Morgunblaðið - 16.10.1977, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. OKTÖBER 1977
Haukur Eggertsson:
Lausir endar
Við statistarnir á leiksviði hins
íslenzka samfélags eigum oft erf-
itt með að átta okkur á samhengi
og efni þess leiks, sem við til-
neyddir eða ótilneyddir erum
þátttakendur í. Þegar hin
efnahagslegu átök risa hæst, sem
sérstaklega á sér stað fyrir og
eftir hina svokölluðu samninga
milli launþega annars vegar og
fon áðamanna atvinnurekstursins
hins vegar, gengur allt úr skorð-
um og rekst á annars horií.
Við hlustum og leggjum orð í
belg af og til. Mun það frekar af
mannlegri þörf til að tjá sig en að
árangurs sé vænst. En það eru svo
margar spurningar, sem vakna og
engin svör fást við. Tölur eru til
lítils sem rök: þær eru tættar nið-
ur af þeim næsta og staðreyndir
því hrundar. Eitt sinn lærði ég
litilsháttar í eðlisfræði og þar var
kennt, að ekkert væri til 100%
nákvæmt, heldur mismunandi
mikil frávik, plús eða mínus. Hins
vegar var kennt, að talan 100 yrði
alltaf eitt hundrað, hvorki meira
né minna, og að tölur sem slikar
yrðu ekki hraktar.
Ef þessi inngangur er leiddur
að því, sem fyrir eyru og augu
hefur borið að undanförnu, er
mér ekki nokkur leið að láta enda
ná saman. Ég þykist samt skilja
mæta vel, að allir vilji „fá sinn
hluta af kökunni" eins og nú er í
tízku að tala. Ég skil líka vel, að
ekki mun auðvelt „að lifa“ af
minna en 100 þúsund krónum á
mánuði, eins og markmiðið var
hjá mörgum. Einn vinur minn
sagði líka við mig, að enginn ætti
að hafa rétt til að reka fyrirtæki,
ef hann greiddi lægri laun en það.
En þá er lausnin! Hvar er hennar
að leita?
Hvað viðkemur hinum hefð-
bundnu „samningum" um kaup
og kjör, þá munu fáir draga í efa,
að til leiks er gengið í þeirri vissu,
að við væntanlega s»mninga verði
ekki hægt að standa, enda hefur
reynslan sýnt það. Og þegar samn-
ingsaðilar eru orðnir úttaugaðir
af svefnleysi og þreytu, verður
vart komizt hjá að álykta, að
undirskriftin þýði ekki síður
frelsi frá þeim „tortúr", sem
gengið hefur verið í gegn um, en
að fengizt hafi raunhæf lausn,
þótt reýnt hafi verið að hamla
gegn mestu agnúunum. Af hálfu
atvinnurekenda er því svo venju-
legast lýst yfir að loknum samn-
ingum, að eina leiðin til að mæta
hinum auknu útgjöldum sé hag-
ræðing í rekstri. Ég vil hins vegar
leyfa mér að efast um, að þetta
hafi alltaf verið sagt í fullri trú
um ágæti, heldur sem friðun
gagnvart sjálfum sér og öðrum, og
sem tilraun til að halda andlitinu.
En nú iangar mig til að draga
fram nokkra punkta, sem komið
hafa fram á opinberum vettvangi
um og eftir síðustu kjarasamn-
inga. Þessir punktar eru jafn-
miklar staðreyndir og að talan
100 er 100, en hvort það séu allt
staðreyndir sem í sumum þeirra
kemur fram, læt ég ósvarað.
