Morgunblaðið - 16.10.1977, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1977
19
A5 sitja kyrr á sama stað,
samt að vera að ferðast.
Þessi vísuhelmingur fór um hug-
ann, er gáruhöfundur sat eins og
klessa í miðri sætaröð í SAS-
breiðþotu í 1 2 tima flugi frá Höfn til
Bangkok Pistillinn i tviblöðungi ur
sætisvasanum byrjaði á þessari yfir-
lýsingu: Mannslíkaminn er gerður
fyrir hreyfingu og starfar þess vegna
betur við reglulega likamsþjálfun.
Mikið rétt. En aðstæður til reglulegr-
ar líkamsþjálfunar eru hér ekki hinar
ákjósanlegustu. Nútíma flugfélag
leysir úr þvi. Að afloknum mat og
drykk og í upphafi kvikmyndasýn-
ingar, birtist á tjaldinu aukamynd:
Likamsþjálfun í stólnum. Valdar æf-
ingar fyrir flugfarþegana. sem byrja
að vagga sér og mjaka í takt i
sætunum, fylgja þjálfaranum á tjald-
inu í 7 minútna setuleikfimi. Stirðir
vöðvar teygjast, liðamót liðkast og
blóðrásin tekur á sprett. Byrjað er á
göngu- eða róðraræfingu á staðn-
um, leikurinn æsist upp í ímyndaða
eplatínslu, axla- og fótatvist, handa-
vindur og beggjaarmasveiflur og
endar með sitjandi svigæfingu.
Þetta eru hinar notalegustu likams-
æfingar, ekki sízt þar sem hægt er
að sitja kyrr í mjúku sæti og brosa
að tilburðum náungans Svo er að
snúa sér að kvikmyndinni, endur-
nærður eins og eftir stutta, rösklega
göngu
Þessu er hér með komið á fram-
færi áður en maraþonseturnar við
sjónvarpið hefjast á ný, enda skilst
mér að höfundurinn sænski, Folke
Mossfeldt, hafi byrjað að liðka sjón-
varpssetumenn áður en hann sneri
sér að flugfarþegum. Með hinni
miklu vakningarherferð íslenzka
sjónvarpsins til megrunar- og heilsu-
bótar, ættu sjónvarpsmenn eigin-
lega að sjá áhorfendum fyrir sitjandi
leikfimi, svo þeir þurfi ekki að missa
af spekingslegum umræðum eða
hasarmyndum á skerminum vegna
líkamsæfinga úti í bæ eða göturáps.
Hæg eru heimatökin, þar sem
Sigrún Stefánsdóttir, helzti heilsu-
bótarfrömuður sjónvarpsins, býr auk
annarra hæfileika yfir sérmenntun í
íþróttum. Hún gæti því sem bezt
skotið nokkrum vel völdum setu-
æfingum fyrir skrokkinn inn i há-
spekilegar umræður fagmanna um
það hvað þjóðin á að láta upp í sig
eða anda að sér, og hvernig hún á
yfirleitt að haga lífi sínu milli fóta-
ferðar og háttatíma. Nefnd þjóð er
hvort eð er að verða svo þjálfuð og
forfallin i sameiginlegar herferðir, að
auðvelt ætti að vera að fá alla gláp-
ara upp til dala og út með sjó til að
rugga sér í takt í stólunum og teygja
upp alla arma í einu. Það kynni að
auka samstöðu þessara 220 þúsund
sérlunduðu einstaklinga, og þykir
sumum ekki af veita. Hugmyndinni
er hérmeð komið á framfæri til um-
hugsunar meðan lát er á sjónvarps-
mötun og fólk þarf að sjá sér sjálft
fyrir umhugsunarefni á kvöldin
En áður en skilið er við góðar
hugmyndir þeirra SAS-manna úr
nefndri langferð, er ekki úr vegi að
geta um annað smáhagræði til eftir-
breytni, þó það hafi eiginlega öfuga
verkan við líkamsæfingarnar í stað
þess að vera alltaf að beygja sig og
þreifa á gólfinu og undir sætin eftir
servéttunni sinni, svo sem títt er við
borðhald þar og annars staðar,
höfðu farþegar (á 1 farrými) fínu
hörservétturnar kyrrar á sínum stað.
