikisstjórninni gekk á
margan hátt vel og haldið var áfram að
skera á ýmis viðskiptahöft og auka við
frílistann. Framleiðsla þjóðarbúsins fór
vaxandi og gjaldeyrisstaðan var viðun-
andi þrátt fyrir aukinn innflutning.
Eftir haftaárin var óhjákvæmilegt að
auka innflutning af almennum vörum en
þó ekki síst af ýmsum tækjum, skipum,
bifreiðum og mörgu öðru nauðsynlegu
tíl framleiðslunnar sem mikil vöntun var
á eftir haftatímann. Ríkisstjórn Sjálf-
stæðis- og Framsóknarflokks sem mynd-
uð var 1953 sat að völdum í tæplega þrjú
ár. Þótt hagur þjóðarinnar færi stórum
batnandi á þessum árum og atvinnu-
vegirnir hefðu fengið aukinn þrótt voru
eigi að siður áhrifarík öfl í öðrum
stjórnarflokknum, sem unnu að því að fá
þing rofið vorið 1956, með það í huga að
koma á vinstri stjórn að kosningum lokn-
um. Og þannig varð framvinda mála eins
Nú tapar innflytj-
andinn á því, ef
varan er ódýr...
og flestir muna, að vinstri stjórn var
mynduð seint í júlímánuði 1956.
Eg fór með viðskiptamálin 1953—56.
Endurminningar frá þeim árum eru
góðar af viðkynningu við fjölmarga
ágæta kaupsýslumenn. Yfirleitt litu
menn raunsæjum augum á málin á þeim
tíma, en fögnuðu þvi að ríkisstjórnin
hafði hemil á verðbólgu og lagði áherslu
á að efla atvinnuvegina og að auka
viðskiptafrelsi almenningi til hagsbóta.
Vinstri stjórnin tók við góðu búi en sat
þó aðeins fram i desembermánuð 1958
eða rúmlega tvö ár. Þá var bjartsýni
manna horfin, og verðbólgualda skollin
yfir. Lánstraust þjóðarinnar út á við
ekki lengur fyrir hendi og gjaldeyrir
ekki til fyrir brýnustu nauðsynjum.
íslensk króna var skráð á ýmsa vegu og
talið var að um 20 mismunandi gengi
væru á vesalings krónunni, m.a. vegna
mismunandi uppbóta á útfluttum
vörum.
Viðreisnarstjórnin
Viðreisnarstjórnin var mynduð haust-
ið 1959 i því skyni að rétta við þjóðar-
búskapinn. íslensk króna var skráð á
réttu gengi og frjálslynd viðskiptastefna
varð ráðandi. Framleiðsluatvinnuvegirn-
ir fengu nýjan þrótt, framleiðslan fór
vaxandi og jafnvægi náðist í viðskiptum
við útlönd. Viðreisnarstjórnin sat að
völdum i 12 ár. A þeim árum var árferðið
misjafnt bæði til lands og sjávar. Eigi að
'siður hélst jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Arleg verðbólga var að meðaltali á fyrr-
nefndu 12 ára tímabili 10.5%. Að visu
var það nokktrð meiri en þá gerðist í
viðskiptalöndum okkar, en munurinn
var ekki það mikill að það raskaði utan-
ríkisviðskiptum eða efnahagslegri upp-
byggingu í landinu. Sjöundi áratugurinn
er mesta framfaratimabil í sögu landsins
siðan lýðveldið var stofnað. Atvinnu-
vegirnir urðu þróttmeiri en nokkru sinní
áður og atvinnulífið fjölbreyttara.
Þjóðin var betur undir það búin að
takast á við erfiðleika, verðfall
afurðanna og afleiðingar kuldatímabils-
ins á seinni hluta áratugsins.
A árunum 1967—1968 varð 45%
verðlækkun á útflutningsframleiðslu
landsins. Af þessu varð mikið tjón og
nokkuð atvinnuleysi. En vegna þess að
vel var búið í haginn meðan árferðið var
gott tókst á tiltölulega skömmum tíma að
ná jafnvægi í víðskiptum við útlönd.
Hjól atvinnulífsins snérust á ný með
eðlilegum hætti og atvinnuleysi hafði
verið iítrýmt á árinu 1970. Þjóðarhagur
fór batnandi, ríflegur gjaldeyrisvara-
sjóður hafði myndast, þjóðin hafði
endurheimt fullt traust út á við.