MORGUNBLAÐIÐ
3. júlí 1977
í Reykjavíkurbréfi þennan
sunnudag er megin textinn um
hina nýgerðu samninga, og víða
komið við. Gengið er út frá því, að
hjá þjónustugreinunum muni
hinn aukni tilkostnaður, sem
samningarnir leiða af sér, fara að
mestu út í verðlagið. Öðru máli
gegni um framleiðsluiðnaðinn og
fiskiðnaðinn. Rakinn er hluti af
grein Eyjólfs ísfelds Eyjólfsson-
ar, forstjóra Sölumiðstöðvar hrað-
frystihúsanna, sem birtist í
Morgunblaðinu 29. júní, þar sem
hann gerir grein fyrir horfum
frystiiðnaðarins, og er ekki sér-
lega bjartsýnn. Frá sjónarhóli
Morgunblaðsins er málið frekar
einfalt. Þar segir m.a. „Sum
frystihús eru afar vel rekin, þau
hafa komið sér upp mjög full-
koranum tækjabúnaði og lagt
mikla vinnu í að koma á sem
beztri vinnuhagræðingu“. Og svo:
,,.. . og það er á allra vitorði, sem
vita vilja, að afkoma margra
frystihúsa hefur verið mjög góð á
síðustu missirum“. Og enn:
„Frystihúsin sjálf hafa staðfest
þessa góðu afkomu, t.d. með þeim
samningum, sem frystihúsin á
Vestfjörðum stóðu að áður en
samkomulag náðist á vinnumark-
aðnum í heild". Og: „Ekki ber að
draga í efa, að þeir menn, sem
skrifuðu undir þá samninga fyrir
hönd fyrstihúsanna á Vestfjörð-
um töldu sig vera að skrifa undir
samninga, sem þeir gætu staðið
við...“. Og enn er: „Það er auðvit-
að óþolandi með öllu, að afkoma
almennings í þessu Iandi eigi að
byggjast á afkomu verst reknu og
lélegustu frystihúsanna. Það er
heldur ekki viðunandi, að gengi
krónunnar taki mið af afkomu
lélegustu frystihúsanna". Að lok-
um: „Það hlýtur með öðrum orð-
um að koma alvarlega til umræðu
nú, hvort enn einu sinni eigi að
láta lélegustu frystihúsin ráða
ferðinni í efnahagsmálum eða
hvort þau hljóti nú ósköp einfald-
lega að taka afleiðingum þ.ess, að
þau standast í raun ekki sam-
keppnína“. Þetta er verðug hrit-
ing.
TlMINN 3. júlí
Leiðarinn þennan dag heitir Nú
er lag. Textinn er hinn sami og
hjá Morgunblaðinu, enda birtast
báðir sama sunnudaginn. Tíminn
segir: „Þeir sem fjallað hafa um
þessi mál eru sammála um að
auka þurfi til muna hagræðingu i
rekstri fyrirtækja í landinu og að
nýta þurfi framleiðsluþættina
miklu betur en hér er gert. Og
stytting óhófslegs vinnutíma, án
þess að það komi niður á tekjum
jafnt einstaklinga sem þjóðarinn-
ar i heild, felst i bættri nýtingu
vinnunnar, auknum afköstum
með skynsamlegu skipulagi
vinnubragða". Undirskriftin er
„JS“. Það er sem sé auðvelt að
mæta auknum tilkostnaði með
betra skipulagi, enda er vitnað til
athyglisverðrar ályktunar stjórn-
ar Sambands íslenzkra samvinnu-
félaga um, „að unnið verði að því
að auka kaupmátt dagvinnutekna
í átt við það sem gerist í
nágrannalöndunum. . .“
8x4 leysir vandann
Hví eru menn að kvarta? Það
fer að sjálfsögðu aldrei hjáþví, að
til eru vondir menn í hverju þjóð-
félagi, jafnvel á meðal atvinnu-
rekenda hins frjálsa framtaks,
sem aðeins vilja mata sinn eigin
krók. En samt halda spurningarn-
ar áfram að vakna og við þeim
vantar svör. Hvers vegna stöðvaði
frystihús Meitilsins í Þorlákshöfn
rekstur sinn að nýgerðum samn-
ingum og hvers vegna gaf for-
stjóri þess út yfirlýsingu um botn-
lausan taprekstur? Hvers vegna
skrifaði sálfræðingur grein í Tim-
ann 30. júlí s.l. og spyr: „Hvers
vegna eru laun lág á Islandi?“ Og
— hvers vegna svarar Arni Bene-
diktsson, - framkvæmdastjóri
frystihússins á Kirkjusandi, sál-
fræðingnum í sama blaði 13. sept?
Bæði þessi frystihús eru eign
samvinnuhreyfingarinnar og
ættu því ekki að vera óvinir
„fólksins". Arni svarar aðeins út
frá köldum efnahagslegum rök-
um. En sálfræðin lýtur víst öðrum
lögmálum en staðreyndum. En
víðar er fanga að leita.