Galdurinn? Einfaldlega sá að sauma
hnappagat í eitt hornið og hneppa
servéttunni á tölu á blússunni eða
skyrtunni, þegar máltið hefst. Sá,
sem þannig er útbúinn, situr sæmi-
lega kyrr við borðið Og það hendir
Eftir Elínu
Pálmadóttur
hann ekki að safna að sér af gólfinu
servéttum hinna gestanna Já, ýmis-
legt má gagnlegt læra af þvi að sitja
kyrr á sama stað og samt að vera að
ferðast.
Það er fjarri gáruhöfundi að vilja
tala gáleysislega um mikilvægí þess
að þjálfa vöðvana, halda linunum og
gleypa hreint loft. Ekkert ér hollara
skrokk og lungum en góða islenzka
loftið með sudda og trekk. Þess
vegna er ég harðsnúinn andstæð-
ingur „tilbúins lofts" i islenzkum
salarkynnum. Hefi oftlega látið i Ijós
andstöðu við byggingaráform, þar
sem engan glugga á að vera hægt
að opna til að fá hreint loft inn, en i
staðinn gert ráð fyrir þvi að dælt
verði inn vindi með flóknum og
dýrum tækjabúnaði. sem aldrei virð-
ist virka eins og til var ætlazt eða í
samræmi við óskir.
Þvi i ósköpunum skyldum við ís-
lendingar, sem umfram aðrar þjóðir
njótum þeirra forréttinda að eiga
kost á sæmilega hreinu lofti, að vera
að elta útlendinga i þvi að loka þetta
loft úti og innleiða gerviloftræstingu
i staðinn? Fyrir nokkrum árum frétti
ég af þvi, að einn af þessum kvenna-
klúbbum, sem vilja láta gott af sér
leiða, ætlaði að veita fjárstyrk til
kaupa á einhverju sem fátæk stofn-
un þyrfti með. En þegar i Ijós kom
að það sem þessi stofnun fyrir
minnimáttar i lifinu taldi sig mest
vanta var loftræstikerfi. svo hægt
væri að loka öllum gluggum i þessu
heimili uppi i sveit, drógu konurnar
sig hæversklega í hlé.
Bezta leiðin til að sannfæra mann
um að hann hafi á röngu að standa,
er að láta hann fá sinu framgengt, er
stundum sagt. Nú hefur slik loftdæl-
ing i híbýli og opinberar byggingar
verið við lýði um sinn og timi til að
athuga sinn gang. Ég minni á hótel
eitt, sem m a. leigir út sali til fundar-
halda Iðulega verða fundarmenn að
velja á milli þess að hafa sæmilega
ónotað loft til að anda að sér ásamt
miklum dyn í dælitækjum eða þá að
heyra i ræðumanni og gleypa þá fúlt
loft Verður ýmist ofan á og þjónar á
þönum við að slökkva og kveikja á
loftræstikerfinu á víxl eftir beiðni
gesta, sem kvarta um hita þegar
slökkt er og trekk þegar kveikt er á
kerfinu, auk hávaðans
I mörgum samkomuhúsum og
skólabyggingum hefur hinni is-
lenzku lofthreinsiaðferð með blæstri
gegnum opna glugga verið varpað
fyrir borð, en upptekin ný innflutt
tækni til útvegunar á súrefni Marg-
vislegar skýringar heyrast um það
hvers vegna loftræstingin er ekki
eins og bezt verður á kosið og kosta
þarf upp á úrbætur — sjálfsagt
meira og minna réttmætar Hús-
næðið er notað öðru vísi en upphaf-
lega hafði verið ráð fyrir gert, e.t.v.
