Morgunblaðið - 19.11.1978, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. NÓVEMBER 1978
Landabrugg
í kreppu
Guðmundur Halldórsson frá
Bergsstöðumi ÞAR SEM
BÆNDURNIR BRUGGA í
FRIÐI. 204 hls. Örn og Örl. Rvík,
1978.
Guðmundur Halldórsson er
eðlisKreindur og býsna snjall
skáldsagnahöfundur. Stíll hans er
bæði iipur og myndríkur. Og tök
hans á efni eru því fastari að hann
lýsir jafnan umhverfi sem hann
þekkir: Lífinu í norðlenskum
sveitum á uppvaxtarárum sínum.
Líka hefur honum aukist þróttur
og sjálfstraust frá fyrstu bók. Á
henni var mark lærimeistarans,
Indriða G. Þorsteinssonar, full-
augljóst. Enn hefur Guðmundur
hliðsjón af Indriða, bæði um form
og efni. En Guðmundur hagnýtir
sér þann lærdóm frjálslegar en
áður. Auk þess má ekki gleyma því
að hann er að fást við svipuð efni
og Indriði í skáldsögum sínum:
Sveitalifið í upphafi bílaaldar
þegar losna tekur um unga fólkið
meðan gömlu bændurnir sitja sem
fastast og halda að allt sé óbreytt
frá því þeir voru sjálfir ungir. í
þessari sögu eru, eins og í Landi og
sonum Indriða, piltur og stúlka,
hvort af sínum bænum, sem
hittast og elskast og vilja gjarnan
verða hjón. pjjtur 4 auðvitað að
verða fyrirvinnan. Og eins og í
Landi og sonum finnur hann sig
óöruggan í þessu mæðiveiki og
kreppuumhverfi þar sem feður
hans og forfeður hafa þó þraukað í
þrjátíu kynslóðir, og minnist á að
flytjast í kaupstað. Sá er þó
munurinn að í Landi og sonum er
þetta kjarni málsins en í þessari
sögu Guðmundar beinist kastljósið
meir að öðrum hlutum, semsé
þeim sem felast í sjálfri fyrirsögn
bókarinnar. Á bannárunum og
nokkru lengur var bruggurum
refsað harðlega og hélt hið opin-
bera úti sérstöku embætti til að
hafa hendur í hári þeirra. Em-
bættismaður sá var manna á
meðal kallaður »þefari«. Eins og
fram kemur í sögu Guðmundar
dæmdi almenningsálitið bruggar-
ana samkvæmt klókindum þeirra
til að leika á þefarann. Léti
Bókmennlir
eftir ERLEND
JÓNSSON
bruggari standa sig að verki sem
síðan leiddi til þess að hann yrði
handtekinn og sæti inni, lengur
eða skemur, átti hann lítillar
samúðar að vænta. En slyppi hann
— að maður nú ekki tali um að
honum tækist þráfaldlega að
gabba yfirvöldin — mátti hann
fara sínu fram eins og honum
sýndist; brot hans var þá vegið og
léttvægt fundið. Bruggararnir
urðu sumir landsfrægir og gengu
af þeim sögur sem ýktust og
margfölduðust við að ganga mann
frá manni og sveit úr sveit eins og
þjóðsagna er háttur. Tvennt hygg
ég megi þó fullyrða sem sögulega
staðreynd: Bruggararnir voru til-
tölulega fáir, og þeir fóru leynt
með iðju sína. Að landabrugg og
drykkjuskapur væri nokkru sinni
eða nokkurs staðar á landinu
jafnalmennur og lýst er í þessari
sögu Guðmundar Halldórssonar
held ég sé af og frá. Hvort tveggja
taldist til undantekninga í þjóðlíf-
inu og af því stafaði frægðin!
í þessari sögu snýst — ekki allt
en langflest — um brugg. Sagt er
frá bændum sem eru í þessu sí og
æ, brugga og selja, og hjá einum er
svo tíður gleðskapur að naumast
gefur eftir næturklúbb í stórborg.
Komi gestur á bæ er honum
annaðhvort gefið rausnarlega neð-
an í því eða flaska í nesti nema
hvort tveggja sé. Mæti maður
manni á förnum vegi er líklegt að
annar sé svo drukkinn að hann viti
hvorki í þennan heim né annan.