Á þessu sumri, sem nú er að
renna sitt skeið, höfum við Islend-
ingar átt þess kost á sunnudögum
að afloknum hádegisblundi að
hlusta á margan snjallan mann-
inn i útvarpinu útdeila vitsmun-
um sinum til okkar hlustendanna.
Meðal margra ágætra kom fram
veðurfræðingur. Það var um það
leyti, sem samningar við hina al-
mennu launþega voru afstaðnir,
en fyrir lágu átökin við opinbera
starfsmenn. Þetta bar á góma hjá
veðurfræðingnum, og efnahags-
mál í víðari skilningi. Muni ég
rétt þá voru hans efnahagslögmál
í megin atriðum sem hér segir:
Frumatvinnuvegirnir greiði
hærri laun; við það eykst kaup-
geta almennings og við það fær
rikið meiri tekjur í sköttum, sér-
staklega söluskatti. Ríkið á 'því
auðvelt með að greiða opinberúm
starfsmönnum hærri laun án auk-
innar skattlagningar. Við þessa
auknu kaupgetu eykst mikið um-
setning framleiðslu- og viðskipta-
fyrirtækja, sem þá skapar mögu-
leika til hagræðingar, og á því að
vera óþarfi að hækka verð á vöru
og þjónustu. Hringnum er lokað,
vandinn leystur og allt fellt og
slétt. Stærðfræðilega mun þetta
vera meira afrek, en þegar Sölvi
Helgason reiknaði tviburana í
svertingjastelpu í Kaupmanna-
höfn. Einn af okkar sjónvarps-
mönnum tók svo nokkra helztu
framámenn athafnalífsins undir
hendi sér í sjónvarpsþætti og
sagði þeim bara að reka fyrirtæk-
in betur, þá þyrftu þeir ekki að
kvarta.
Ekki er hægt að skilja við hér
án þess aé—vitna enn í Reykja-
víkurbréf Morgunblaðsins frá 3.
júlí: „Viðbrögð atvinnuveganna
við kjarasamningunum hljóta að
verða og eiga að verða þau að
leggja mjög rika áherzlu á aukna
hagkvæmni í rekstri til að eiga
auðveldara með að standa undir
þeim launahækkunum, sem um
var samið. Þá getur reynslan af
yfirvinnubanninu orðið dýrmæt í
þeim efnum.“ Og enn segir
blaðið: „Þá er ekki ólíklegt, að
margir atvinnurekendur muni
gera meiri kröfur til hæfni starfs-
fólks, sem þeir ráða til vinnu og
að atvinnuvegirnir fari varlega í
starfsmannaráðningar og leitist
við að halda fjölda starfsmanna
innan ákveðinna marka.“ En þá
er þeirri spurningu ósvarað: Hvar
á að fá hæfara starfsfólk og hvar
á lélega starfsfólkið að vinna?
FÓLKIÐ OG
FJARMUNIRNIR
Því er mjög haldið á lofti af
forsvarsmönnum hinna vinnandi
stétta — fólksins — að atvinnu-
vegirnir arðræni það og gætu
greitt því verulega hærri laun.
Sjálfsagt getur eitthvað verið til í
þessu, en það má ekki alhæfa. Því
var fyrr í grein þessari tekið
dæmi um tvö frystihús í eigu sam-
vinnufélaganna, því enginn sæmi-
lega hugsandi maður ætti að láta
sér detta í hug, að markmið þeirra
væri að hlunnfara starfsfólkið.
S.l. ár mun hafa verið mörgum
fyrirtækjum sæmilega hagstætt„
án þess að um almennan gróða
hafi verið að ræða. Og í trausti
þess, að það skýri dæmið betur og
að á það verði ekki Iitið sem árás á
samvínnuhreyfinguna ætla ég að
taka enn nokkur dæmi. Þau ættu
að þykja trúverðugri en ef um
einkafyrirtæki væri að ræða.
Staðreyndir efnahagslífsins blasa
þar jafnt við sem hjá öðrum at-
vinnurekstri.
Kaupfélag Eyfirðinga gaf út
fréttatilkynningu s.l. vor um
starfsemina 1976. Sala allra
deilda fyrirtækisins var um
11.800 millj. ly„ launagreiðslur
1.248 millj. og tekjuafgangur 25
millj, Það segir, að tekjuafgangur
sé 0,21% af veltu, en um 2% af
vinnulaunum. Það hefði því verið
hægt að hækka laun starfsfólks-
ins um þessi 2% en þá allt verið á
núlli.
