Morgunblaðið - 17.09.1978, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1978
Björgunarflekinn
í febrúarmánuði 1965 kom
Sen, framkvæmdastjóri FAO,
persónulega á fund mann-
fjölgunarnefndar Sameinuðu
þjóðanna í New York í þeim
tilgangi að segja: „Mér þykir
leitt að þurfa að tilkynna
ykkur, að okkur hjá Mat-
væla- og landbúnaðar-
stofnuninni hefur ekki tekizt
að tryggja heiminum nægileg
matvæli. Það er því komið að
ykkur að takmarka mann-
fjölgunina."
Ástandið var vissulega
mjög alvarlegt, einkum á
Indlandi, en afkastamiklu
plönturnar, hin svokallaða
græna bylting, gerðu þá fært
— hvað sem annars má um
hana segja — að auka nokkuð
fæðumagnið og fá nýjan
frest.
Ætli tilkoma fljótsprottnu
hrísgrjónanna og kornsins á
svo heppilegum tíma, krafta-
verkið svokallaða, hafi verið
tilviljun ein? Líklegt má
telja, að rannsóknastofnanir
hafi hert tilraunir sínar eftir
að ljós varð yfirvofandi
skortur á árinu 1964 eða
jafnvel strax 1963. Sjálfsagt
hafa þær líka látið of
snemma á markaðinn fram-
leiðslu sína, sem við venju-
legar aðstæður hefði getað
þegið frekari prófanir og
staðfestingu. Af þessu mætti
kannski draga ályktun og
segja svo svo: Mannkynið á
mikilvægan varasjóð, sem
ekki verður nýttur fyrr en í
neyðartilfelli.
Hættulegt væri að trúa á
slíka sjálfsafgreiðslu. Maður |
mundi láta ser nægja að
halla sér á hitt eyrað og
vakna svo fljótlega upp við
vondan draum. Samt sem
áður er erfitt að gera sér í
hugarlund fjarlæga hættu,
sem ekki hefur afmarkaða
mynd. Af þeim sökum meg-
um við á víxl upplifa hættu-
legan sofandahátt og stutt
harkaleg viðbrögð. Því væri
dýrmætt, ef hægt væri að
reikna út og meta í mannslíf-
um árangurinn af slíkum
herferðum og bera saman
tilkostnað og andlegt og
líkamlegt framlag í vinnu-
stundum.
Ef hungursneyö
skylli yfir?
Hörmungarnar í Sahel
veittu litlar upplýsingar um
framtíðina og villa bara um
fyrir okkur. Vegna nálægðar
Frakklands og sambands
þess við þetta landsvæði, sem
var fyrrverandi frönsk ný-
lenda fram á þessa kynslóð,
kom ástandið sérstaklega við
Frakka, eins og myndir af
hungruðum skepnum og
beinagrindum gera að jafn-
aði. Samt sem áður urðu
dauðsföllin mest vegna
hörmunga, sem stöfuðu af
nauðungarflutningum á fólki
við skelfilegar aðstæður. Ef
slík hungursneyð skylli þar
aftur yfir, gætu Frakkar
einir fætt þessar 6 milljónir
manna á korni um óákveðinn
tíma, þ.e. að magni til, hvað
sem um fjármögnun má
segja.
Allt öðru máli gegnir,
þegar um er að ræða Indland
með sínar 600 milljónir íbúa.
Að vísu er ólíklegt að óhag-
stætt veðurfar gæti á sama
árinu valdið hörmungum um
landið allt. Ef óvæntar að-
stæður á borð við þurrkana í
Evrópu 1976 dyndu yfir þá,
þarf ekki langt að leita til að
finna ámóta hörmungar þar
í landi.
Hver þjóð mundi reyna að
gera eitthvað í málinu og
hætta með því eigin fæðu-
birgðum og viðskiptajöfnuði.
En hver einstök aðgerð
mundi krefjast undangeng-
inna umræðna og deilna í
þjóðþingum. Hún þyrfti tíma,
tímann sem er dýrmætari en
allt annað.
Varla er við því að búast að
ríku þjóðirnar taki upp
tryggingu gegn einhverju,
sem aðeins má búast við einu
sinni á öld, úr því þær gera
það ekki einu sinni fyrir eigin
hag. Hver yrðu viðbrögðin
við hungursneyð? spurði
Snow í erfiðleikunum 1965.
Og svarið fékkst: Við munum
horfa á fólkið deyja á sjón-
varpsskerminum. Og þá er
aðeins eftir að spyrja, hvern-
ig brugðist yrði við endur-
reisnarstarfinu á alþjóða-
vettvangi.
Síðari grein
Alfred Sauvy.
eru því verulegar, bæði hvað
snertir landrými og fram-
leiðslugetu.
Mannleg samhjálp og
stjórnmálahyggindi eru
hvatning til bandarískra
stjórnvalda t’il ákveðinna
aðgerða. Að koma aftur í
ræktun þeim landsvæðum,
sem menn hafa yfirgefið af
sjálfsdáðum. Með því móti
mundu þau draga úr gildi
hugsanlegra krafna um upp-
töku á lífsnauðsynlegu rými,
um leið og þau réðu ferðinni.
