Morgunblaðið - 19.11.1978, Blaðsíða 1

Bls. 33—64
Sunnudagur
19. nóvember
Vladimir BukovsJcy
1976: Bukovsky loksins frjáls. Sovésk
yfirvöld fluttu hann handjárnaðan úr
landi í skiptum fyrir pólitískan fanya
fráChile.
Vladimir Bukovsky, fæddur 1942,
haföi eytt meira en helmingi fullorö-
insára sinna í sovéskum fangelsum,
vinnubúðum og geðveikrahælum,
þegar hann var látinn laus fyrir
tveimur árum og hrakinn í útlegð í
skiptum fyrir kommúnistann Luis
Corvalan, sem var pólitískur fangi í
Chile. Bukovsky mátti pola hinar
ótrútegustu hörmungar á fangaferli
sínum, en guggnaði samt aldrei og
hélt jafnvel í fangavistinni ótrauður
áfram hinni hatrömmu baráttu sinni
gegn vinnubrögðum sovéskra stjórn-
valda. Uppljóstranir hans um „með-
höndlun" pólitískra fanga á svo-
nefndum geðveikrahælum vöktu
furöu og viðbjóð um allan heim. Svo
staöfastur var þessi einstaki maður í
baráttu sinni gegn harðstjórunum að
hann hafnaði meira að segja boði
peirra um frelsi nema peir lýsti fyrst
yfir opinberlega að peir mundu
hætta að beita geösýkisvopninu
gegn andófsmönnum. Ævisaga
Bukovskys, sem kom út fyrir
skemmstu, er einstök lýsing á pví
hvað pólitískir fangar í Sovétríkjun-
um mega í raun og veru pola í dag
prátt fyrir afneitun núverandi leið-
toga á ofbeldisverkum Stalins. í Ijós
kemur að Gulag-kerfið alræmda er
enn við lýði, par austur frá, nema
hvað fórnarlömb pess eiga nú yfir
höfði sér geðveikrahælið auk fang-
elsisíns og vinnubúðanna. — Hér er
kafli úr bók Bukovskys par sem hann
lýsir aðdragandanum að því pegar
hann var handtekinn fyrst og vist
sinni á vitfirringahælinu sem jafnvel
sumir læknanna kölluðu
„litla-Auschwitz“. Þessi kafli er
styttur. Næstkomandi sunnudag
munum við svo birta hér í blaðinu
lýsingu Bukovskys á tveimur við-
komustööum öðrum á píslargöngu
hans: fangelsinu og fangabúðunum.
1959: Bukovsky siöasta skólaárið.
Maður bjóst alltaf viö því að verða
handtekinn en það var sama: þeir komu
manni ævinlega að óvörum, og vanalega-
lega þegar verst gegndi.
Vinur minn einn hafði komið mér í kynni
viö eiginkonu bandarísks fréttaritara. Einu
sinni fór ég aö heimsækja hana, og þar
sem ég stend á stofugólfinu rek ég augun
í eintak af bók Milovan Djilas, „Hin nýja
stétt", uppi í hillu. Ég hafði frétt af þessari
bók en aldrei fengi færi að lesa hana. En
nú sér kunningjakona mín, aö ég er aö
horfa á bókina í hillunni. Hún bendir mér
að segja ekkert; íbúöin var full af
hlerunartækjum. Svo tekur hún bókina
niður úr hillunni, fær mér hana, og fer aö
tala um eitthvaö allt annað en lætur á sér
skilja ð ég veröi aö skila bókinni daginn
eftir.
Mér þótti leitt að þurfa að böðlast í
gegnum bókina á einni nóttu, fyrst ég var
nú búinn aö ná í hana, og þurfa jafnvel að
sleppa einhverju til þess að geta skilað
henni á tilsettum tíma. Ég afréð því að
Ijosmynda hana alla. Ég gerði það og
skilaði bókinni síðan svo að lítið bar á.
Svo fór ég að framkalla filmurnar. Ég var
heila nótt að framkalla og kópíera og
komst ekki í rúmið fyrr en farið var að
morgna. En að kvöldi þess dags kvöddu
KGB-menn dyra.
Mér gafst ekki ráðrúm að fela neitt, ég
var ekki alveg búinn að kópíera. Þaö var
bersýnilegt hvers KGB menn voru að leita.
Þeir litu ekki við ööru en filmunum og
myndunum. Ég var handtekinn og farið
með mig beina leið í Lubyanka-fangelsi.