KRON varð 40 ára 6. ágúst s.l. I
viðtali við dagblaðið Tímann segir
kaupfélagsstjórinn, að salan hefði
verið 1.300 millj. og tekjuafgang-
ur 5.5 millj. Ekki er getið um
launagreiðslur, en ef gert er ráð
fyrir, að þær hafi verið 10% af
sölu, eða 130 millj., hefði verið
hægt að hækka launin um 4,2%.
En þá var að sjálfsögðu ekkert
eftir tíl framkvæmda.
Kaupfélag Húnvetninga
Blönduósi seldi fyrir 896,7 millj.
króna 1976. Afskriftir voru 11.9
millj. en þar af voru 6.2 millj. til
að jafna tap ársins 1975. Ekki
virðist því, að mikið hefði verið
hægt að hækka laun þessi tvö ár,
nema þá með hærri álagningu.
„Grátkonuþjóðfélagið"
Þetta er fyrirsögn leiðara
Tímans 21. ágúst s.l„ og byrjunin
er svona: „Margir hugsuðir fyrr
og síðar hafa verið þeirrar
skoðunar, að maðurinn risi hæst,
þegar hann þarf að fórna sér og
taka á,. ..“ Og síðan er lagt út af
öllu því basli og væli, sem
Islendingar temja sér. En þó
segir: „En á íslandi er líka til
fólk, sem ekki er hágrátandi
daginn út og inn.“ Undirskriftin
er „JS“. Ekki getur hjá þvi farið,
að ýmsum verði á að hugsa, hvers
vegna blöðin eða aðstandendur
þeirra þurfi ekki að gráta. „Þau
hafa komið sér upp mjög full-
komnum tækjabúnaði og lagt
mikla vinnu í að koma á sem
beztri vinnuhagræðingu,“ eins og
Morgunblaðið sagði. Eða er það
ekki rétt? Áskriftargjöld dagblað-
anna hækkuðu næstum því strax
um 15%. Tíminn tók það þó ræki-
lega fram f tvo daga, að hækkunin
hefði verið gerð með leyfi verð-
lagsstjóra. Voru það ekki ábyrgir
menn, sem skrifuðu undir
samningana af hendi blaðanna,
eða, hvers vegna var ekki við þá
staðið? Það er slæmt fyrir út-
flytjendur sjávarafurða og iðn-
varnings að geta ekki fengið leyfi
verðlagsyfirvalda til að velta
sínum kostnaði yfir i verðlagið.
Og hvað með samkeppnina við
innfluttan iðnvarning?
Og enn þá er „JS“ á ferðinni.
Laugard. 1. okt. er Víðavangur
Tímans með stærra móti. Þar
sækir hann efnið í grein, sem
Ölafur Gunnarsson, framkvstj.
fiskvinnslunnar í Neskaupstað
ritaði í Þjóðviljann daginn áður,
og fylgja hér á eftir nokkrar
tilvitnanir í þá grein: „I upphafi
greinar sinnar segir Ólafur að við
núverandi aðstæður verði það
„alltaf svo að með vissu millibili
kemst sjávarútvegurinn í þrot,
eða þegar innanlands er búið að
spenna boga kostnaðarhækkan-
anna of hátt. Ástæðan fyrir vanda
sjávarútvegsins ætti því að liggja
ljóst fyrir“.“ Og enn er Ólafur
látinn segja: „Fjármuni þarf
oftast til að framþróun geti átt sér
stað. Til þess að fjármagna hvers-
kyns vélakaup, byggingar og
almenna hagræðingu, er notað
lánsfé og fé sem orðið er til i
fyrirtækjunum sem hagnaður
(letbr. H.E.). Lánsfé fæst nú
seint og er dýrt og hagnaður er
ekki fyrir hendi, sé á heildina
litið.“ Og meira segir Ólafur: „Því
hriktir ávalt í öllum stoðum efna-
hagslífsins, á meðan sú óðaverð-
bólga geysar sem nú er og heldur
virðist færast í aukana. Stór fyrir-
tæki í sjávarútvegi verða að fjár-
festa fyrir tugi milljóna á ári, til
þess eins að halda I horfinu“
. .. „Fyrirtækin verða því að eiga
eigið fé til þess að geta ráðizt í
framkvæmdir, aukið atvinnu og
þróast eðlilega. Þó að Ijótt sé að
segja það, þá verða fyrirtækin til
þess að geta eignast eigið fé, að
hagnast á rekstrinuní." (Leturbr.