Efnahagsleg aðstoð á
alþjóðavettvangi er sjaldan
veitt án þess að hafa af henn
hag og að þar komi til
stjórnmálaleg sjónarmið. Á
hinn bóginn geta framfarir í
framleiðslu tilbúinnar fæðu
líka aukið mikilvægið. En þá
Evrópulöndin eru á ellileið, þar ssem núverandi kynslóð tryggir vart lengur sína eigin
endurnýjun. Ungt fólk hafnar lifinu.
Vaxandi
vandræöi
Meðan veðurfarið veldur
ekki vandræðum, getur fleira
komið til. Sívaxandi fólks-
fjölgun á Indlandi og í
Bangla Desh gæti til dæmis
haft í för með sér vaxandi
skort og dauðsföll, hvað lítið
sem upp á kæmi. í seinni
skýrslu Rómarklúbbsins eru
birtar lauslegar tölur um
þetta, sem sýna vandann
svart á hvítu.
Slíkt yrði vissulega ennþá
erfiðara fyrir auðugu þjóð-
irnar upp á að horfa en
skyndileg hungursneyð. Þær
gætu með engu móti afsakað
sig með því að þetta hafi
komið á óvart eða grátið
orðinn hlut.
Uppgjöf Sovétmanna við
að framleiða korn staðfestir
aðeins, ef enn er þörf á slíku,
að auðveldara er að senda
menn út í geiminn en skylda
bændur til að rækta. Sama er
að segja um fjölmargar aðrar
þjóðir, sem ekki hefur tekist
að auka framleiðsluna. Hvað
Bandaríkin snertir, þá eiga
þau geysimikið landrými,
sem hingað til hefur verið
þannig nýtt að það gefi annað
hvort verulega af sér fyrir
íbúana eða er alls ekki
ræktað. Varabirgðir þeirra
Aiaraðir koma í stað ungra. Og þegar vissu marki er
náð í aldursskiptingu, verður ekki lengur við snúið.
Káfli úr nýútkom-
inni bók franska
hagfræöingsins
Alfred Saury
„Verö og gildi
mannlegs lífs“.
gætu líka ný vandamál komið
upp.
Landbúnaðar-
stefnan
Kenningahöfundurinn
Marcelin Berthelot gæti snú-
ið sér við í gröfinni eftir þær
öru framfarir í matvælaiðn-
aði, sem hann boðaði fyrir
einni öld. Samt sem áður láta
menn, og þá einkum Frakkar,
sér fátt um „tilbúinn mat“
finnast. Trúa þvert á móti af
enn meiri ákafa á gildi grasa
og náttúrulegrar fæðu. í
mörgum tilfellum geta þeir
þó ekki beitt dómgreind sinni
á annað en útlitið eitt.
Hvað sykurefnum viðkem-
ur skiptir verksmiðjuvaran
engu máli. En mikið er í húfi,
þegar um eggjahvítuefni er
að ræða. Sojabaunum má nú
breyta í „kjöt“. Við það
sparast 30% að verðmæti og
sjálfsagt enn meira af rækt-
uðu landi. Nú þegar munu
„tilbúin" eggjahvítuefni vera
yfir 6% í auðugu löndunum.
Samkvæmt upplýsingum frá
landbúnaðarráðuneyti
Bandaríkjanna má, ef maður
vill halda sig við prósentutöl-
ur, gefa upp í tölum að
nýtileg framleiðsla hafi auk-
ist úr 4 í 8,5%.
Hér er ekki aðeins um að
ræða matarskammta. Mat-
vælaiðnaðurinn einbeitir sér
að bragðgæðunum. í þeim
tilgangi eru skaðlaus efni
notuð til að gefa tilbúnu
matvælunum eftirsóknarvert
bragð. Frægustu matsveinar
eru önnum kafnir við það. Er
ekki líka verið að reyna að
blekkja með því að fá kjöt-
bragð á sum önnur matvæli?
Að þessu má brosa, en
ástæða er til að fylgjast með
slíkum tilraunum af athygli.
Þeim mun nauðsynlegra er
að gæta varfærni um útlit
matvælanna, að hungruðustu
þjóðirnar munu án efa berj-
ast hatrammlega gegn nýj-
ungum, sem þær hafa ekki
vanist. Ekki verður á þessari
stundu séð hve mikilvægar
uppgötvanir á þessu sviði
eiga eftir að verða að 10—20
árum liðnum. En hægt er að
ímynda sér, að smám saman
megi draga úr álaginu eða
a.m.k. að dauðsföll fari ekki
vaxandi.
Lífsnauðsyn-
legt rými
Langt aftur í tímann hafa
menn reynt að tryggja sér
lífsskilyrði með því að vinna
land af öðrum. Stöðug mann-
fjölgun ýtti þeim út í það.
