Morgunblaðið - 27.07.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 27. JÚLÍ 1978
27
Tómatar
Nú þegar þau gleðilegu tíð-
indi haía spurzt, að tómatar
hafi stórlega lækkað í verði,
ættum við að nota tækifærið og
njóta þeirra. Vonandi þarf nú
enginn að láta á móti sér að
kaupa tómata, endrum og eins,
lengur.
Þeir eru áreiðanlega margir,
sem telja tómata næstum ómiss-
andi þátt f fæðuimi, gleðjast í
upphafi tómatatíðar og sakna
þeirra, þegar þeir hverfa af
markaðinum í byrjun vetrar.
Líkast til er enn algengast, að
nota tómata sem álegg á brauð,
eina sér eða með harðsoðnum
eggjum, sem meðlæti með soðn-
um og steiktum fiski, og
ýinsum kjötréttum og síðast en
ekki sízt í ýmis hrásalöt. En
það má áreiðanlega nota
tómata á ótrúlega marga vegu
og auka þannig fjölbreytnina.
Ætla ég að tína hér til
sitthvað um tómata, styðst þar
við eigin reynslu og uppskriftir
úr erlendum matreiðlsubókum
sem tæpast eru í hverju húsi.
Tómatar eru viðkvæm mat-
væli, eins og kunnugt er, og því
hentugast að kaupa þá næstum
um leið og á að neyta þeirra.
Nýlega sá ég leiðbeiningar frá
erlendum framleiðendum, þar
sem sagði, að séu keyptir grænir
óþroskaðir tómatar eigi aldrei
að setja þá í sól, heldur geyma
þá í venjulegri birtu og við
venjulegan stofuhita.
Tómatar þykja mér ólíkt
ljuffengari á bragðið ef þeir
hafa verið í stofuhita, frekar en
kaldir úr kæliskáp.
I erlendum uppskriftum er
mjög oft gert ráð fyrir að hýðið
sé tekið af tómötunum, áður en
þeir eru settir í hina ýmsu rétti.
Satt bezt að segja, veit ég ekki
hvers vegna, sjálf geri ég það
aldrei og finnst ekki koma að
sök.
Til að ná hýðinu af tómat,
þarf að dýfa honum augnablik í
sjóðandi vatn, og liggur það þá
laust, eða halda honum með
gafli yfir sjóðandi vatni þar til
rifa kemur á hýðið. En nú
skulum við athuga hvað við
getum gert við tómata.
Tómatar sem
forréttur.
Tómatar eru ákaflega ljúf-
fengur forréttur með ýmsum
fyllingum. Lok er þá skorið ofan
af meðalstórum, fallegum
tómötum og innmaturinn tekinn
úr með teskeið. Lokið sker ég
smátt og blanda saman við þá
fyllingu, sem notuð er í það
skiptið. Kjarnann, og það sem
honum fylgir, set ég í glas með
loki og geymi í kæliskápnum þar
til ég matreiði næst einhvern
pottrétt, samansoðinn rétt í
ofni, kjötsósu á spaghetti o.s.frv.
þarinig fer það ekki til spillis.
Auðvitað má líka nota stóra
tómata, skipta þeim í tvennt og
hafa hálfan í skammt.
Fyllingar.
Búin er til góð majonessósa
krvdduð að smekk. Einnig má
blanda majones og sýrðan
rjóma eftir smekk.
Möguleikarnir eru nú margir:
Rækjur og smátt skorin harð-
soðin egg, soðin köld lúða,
humar, soðinn kaldur lax eða
silungur, venjulegt eggjasalat
(majones og harðsoðinn egg)
með litlum ögnum áf gaffalbit-
um og sardínumauk, (stappaðar
sardínur og örsmáir hveiti-
brauðsmolar, kryddað að
smekk), svo eitthvað sé nefnt.
Heitir tómatar
með kjötréttum.