H.E.) Það gæti mörgum dottið í
hug, að einhver með arðráns-
hugarfari hefði skrifað framan-
greind orð.
Hér skal staðar numið, og ekki
verður gerð tilraun til að hnýta
hina lausu enda. Opinberir starfs-
menn eru að fara í verkfall vegna
sinna lélegu kjara. Væri ekki rétt
að hækka við þá launin svo að
þeir gætu Iifað. Blöðin gætu svo
dundað sér við það að gera meiri
kröfur til hæfni þeirra og afkasta,
og að hagræðing yrði gerð í rikis-
rekstrinum, eins og hjá blöðunum
sjálfum. En ef lausnin yrði þung í
vöfum, mætti að sjálfsögðu leita
til sálar- og veðurfræðinnar. Laun
munu nú brátt hvergi verða undir
100 þúsund krónum á mánuði, en
hvort launþegar verði i einhverju
bættari er önnur saga. Hinir
lausu endar sjávarútvegsins eru
nú að verðmæti ekki nema
2.500—3.500 milljónir i islenzkum
krónum. Og hvað þá með aðra
þætti atvinnulifsins?
Iiaukur Eggertsson
Félagasamtðk og áfengismál:
ER ÞETTA
TEKJUST0FN?
Enn trúir margur þvi, aö hœgt sé að draga verulega úr skaðsemi
drykkjunnar eða minnka áfengisbölið með því, að beina neyslunni að
hinu vægara áfengi. Þetta hefur viða verið reynt og sýnt sig að með
verðlagi má fœra neysluna milli tegunda. Þannig hafa Sviar t.d.
örvað neys/u léttra vina siðustu 15 ár þannig að segja má að öll
aukningin hafi verið íþeim. Þó hefur ekki dregið úr áfengisböli enda
heildarneysla farið vaxandi.
Mörgum vex í augum hvílikar tekjur ríkið hefur af áfengissölu og
heyrist oft að það sé ekki gott að afla fjár með sliku móti. Stundum er
svo spurt hvar eigi að taka tekjur istaðinn ef áfengissalan brygðist.
Nú er það svo að meiri hluti þjóðarinnar vill vera frjáls að þvi að
kaupa áfengi og drekka. Þvi er ekki um að ræða eins og sakir standa
hvort eigi að selja áfengi eða ekki, heldur hvort eð/i/egra vœri að láta
kaupmenn annast þaö fremur en ríkið. / öðru lagi er svo spurningin
hvort eðlilegt sé að áfengissalan sé tekjustofn eða ekki.
Svíar keyptu árið 1976 áfengi fyrir 10 mil/jarða sænskra króna.
Ríkissjóðurfékk 6 milljarða i tekjur af þeirri sölu. Hins vegar kostaði
neyslan, — drykkjuskapurinn — þjóðarbúið 15 milljarða. Þá er
manntjón og örorka metin á sama hátt og tryggingafélög og
dómstólar í Sviþjóð gera.
Ekki liggur Ijóst fyrir að hvað miklu leyíi þessir 15 milljarðar
lenda á ríkissjóðnum. En spruningin er sú hvort eðlilegt sé eða ekki
að láta áfengissöluna bæta að nokkru það tjón sem áfengisdrykkjan
veldur.
Hér á landi eru ekki tiltœkar tölur um það hvað áfengisneysla
kostar þjóðarbúið. Þó vitum við t.d. að um það bil annar hvor maður
sem leitar hjálpar á Kleppi er hjálparþurfi vegna drykkjuskapar. Við
gætum þvi t.d. sparað okkur nýju geðdeildina ef ekki væri drukkið.
Enn er rétt að hafa það í huga, að ef áfengi er ódýrt er meira
drukkið. Sviar verja t.d. um það bil 7% af tekjum sínum til
áfengiskaupa. Danir hafa varið svo til nákvæmlega sama daglauna-
fjölda til brennivinskaupa árlega siðustu 15 ár, þó að brennivínið hafi
mjögfallið i verði gagnvart tímakaupinu.
A llt þarf þetta að athugast þegar mörkuð er stefna i áfengismálum
á hvaða sviði sem er.
HALLDÓR KRISTJÁNSSON.