Fyrr eða síðar höfðu menn
ávallt þörf fyrir meira land
til að afla sér fæðu. Á okkar
tímum steyptu samgermanir
þessa margprófuðu reynslu í
kenningaform um lífsrými,
sem fram var sett í þeim
tilgangi að réttlæta aðgerðir
sigurvegaranna, sem ekki
féllu endilega undir lífsnauð-
synlegar þarfir. í upphafi 20.
aldar fordæmdu rithöfundar
Þjóðverja og jafnvel Italir
fækkun fæðinga í Frakk-
landi, sáu í þeim uppgjöf, ef
ekki úrkynjun. Hitler tók
þessa kenningu upp og gerði
hana nákvæmari, þótt hann
reyndi ekki eins og samgerm-
anirnir að réttlæta hana. í
fyrsta bindi af Mein Kampf,
sem út kom 18. júlí 1925, sjö
mánuðum eftir að honum var
sleppt úr fangelsi, gerir hann
frá fyrstu blaðsíðu ráð fyrir
siðferðilegum rétti til að
leggja undir sig með valdi
erlent land, segir það bara
með meira orðskrúði, m.a. að
sverðið muni ryðja brautina
fyrir plóginn og grátur
stríðsins auka daglegt brauð
komandi kynslóða.
I fjórða kafla talar hann af
meiri nákvæmní og segir að
árlega fjölgi Þjóðverjum um
900 þúsund sálir. Stöðugt
verði erfiðara að fæða þenn-
an her af nýjum borgurum.
Slíkt ástand geti leitt til
hungursneyðar, ef ekki verði
séð við því. Þar sem hann
hafnar takmörkun fæðinga,
landtöku innanlands og
aukningu á útflutningi,
ákveður hann útþenslu á
stjórnmálalegu valdi og
landi. „Auðvitað getur slík
landvinningastefna ekki orð-
ið að veruleika í Kamerún
heldur eingöngu í Evrópu ...
Ef við viljum land í Evrópu,
þá er það í stórum dráttum
ekki annars staðar að fá en
á kostnað Rússa. Nýja ríkið
ætti að feta í fótspor Tetona,
til að afla með þýskum
spjótum Þýzkalandi jörð til
að plægja og þjóðinni sitt
daglega brauð." Þótt enginn
sé í vandræðum með að
gagn2rýna þennan kafla, þá
verður að viðurkennast að
ekki skortir hann nákvæma
skilgreiningu.
Um það leyti sem Þýzka-
land réðst á Pólland 1939,
fjölgaði Pólverjum meira en
Þjóðverjum. Póiskir verka-
menn unnu í Ruhr, sem árum
saman hafði leitað eftir
vinnuafli annars staðar frá.
Nasistarnir afbökuðu og
vörpuðu þvílíkum sora á
hugmyndina um lífsrými,
eins og á svo margt annað, að
hún getur engan hljómgrunn
átt í heiminum nú, þegar hún
getur orðið réttlætismál.
Þrátt fyrir hægfara breyting-
ar fer ekki fram hjá neinum
að samhygðin hefur þróast í
heiminum síðan á stríðsárun-
um, bæði hvað snertir hugar-
farsbreytingu og samþykktir,
þótt ekki sé þessa sérstaklega
getið í Mannréttindaskrá
Sameinuðu þjóðanna. En í
fjölmörgum alþjóðastofnun-
um, svo sem S.þ. og FAO,
þorir enginn svo mikið sem
að nefna hugmyndina um
lífsrými, af ótta við að það
minni á fordæmi þjóðernis-
sósíalista.
Samt sem áður er landi
ekki eingöngu ójafnt skipt
milli þjóða, heldur eru stór
og mikilvæg landsvæði látin
óræktuð og iðulega leyft að
blása upp. Til dæmis er
þéttbýlið í Egyptalandi og
Bengal í algerri andstæðu við
allt það landsvæði, sem
Bandaríkin, Argentína,
Ástralía og löndin í Afríku
hafa yfir að ráða. Að því er
virðist hefur aldrei verið
orðuð nein tillaga í þá átt að
breyta þessu. Samt sem áður
hafa Brasilía og síðan Argen-
tína tekið til við að dreifa
fólkinu á eyðisvæðin, til að
koma í veg fyrir slíkar
kröfur. Ástralía aftur á móti,
sem heitið hafði eftir innrás
Japana í Nýju Guineu 1942,
að opna landið aftur fyrir
innflytjendum í stórum stíl,
virðist hafa gleymt loforðinu
nú þegar hættan er hjá liðin.
Sl. 25 ár hefur Ástralía
aðeins tekið við tveimur og
hálfri milljón innflytjenda,
eða jafnmörgum og Singa-
poor-borg ein.
Fram að þessu hefur hug-
myndin um lífsnauðsynlegt
rými varla haldið innreið
sína í söguna og ekki verið
framkvæmd nema af þeim
sterkustu. En nú þegar menn
eru að reyna að beita öðrum
aðferðum en hinu sígilda
■