Þar var mér stungið í einangrunarklefa.
Klefinn minn var númer 102. Hann var
lítill, og að því er mig minnir alveg uppi
undir þaki og slútti þakbrúnin niður á
móts við miðjan gluggann. í klefanum var
fleti, lítið borð og fata í salernis stað, og
var þá klefinn nokkurn veginn fullur.
Dyrnar voru svo þröngar að hurðin var
tæpast nema fjöl. Var ekkert gat á henni
til að rétta minn mat, eins og tíökaöist,
heldur varð að opna dyrnar í fulla gátt,
þegar komið var með matinn til mín.
Hershöfðinginn
___________í höllinni___________
Það var á fjórða eða fimmta degi, að ég
var leiddur fyrir Svetikni hershöfðingja,
sem þá var æðstráðandi öryggislög-
reglunnar í Moskvu. Hann hafði aðsetur í
hálfgerðri höll, fyrrum bústað Rostopkins
greifa, borgarstjóra í Moskvu á tíma
Napóleonsstyrjaldanna. Höfðu verið gerð
göng úr höfuðstöðvum KGB í smáhöll
þessa. Ég má segja að ég hafi fengið glýju
í augun, því þarna var íburður meiri en ég
hafði vanizt, einkum upp á síðkastið.
Þetta var líkast því að maður hyrfi aftur í
tímann; ég var hálfviðbúinn því að rekast
á konur í krínólínum og karla með
hárkollur á göngunum.
Hershöfðinginn reyndist vera smávax-
inn maður, nærri dvergvaxinn, höfuðstór
og illúðlegur. Hann sat við stórt skrifborð.
Tveir menn sátu honum til annarrar
handar, Ivanov ofursti, yfirmaður yfir-
heyrsludeildar, og Mikhailov kafteinn, sá
er hafði rannsókn míns máls með
höndum, og voru þeir allir borgaralega
klæddir. Þeir fóru að spyrja mig, en þaö
tók fljótt af. Ég neitaði að svara nokkrum
spurningum. Hershöfðinginn var þá
ekkert að tefja tímann en setti mér
úrslitakosti: hann væri með handtöku- og
fangelsunarskipun og ætti ekki annað
eftir en rita undir hana, og mundi hann
gera það umsvifalaust ef ég segði sér ekki
hver hefði lánað mér „hina nýju stétt“.
Segði ég honum það hins vegar mætti ég
fara heim strax.
Það var svo löngu seinna, að ég komst
að því að þeim haföi veriö fullkunnugt
hver lánaði mér bókina Þaö var ekki það
sem vakti fyrir þeim, heldur hitt að fá mig
til þess að svíkja félaga mína, neyða mig
til þess að gerast uppljóstrari. Þess vegna
höfðu þeir handtekið mig.
Um þaö bil mánuði síðar var ég fluttur í
Lefortovo-fangelsi. Var mér nú gefið að
sök að hafa „unnið andsovézkt lesefni
með dreifingu fyrir augum“. Var þetta
orðiö úr upprunalegri sök minni, þeirri að
hafa undir höndum tvö ófullgerð eintök af
bók Djilasar. Síðari hluti sakargiftarinnar
á sér þá skýringu, að ég hafði ekki látið
mér nægja að gera eitt eintak.
Á geðveikrahæli
_________í Leningrad_____________
Fangavist mín var rétt í þann mund að
hefjast, þótt ég vissi það ekki þá. Og ég
var reyndar skamma hríð í fangelsi í þetta
sinn; næst var ég sendur í geðveikrahæli.
Það liggur við að setji að mér hlátur er
mér verður hugsað til þess hve ég varð
feginn að heyra að ég hefði lýstur ófær
um að mæta fyrir rétt. Ég hafði heyrt þó
nokkuö sagt af geðveikrahælinu á
Arsenal t' Leningrad, og eftir þeim
fregnum að dæma var vistin þar nokkrum
mun betri en í fangabúðum.
Á Stalínstímanum þóttust menn heppn-
ir, og töldu margir það hafa bjargað lífi
sínu, að lenda í geðveikrahæli en ekki
fangabúðum, og það eru ófá dæmi þess
aö geðlæknum tókst að bjarga mönnum
með því að heimta þá til meðferðar. Að
„Geðveikrahæli betta var í rauninni bara veniuleqt fanqelsi.
klefarnir voru fanqaklefar. rimlar fyrir qlunqum. og um-
hverfis hár miir, qaddavírsqerði oa vopnaðir verðir..."