Tómatar eru hið mesta lost-
æti heitir, bakaðir, grillaðir eða
steiktir með kjötréttum af ýmsu
tagi. (Bakaðir í ca. 10 mín.,
grilláðir í nokkrar mín. Smurðir
með olíu og salti stráð á.) Einnig
er hægt að setja heita fyllingu
í tómatana, sem er þá betra að
vera búinn að hita í gegn áður.
Má nefna maiskorn, soðin hrís-
grjón með smáræmum af græn-
um pipar í, þykkan jafning úr
aspas-legi með smábitum af
grænum aspas í, smáttskorna
sveppi í jafningi, t.d. rjómasósu,
o.s.frv., o.s.frv.
Tómata-ídýfa
1 meðalstór tómatur, smátt
skorinn. ‘4 bolli sítrónusafi, 'k
tsk. salt, Vt tsk. pipar, 1 matsk.
sykur, '4 tsk. Worchestersósa,
V* bolli smátt skorin púrra, 2
bollar sýrður rjómi.
Tómatarnir bleyttir í sítrónu-
safanum, salti og pipar stráð
yfir og látið standa í eina klst.
Síðan er öllu hinu blandað
saman við. ídýfa með kexi eða
öðru.
ítalskt
tómatasalat
4 stórir tómatar skornir í
sneiðar, sem settar eru í skál,
salti og pipar stráð yfir.
Blandað saman 6 matsk.
ólífuolíu, 2 matsk. salatedik
(vín- eða kryddedik), 1 tsk. salt,
dálítill pipar og Vfe-% bollar
túnfiskur í bitum. Dreift yfir
tómatana.
Tómatar með
kryddjurtum
Vel þroskaðir tómatar skornir
í þunnar sneiðar, sem lagðar eru
í lög í skál. Yfir hvert lag er
stráð: saxaðri steinselju, smátt
söxuðum graslauk, ore-
gano-kryddi, salti og nýmöluð-
um, svörtum pipar. Legi úr ediki
og ólífuolíu hellt yfir. Látið
standa í 2 klst., en þá er leginum
hellt af og salatblöð borin með.
Tómatar a la
vinaigrette
Tómatarnir skornir í þunnar
sneiðar, látnir í skál, smátt
söxuð steinselja sett yfir, ásamt
tarragon-kryddi. Venjulegum
edik-ólífulegi með möluðum,
svörtum pipar í hellt yfir,
álpappír settur yfir og kælt áður
en neytt er.
Tómata-
ostaréttur
500 gr. tómatar, 1 tsk. saxaður
laukur, 1 matsk. smjörlíki, 1%
tsk. salt, ‘4 tsk. pipar, 3
franskbrauðsneiðar muldar
smátt, 2 egg, þeytt, 'k bolli
rifinn ostur.
Allt, nema egg og ostur, sett
í pott og hitað saman, kælt.
Þeyttum eggjunum bætt út í og
þetta sett í eldfast, smurt mót.
Ostinum stráð yfir. Mótið er
síðan sett í skúffu með vatni í
og bakað í ofni í ca. 40 mín.
Tómata-
ostabakstur
2 matsk. smjörlíki, 2 matsk.
hveiti, 1 bolli mjólk, salt, pipar,
4 tómatar, 'k bolli rifinn,
sterkur ostur.
Bakaður upp jafningur úr
smjörlíki, hveiti og mjólk,
kryddað að smekk. Lag af
jafningnum sett í botninn á
eldföstu móti, heilir tómatarnir
settir ofan á, salti og pipar stráð
yfir. Það, sem eftir er af
jafningnum, er sett yfir tómat-
ana og bakað í meðalheitum ofni
í ca. 25 mín. Ostinum stráð yfir.
Tómatar
með karrýsósu
2 matsk. smjörlíki, 1 lítiil
laukur, saxaður, 'k bolli grænn
pipar, smátt saxaður, 'h bolli
sellerí, 4 stórir tómatar, 2
matsk. hveiti, 4 ristaðar brauð-
sneiðar, 1 tsk. karrý, 'k tsk. salt,
1 bolli mjólk.