Úrbætur
Formaður Verslunarráðs íslands
hefur nú að nokkru leyti lýst afstöðu
Verslunarráðsins til atvinnumála.
Verslunarráðið vill efla og treysta at-
vinnuvegina og gera ýmsar breytingar
frá ríkjandi ástandi. Hefir hann nefnt
sérstaklega sex atriði í þessu skyni. í
fyrsta lagi að örva og efla utanríkisvið-
skipti og koma á frjálslegri verðmyndun
á vöru og þjónustu atvinnuveganna. í
þriðja lagi að gera ýmsar umbætur á
skattlagningu atvinnurekstrar. i fjórða
lagi að losa fjármagnsmarkaðinn úr
viðjum pólitískrar skömmtunar og gera
hann frjálsan. i fimmta lagi að hafa
arðsemi að helsta leióarljósi i fjárfest-
ingarmálum. Og i sjötta lagi að endur-
reisa jafnrétti í starfsskilyrðum atvinnu-
veganna. Mér þykir rétt að ræða nokkuð
þessi stefnuatriði sérstaklega. Það er
heilbrigð stefna að stuðla að auknum
utanríkisviðskiptum, og hafa frjálsleg
gjaldeyrisviðskipti. Verði frjálsri
verðmyndun komið við á vöru og þjón-
ustu atvinnuveganna mun það reynast
best þegar til lengdar lætur fyrir þjóð-
félagið og einstaklingana. Til þess að
framkvæmd þessara tveggja stefnu-
atriða .Verzlunarráðsins verði til hags-
bóta þarf nauðsynleg samkeppni að vera
ráðandi svo ávallt sé veitt hagkvæm
þjónusta og hagstæðasta vöruverð. En
þótt menn tali um æskilega samkeppni
verður eigi að siður að viðurkenna að
hún er oft harla lítil. Viðreisnarstjórnin
lét semja frv. til 1. um breytta verslunar-
hætti. Frumvarpinu var ætlað að tryggja
frjálsa verzlun í reynd en með þeim
takmörkunum sem sett eru í öllum þeim
þjóðlöndum sem byggja á lögum og rétti.
Gylfi Þ. Gislason, þáverandi viðskipta-
ráðherra, talaði ágætlega fyrir frum-
varpinu i Alþingi og lýsti öllum kostum
þess Qg þeim tilgangi sem ætlað var að
ná með því að lögfesta það. Frumvarpið
féll með ein« atkvæðis mun í efri deild
og hefur ékki verið flutt aftur i Alþingi.
Það var skaði, að frv. skyldi ekki ná fram
að ganga. Með þvi fyrirkomulagi sem nú
er rikjandi í verslunarmálum er til-
gangslítið að tala um frjálsa verðmynd-
un í landinu. Með fyrrnefndu frumvarpi
var ákveðið að hafa verðgæzlu sem gæti
gripið inn í ef frelsið væri misnotað. En
frumvarpinu var ætlað að efla heil-
brigða samkeppni í vörukaupum frá út-
lönduni. Eins og nú er háttað fyrirkomu-
lagi viðskiptamálanna tapar innflytjand-
inn á þvi ef varan. er ódýr. Alagning
vörunnar miðast við ákveðna prósentu.
Sé varan seljanleg fær verslunin mest
fyrir að selja dýrar vörur. Þó kaupsýslu-
menn séu yfirleitt heiðariegir og vilji
hag landsins sem mestan liggur í eigi að
síður í augum uppi að núgildandi fyrir-
komulag getur ekki verið hvatning til
þess að menn leggi sig fram og leiti að
lægsta verði áður en vara er keypt til
landsins. Það er dýrt að ferðast land úr
landi og heimsálfa á milli til þess að leita
að bestu fáanlegum vörukaupum.
íslenskur markaður er lítill og þvi enn
erfiðara að ná viðskiptasamböndum þess
vegna. Það tekst helst við góð kynni á
löngum tíma. Hætt er við að margir
kaupsýslumenn telji sig ekki hafa efni á
að eyða tíma og fjármunum i löng og dýr
ferðalög ef engin von er um hagnað og
heldur litlar líkur fyrir því að fá ferða-
kostnaðinn uppborinn. Hlutverk
kaupsýslumannsins er að fá bestu fáan-
leg kjör við kaup á erlendum vörum og
sölu á útfluttum afurðum. Islenskir
kaupsýslumenn eru duglegir og hag-
sýnir. Sjálfsagt er að gera miklar kröfur
til verslunanstéttarinnar en það má ekki
með skammsýnni löggjöf draga úr fram-
takinu sem gæti gert mikið gagn ef það
fengi að njóta sín.