slegið upp vegg eða annarri hindrun
til að trufla loftstrauminn, fleiri
munnar gleypa þar súrefni og anda
fúlu lofti frá sér en ætlast var til við
hönnun Stundum virðist koma fram
mismunandi smekkur á þvi hvað
telst hreint loft eða trekkur hjá not-
endum og hönnuðum
Hvað um það íslenzkt loft inn um
glugga er þó alltaf fritt og oftast
hreint. „Tilbúið” loft kostar dýran
útbúnað, rafmagnseyðslu og við-
gerðarkostnað Auk þess sem það
virðist iðulega hafa i för með sér
deilur og lægfæringar — þar sem
islenzkt loft er hafið yfir allar deilur
og óumbreytanlegt Við höfum þús-
und ára þjálfun i að þola það mögl-
unarlaust. Ég legg semsagt til að við
notum gömlu góðu islenzku aðferð:
ina — að opna glugga og hleypa
lofti inn, þegar með þarf Allt nýtt
þarf ekki endilega að vera af hinu
góða, svo sem LSD og þalidomiðið
sannaði okkur eftirminnilega
Eg hefi hugsað mér að halda
áfram sem hingað til, þegar skoðað-
ar eru teikningar af nýbyggingum,
þar sem ekki finnst opnanlegur
gluggi en gert ráð fyrir kaupum á
loftræstikerfum, að endurtaka eins
og Cato gamli um Karþagó Auk
þess legg ég til að loft verði hleypt
inn um opna glugga! Ekki að ég telji
að það beri árangur. Menn munu
hér eftir sem hingað til hafa á hrað-
bergi ótal rök fyrir því að einmitt í
þessari byggingu eigi ekki við opn-
anlegir giuggar. Og ótal skýringar
munu ávallt vera til þegar kvartað er
undan loftræstikerfunum og farið
fram á fé til endurbóta — allar mjög
sannfærandi eyrum okkar ötækni-
fróðs fólks
hvað atvinnuöryggi og annað
snertir. Atvinnuöryggið hefur
alla tið verið metið mikils og það
er einmitt á þeim forsenduin, sem
opinberir starfsmenn hafa verið
látnir fórna verkfallsrétti . . . ég
vil að lokum taka það fram, að það
er mín skoðun, að opinberir
starfsmenn eigi ekki að~búa við
lakari launakjör en aðrir launþeg-
ar í landinu og ég held að það ætti
að vera auðvelt að finna leið til
þess að tryggja að svo verði. En
þessari aðferð að knýja fram kröf-
ur sínar með verkföllum og það
án þess að opinberir starfsmenn
hafi fallizt á að sitja að öðru leyti
við sama borð og aðrir launþegar í
landinu, henni get ég ekki verið
fylgjandi.“
Rök Ingólfs
Jónssonar
Við lestur umræðna á Alþingi
frá þessum tíma vekur kannski
mesta athygli ræða Ingólfs Jóns-
sonar við aðra umræðu í neðri
deild Alþingis. Þar talaði maður
með mikla og langa reynslu að
baki og varaði sterklega við sam-
þykkt frumvarps ríkisstjórnar-
innar, Ingólfur Jónsson sagði i
upphafi ræðu sinnar: „Núverandi
ríkisstjórn gaf ekkert loforð í
stjórnarsamningi um verkfalls-
rétt opinberum starfsmönnum til
handa. Eigi að siður tókst samn-
inganefnd BSRB að fá loforð
ríkisstjórnar fyrir því að fá verk-
fallsrétt fyrir opinbera starfs-
menn lögfestan. Með frumvarpi
þvi sem nú er til umræðu er hæst-
virt ríkisstjórn að uppfylla sín
ótímabæru og varíhugsuðu lof-
orð.“ Þingmaðurinn vék að full-
yrðingum um að verkfallsréttur-
inn væri mjög takmarkaður með
frumvarpinu og sagði: „Til þess
að atkvæðagreiðsla um tillögu
(sáttasemjara) sé gild þurfa lið-
lega 50% atkvæðisbærra manna í
BSRB að taka þátt í atkvæða-
greiðslu og yfir 50% af þeim, sem
atkvæði greiddu að hafna tillögu
til þess að hún teljist felld. Þann-
ig nægir aðeins, að rúmlega 25%
félagsmanna hafni tillögu sátta-
semjara til að koma á verkfalli.