Smjörlíkið sett í pott, laukur,
pipar og sellerí sett út í og látið
krauma í 2—3 mín. Helmingi
hveitisins stráð á tómatana og
þeir látnir út í pottinn, örlitlu
vatni bætt út í og látið sjóða
varlega í 10 mín. Einn tómatur
settur á hverja ristaða brauð-
sneið og haldið heitu. Hveiti,
karrý og mjólk bætt út í pottinn,
suðan látin koma upp, hrært í á
meðan. Sósunni er síðan hellt
yfir tómatana á brauðinu.
— Daglega bætast þúsund-
ir í raðir atvinnulausra
Framhald af bls. 25
ara, sölumenn, bankastarfsmenn
og aðstoðarfólk á rannsóknarstof-
um.
Það kom í ljós, er samanburður
var gerður á tölunum, að hvað
snerti þrjár fyrstu starfsgreinarn-
ar, þá voru konurnar tiltölulega
vel settar og fengu næstum þvi
sömu laun og karlmenn, sem unnu
með þeim. Einkum var þó áber-
andi að konur í þróunarlöndunum
voru betur settar en konur í
iðnvæddu löndunum. Hvað þrjár
seinni starfsgreinarnar snerti þá
var þessu öfugt farið.
Atvinnuleysi á
nýjum sviðum
Fram til þessa, þegar talað
hefur verið um atvinnuleysi, þá
verður mönnum yfirleitt hugsað
fyrst til verkamanna og verka-
kvenna, — fólks sem starfar í
verksmiðjum, eða á stórum vinnu-
stöðum öðrum. Ný þróun hefur
hinsvegar skotið upp kollinum á
undanförnum árum, en það er
atvinnuleysi meðal listamanna,
einkum túlkandi listamanna, leik-
ara og söngvara.
Þar á tækniri nokkra sök á.
Sjónvarp, hljómplötur, óheimil
upptaka á segulbönd, allt ógnar
þetta tilveru listamannsins, nema
kannski því aðeins að hann sé
heimfræg stjarna.
Margir einstaklingar hugsa sig
sjálfsagt ekki um áður en þeir
kópíera plötu yfir á kassettu.
Flestir gera þetta eingöngu fyrir
sjálfan sig, og látum það vera, en
þeir eru ótrúlega margir, sem gera
þetta í hagnaðarskyni til að græða
á því. Þannig hljóðritanir eru
síðan settar á markað og seldar
langt undir því verði, sem upphaf-
lega hljómplatan kostar.
Fyrirtækið, sem framleiðir plöt-
una tapar, er salan minnkar,
höfundar texta og lags og lista-
mennirnir fá ekki það sem þeim
með réttu ber. Ríkið tapar líka
sköttum af plötusölunni.
Það eru sannarlega engar smá-
upph^eðir, sem lagaþjófarnir hafa
uppúr þessum óleyfilegu hljóð-
ritunum. Talið er að sala á
kassettum með tónlist, sem hljóð-
rituð var í óleyfi, hafi í fyrra
numið í kringum eitt hundrað
milljörðum íslenzkra króna. Sér-
fræðingar ILO, sem kannað hafa
þessi mál halda því fram að þessar
tölur eigi eftir að fara stórlega
hækkandi nú á allra næstu árum.
Sjónvarpsendurvarpshnöttum
fjölgar nú árlega, og sú tækni er
þegar að verða almenningseign, að
geta tekið upp efni á myndsegul-
bönd til notkunar í heimahúsum.
Því er eins víst, að lögbrotin eigi
einnig eftir að breiðast út til
sjónvarpsefnis og kvikmynda og
nái ekki aðeins til tónlistarinnar
eins og verið hefur til þessa.
Tæknin hefur sem sagt valdið
gjörbyltingu, ekki aðeins gagnvart
listamönnum, heldur og gagnvart
okkur öllum hinum eigi að síður.
Til skamms tíma var það svo, að
á velflestum veitingastöðum og
danshúsum voru hljómsveitir,
ýmist stórar eða smáar. Þetta er
sem óðast að hverfa, — plötusnúð-
ar og sjálfvirkir spilarar hafa í
ríkum mæli tekið við af hljóðfæra-
leikurunum. Nú eru það segul-
böndin og stereógræjurnar, sem
sjá um tónlistina við hátíðleg
tækifæri í síauknum mæli.