Ef fyrrnefnt frumvarp hefði orðið að
lögum var það hvatning fyrir kaupsýslu-
menn til að leggja fram vinnu og kostnað
i því skyni að ná fram sem bestu vöru-
verði. Með þeim hætti gæti sparast mik-
ill gjaldeyrir fyrir þjóðarbúið. Þannig
yrði unnið gegn verðbólgu og háu vöru-
verði og þannig gæti innflytjandinn
fengið hæfilegan hagnað í sinn hlut, auk
þess kostnaðar sem í var lagt. En versl-
un, hvort sem um stórsölu er að ræða eða
smásöluverslun verður að hagnast til
þess að geta staðist og veitt nauðsynlega
þjónustu. Með verðgæzluákvæðum í
áðurnefndu frumvarpi og aukinni sam-
keppni sem af lögunum hefði leitt, voru
veitendur tryggðir með hagstæðasta
vöruverð og bestu viðskiptakjör.
Væntanlega verður að því unnið að ná
þvi takmarki sem stefnt var að í frum-
varpi viðreisnarstjórnarinnar.
Verslunarráðið bendir á að gera þurfi
ýmsar endurbætur á skattlagningu at-
vinnurekstrar. Undir það vil ég taka um
leið og ég vek hér athygli á, að ýmis
önnur atriði í skattalögunum þurfa
endurskoðunar við. Nauðsynlegt er, að
nánari skýring verði gefin á fjórða
stefnuatriði Verslunarráðsins þar sem
segir orðrétt: „Fjármagnsmarkaðinn
þarf að losa úr viðjum pólitískrar
skömmtunar og gera hann frjálsan." All-
ir munu vera sammála um, að lánastarf-
semi alla á að framkvæma af réttlæti en
ekki með pólitiskri skömmtun. Sé lána-
starfsemi þannig varið þarf vissulega að
breyta um en skýringar og rök þurfa
ávallt að fylgja fullyrðingum. Allir ættu
að vera sammála um að hafa arðsemi að
leiðarljósi í fjárfestingarmálum. Sé það
ekki gert er dregið úr tekjumyndun
þjóðarbúsins og lifskjörin hljóta að
versna. Fjárfestingu til framleiðslu-
aukningar er ætlað að gefa arð og aukn-
ar tekjur. Önnur fjárfesting getur verið
nauðsynleg og gefið óbeinan arð, þótt
hún sé ekki beinlinis til tekjuaukningar.
Fjárfesting þarf að gefa arð og brýn
nauðsyn er á að atvinnufyrirtæki geti
hagnast. Að öðrum kosti verður alltaf
fjárskortur og atvinnustarfsemin það
veik að atvinnuöryggi verður ekki tryggt
í landinu.
Vinstri stjórn
og afleiðingar hennar
Að siðustu bendir Verslunarráðið á að
nauðsyn beri til að endurreisa jafnréttið
í starfsskilyrðum atvinnuveganna. Mis-
rétti ber að leiðrétta hvar sem það á sér
stað og ættu menn að vera sammála um
það. Eftir alþingiskosningar 1971 var
mynduð vinstri stjórn. Reynslan frá
árunum 1956—1958 virtist þá vera
gleymd. Ekki þarf að fara mörgum orð-
um um hvað gerst hefur í gjaldeyrismál-
um, atvinnumáium, fjármálum og dýr-
tiðarmálum siðan stjórnarskipin urðu á
seinni hluta árs 1971. Menn muna og
finna hvernig þróun mála hefur verið
síðustu ár á ýmsum sviðum. Verðbólgan
er ógnun við atvinnuöryggið, atvinnu-
þróun, efnahag og hagsæld einstaklinga
og þjóðarheildar. í stað 10.5% verðbólgu
til jafnaðar á ári 1956—1971 hefur verið
30—50% verðbólga síðustu ár. Arið sem
vinstri stjórnin gafst upp 1974 varð 54%
verðbólga. 1975, 37% 1976, 32% en hvað
verðbólgan reiknast á þessu ári skal ekk-
ert fullyrt um. Það reynist erfitt að
stöðva skriðuna þegar hún er komin á
fulla ferð, Til samanburðar má geta
þess, að verðbólgan í nágrannalöndum
okkar er frá 4—12%.
Gylfi Þ. Gislason minntist hér áðan á
afkomu atvinnuveganna. Verð sjávar-
Framhald á bls. 18