Það er því auðséð, að hér er ekki
um neina verulega takmörkun að
ræða. Þegar þannig er um hnút-
ana búið er ekki rétt að tala um
takmarkaðan verkfallsrétt.“Um
þá röksemd rikisstjórnarinnar að
samkomulag hefði orðið um að
lágmarksþjónusta yrði veitt í
heilsugæzlu og öryggisgæzlu segir
Ingólfur Jónsson í þessari ræðu:
„Er gert ráð fyrir, að tilteknir
menn frá báðum aðilum ákveði
hver lágmarksþörf er í þeim
greinum. Ekki er vitað hvort aðil-
ar geta komið sér saman um raun-
hæft mat á málunum. Það er því
engin trygging fyrir því, að nauð-
synlegasta þjónusta verði veitt.“
Loks er ástæða til að vitna til
eftirfarandi orða Ingólfs Jónsson-
ar i þessum umræðum: „Verk-
fallsréttur opinberunt starfs-
mönnum til handa leysir engan
vanda. Það er miklu fremur
ástæða til að ætla að slík ráðstöf-
un rikisstjórnar og Alþingis gæti
orðið til þess að skapa mörg
vandamál. Hætt er við þvi að
verkfallsréttur starfsmanna rikis-
ins verði til þess að auka á upp-
lausn í þjóðfélaginu." Mörgum
mun þykja við lestur þessara orða
og i ljósi þess sem nú er að gerast
i landinu, sem þessi gamalreyndi
þjóðmálaskörungur hafi vitað
sinu viti og vel það, þegar hann
flutti þessa ræðu.
Tillaga
Ragnhildar
Helgadóttur
Ragnhildur Helgadóttir flutti
breytingartillögu við frumvarp
ríkisstjórnarinnar um verkfalls-
rétt opinberra starfsmanna og
vildi hækka það hlutfall opin-
berra starfsmanna, sem yrði að
taka þátt i atkvæðagreiðsiu úr
helming atkvæðisbærra ríkis-
starfsmanna i 3/4 og til vara 65%
atkvæðisbærra rikisstarfsmanna.
Um þessa tillögu sagði Ragnhild-
ur Helgadóttir í ræðu: „Sú hugs-
un, sem liggur að baki þessari
tillögu minni, er hugsun, sem
áreiðanlega hefur leitað á marga
árum saman. Þegar til deilna
kemur á vinnumarkaði, þá er það
þvi miður oft svo, að þar taka of
fáir ákvarðanir fyrir of marga. Ég
veit, að forystumönnum laun-
þegasamtaka er það mikið kapps-
mál að bæta kjör meðlima sinna
samtaka og það er að sjálfsögðu
viðleitni sem ber að stuðla að að
takist. Eg er þeirrar skoðunar, að
hún nái beztum árangri með því
að stuðla að þvi að launþegarnir
sjálfir hugsi um kjör sín og taki
þátt í að ákveða þau m.a. með þvi
að ganga út frá þvi, að einstakir
félagsmenn taki i ríkara mæli
heldur en nú er í ýmsum samtök-
um þátt i ákvörðun um hugsan-
lega vinnustöðvun, svo afdrifarík
aðgerð sem það kann að vera."
Ölafur G. Einarsson var einn
þeirra þingmanna Sjálfstæðis-
flokksins, sem' hafði efasemdir
um frumvarp ríkisstjórnarinnar
en tók þá afstöðu að sitja hjá við
atkvæðagreiðslu. Hann sagði m.a.