Framleiðsla á tónlist í veröld-
inni á hljómplötum og kassettum
hefur tvöfaldast undanfarin tíu ár.
Á hverju ári koma á markaðinn
milljónir klukkutíma af ýmiskon-
ar tónlist, ýmist á segulböndum
eða plötum. Fyrr á tímum var
tónlistin bundin stað og lista-
manni og var aðeins til meðan hún
var flutt. Nú er þetta gjörbreytt.
Við getum tekið dæmi af fjöl-
listamanni, sem varið hefur mörg-
um árum til að fullkomna ákveðið
atriði. Þetta gat hann síðan sýnt
aftur og aftur, því hann gat
hvarvetna fundið sér nýja áhorf-
endur. Nú geta allir séð árangur-
inn af áralangri æfingu og þjálfun
hans á fáeinum mínútum í sjón-
varpsþætti, og barnabörnin hans
geta séð hann leika listir sínar
hvenær sem þau vilja, jafnvel eftir
áratugi, ef til er á heimilinu
venjulegt, lítið myndsegulband.
Ef Ödipus, leikrit Sófóklesar
væri í dag sýnt í sjónvarpi og
möguleikar gervihnattanna nýttir
til hins ítrasta þannig að sem
flestir mættu sjá leikritið, þá
mundu í einni svipan fleiri kynn-
ast verkinu, en það hafa séð frá því
að Sófókles skrifaði leikritið fyrir
25 öldum síðan. Þar að auki mætti
svo auðvitað taka þetta upp á
myndsegulband þannig að enn
fleiri gætu séð það seinna ...
Kvikmyndaiðnaðinum stendur í
rauninni mjög vaxandi ógn af
sjónvarpinu alveg eins og sum-
staðar er talið að leikhúsum standi
nú vaxandi ógn af kvikmynda-
iðnaðinum. Frá því var til dæmis
skýrt nýlega í Frakklandi að á
einu ári hefðu fjögur þúsund
milljónir manna séð kvikmyndir í
sjónvarpi heima í stofunni hjá sér,
en aðeins 175 milljónir höfðu lagt
það ómak á sig að fara í bíó.
Annað dæmi um vandamál
kvikmyndaframleiðslunnar í dag
er sú staðreynd að stóru sjón-
varpsfyrirtækin greiða yfirleitt að
meðaltali fyrir 90 mínútna kvik-
mynd, þá er átt við sýningarrétt-
inn, það sama og þau krefja
auglýsendur um fyrir eipnar
mínútu langa auglýsingu. Fyrir
ákveðna einstaka listamenn kann
þetta auðvitað að þýða að um skeið
geta þeir vaðið í peningum. Meðan
vinsældirnar eru hvað mestar. En
fyrir flesta listamenn verður þetta
hreinlega spurning um hvar þeir
geti fengið eitthvað að gera.
Svonefndur Rómarsáttmáli, sem
gerður var 1961 fjallar um réttindi
listamanna gagnvart plötufyrir-
tækjum og útvarps- og sjónvarps-
stöðvum. Aðeins tuttugu lönd hafa
nú fullgilt þennan sáttmála. Þar er
hinsvegar ekkert um það að finna
hvernig skuli ráða bót á vaxandi
atvinnuleysi meðal Iistamanna, og
þar er heldur ekkert að finna um
óleyfilegar hljóðritanir, og hvernig
bregðast skuli við þeim vanda, sem
um var talað hér að framan, að
ekki sé minnst á upptökur á
myndsegulbönd.
Á vegum Alþjóða vinnumála-
stofnunarinnar var nýlega haldinn
fundur um þessi mál í Genf, þar
sem lagt var til að gerður verði
sérstakur viðauki við Rómarsátt-
málann til að ráðast gegn þessum
nýja vanda.
Á næstunni munu því ýmsir
sérfræðingahópar hefja undirbún-
ing þess að semja slíkan sáttmála.