Mjólkurbílstjórinn sýpur duglega
á við aksturinn. Kurfslegur og
samansaumaður neftóbaksdurgur
af gamla skólanum fer í kaupstað
og labbar sig inn í hús þar sem svo
stendur á að konan er ein heima,
karl hennar á fylliríi, og er þá ekki
að orðlengja að hann veitir henni
landa og leggst síðan með henni —
rétt eiris og maður sé að lesa
ástarsögu eftir Maupassant! Að
mínu viti hefur Guðmund hent hér
hið sama sem oft hendir góða
rithöfunda: Að einskorða sig um of
við tiltekið efni með þeim afleið-
ingum að aðrir nauðsynlegir hlutir
láta sig vanta. I raunveruleikanum
hefur sveitalífið alltaf snúist um
búskapinn, svallbúskapur heyrt til
hreinna undantekninga. Þó krepp-
an næði ekki fremur en önnur
hallæri að kæfa ástalíf unga
fólksins hygg ég lítið hafi farið
fyrir því miðað við það sem nú
tíðkast á poppöld. Og bruggmál
má ég segja að hafi verið mun
færri en til að mynda smyglmál nú
á dögum. Blóð sögunnar rann
hægar og flestum reyndist nógu
örðugt að draga fram lífið þó þeir
eyddu ekki peningum í óþarfa. En
fátæktin og harka lífsbaráttunnar
kemur naumlega fram í þessari
bók og það vil ég segja að sé
annmarki á annars góðri skáld-
sögu. Því breiddin er hér talsverð,
margar sögupersónur og næstum
jafnmargar manngerðir. Og alls
ekki að tvíla að persónulýsingar
eru með talsverðum raunsæisbrag.
Ætla ég þó að Guðmundur reyni
um of að aðgreina söguhetjur
sínar með því að leggja sumum
þeirra í munn talshætti sem þær
eru síðan látnar tönnlast á í tíma
og ótíma. Sérviska var að sönnu
meiri í gamla daga en nú, en
einnig hún taldist til undantekn-
inga. Best sýnist mér Guðmundi
takast upp í náttúrulýsingum og
útilistun á ýmsum smáatvikum
sem töldust til daglega lífsins og
einkenndu það — þó smá væru.
Bruggtækninni lýsir hann
nákvæmlega og er það góðra
gjalda vert því ekki minnist ég að
hafa lesið slíkt í skáldsögu áður.
En ég sakna jafnframt jafn
nákvæmra lýsinga á fleiri athöfn-
um sem settu svip á lifið —
sveitalífið í kreppunni, sem var að
vísu fáskrúðugt miðað við fjöl-
breytni nútímans en engu að síður
blæbrigðaríkt og markað sterkari
sjálfsvitund en nú gerist.
Ég segi þetta skýrt og skorinort
því .vGuðmundur er ekki neinn
byrjandi í skáldsagnaritun heldur
höfundur sem gera má til strangar
kröfur. Hvað á skáld að skoða og
skyggna? Eru það ekki fyrst og
fremst fínu drættirnir í svipmóti
samtíðar hans að svo miklu leyti
sem þeim verður komið til skila í
frásögn. Guðmundur kann skil á
dráttlist orðsins. Hann er málhag-
ur. Þessi saga hans lifir á stílnum,
fyrst og fremst. Ég hyllist til að
líta á hana sem áfanga á lengri
braut sem er vonandi ekki hálfnuð
enn. Ef Guðmundur heldur stíl-
þrótti sínum sem víkkar jafnframt
sjónhring sinn út yfir mannlífið
mun honum vissulega takast að
senda frá sér skáldverk sem lesið
verður og munað lengur en eina
jólakauptíö og lengur en einn
mannsaidur.
Káputeikning Hilmars Helga-
sonar er stílhrein og skemmtileg.
Ef fjölskyldan
er ekki fyllilega ánægð
með Iitina í • blaupunkt
geturðu skilað
tækinu aftur!
Við erum sannfærðir um yfirburði litasjónvarpstækjanna frá Blaupunkt. Tæknilega fullkominn
búnaður þeirra og frábær hönnun tryggir viðskiptavinum okkar góð kaup. Þess vegna
máttu skila Blaupunkt litasjónvarpstækinu aftur að viku liðinni, ef þið eruð ekki fyllilega ánægð
með kaupin.
Hvað gerir • BLAUPUNKT litasjónvörp
áhugaverðari en önnur fullkomin tæki?
1. Ekkert, en litasjónvörp Blaupunkt eru
í hæsta gæðaflokki.
2. Myndlampinn. Blaupunkt notar aðeins
amerískan RCA myndlampa í tæki sín.
3. Skilarétturinn. Ef þér líka ekki
litirnir, máttu skila tækinu að viku
liðinni. Gunnar Ásgeirsson h.f. endur-
greiðir fúslega kaupverð tækisins.
4. Ábyrgðin. Vegna reynslu okkar af
Blaupunkt vörum hérlendis er ábyrgð
okkar á myndlampanum 3 ár.
5. Verðið. Hagstæðir samningar, sem m.a.
byggjast á vinsældum Blaupunkt meðal
íslenskra sjónvarpseigenda, gera okkur
nú kleift að bjóða þér litasjónvarps-
tæki á betra verði en nokkru sinni áður.
Skoðaðu önnur tæki, en komdu svo og fáðu þér Blaupunkt litasjónvarp!
Blaupunkt geturðu skilað aftur að viku liðinni ef fjölskyldan er ekki fyllilega ánægð!
Gunnar Ásgeirsson h.f.
Suðurlandsbraut 16, simi 91-35200