í ræðu: „Höfuðástæðurnar fyrir
þvi að ég vildi ekki taka þátt í
afgreiðslu þessa máls eru þær, að
mér finnst æviráðning starfs-
inanna og verkfallsréttur geti
ekki með nokkru móti farið sam-
an. I öðru lagi þykir mér i hæsta
máta óeðlilegt, að þeir aðilar, sem
skv. frumvarpinu og öðrum sem
því fylgja, mega ekki fara i verk-
fall, þeir aðilar skuli haf<a at-
kvæðisrétt meðal opinberra
starfsmanna um það, hvort farið
skuli í verkfall. Þetta þykir mér
fáránleg regla,"
Loks er ástæða til að rifja upp
nokkur ummæli Guðmundar H.
Garðarssonar við þessar umræður
en hann tók einnig þá afstöðu að
styðja frumvarpið ekki en sitja
hins vegar hjá við atkvæða-
greiðslu. I ræðu sinni um málið
sagði þingmaðurinn m.a.: „ . .. ég
get ekki stutt það frumvarp eða
þau frumvörp, sem hér eru nú til
umræðu í því formi, sem þau
liggja fyrir háttvirtu Alþingi. Ég
tel, að þessi frumvörp séu ófull-
nægjandi og í þeim felist ákveðið
misrétti gagnvart hinum almenna
launamanni sérstaklega. Það er
ekki nægilegt að segjast vilja
skapa öðrum meiri rétt, ef maður
getur ekki tryggt, að það sé ekki
gert á kostnaó fjöldans. Eg er
þeirrar skoðunar, að ef æviráðn-
ing og verkfallsréttur fari saman
hjá takmör.kuðum hópi manna i
þessu tilfelli opinberum starfs-
mönnum, þá muni það koma nið-
ur á hinum almenna launamanni
og sérstaklega atvinnulífinu í
landinu í framtíðinni, ef ekki er
farið varlega með þennan verk-
fallsrétt. Það er auðvitað grund-
vallaratriði. . . auk þess mun
þessi réttur á sömu hendi valda
ríkisvaldinu og sveitarfélögunum
gífurlegum vandamálum í fram-
tíðinni. Ég leyfi mér að fullyrða
vegna þeirrar reynslu, sem ég hef
fengið sem aöili aö þvi aö beita
verkfallsvopninu, að hér er raun-
verulega verið að búa til vopn,
sem setur Alþingi og rikissljórn í
framtíðinni algerlega upp við
vegg sé því beitt af fullri hörku og
miskunnarleysi og þá veröur lýð-
ræðinu hætt i okkar landí."
Þessi upprifjun er til fróðleiks
fyrir lesendur þessa dagana er
verkfall opinberra starfsmanna
stendur yfir. Athygli vekur við
þessar umræður, að verkfallsrétt-
ur opinberra starfsmanna er
minna ræddur i þingsölunt en
ætla mætti, þegar haft er í huga
hve örlagaríkt mál var hér til
meðferðar. Þá vekur það einnig
eftirtekt að það eru fyrst og
fremst þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins, sem halda uppi þessum
umræðum. Það er ríkisstjórn
undir forsæti Sjálfstæðisflokks-
ins, sem leggur frumvarpið fram,
fjármálaráðherra úr röðum Sjálf-
stæðismanna, sem mælir fyrir
frumvarpinu og einu andstöðu-
raddirnar á þingi eru úr þing-
flokki Sjálfstæðismanna. Aðrir
flokkar hafa látið sig þetta mál
litlu skipta i þingumræðum að
öðrft leyti en því að talsmenn
þeirra lýstu fylgi við það. Ur röð-
um þingmanna Sjálfstæðisflokks-
ins var ekki einungis lýst and-
stöðu við frumvarpið. Axel Jóns-
son lýsti stuðningi við það í efri
deild og Pétur Sigurðsson i neðri
deild og langflestir þingmenn
flokksins greiddu því atkvæði.