Morgunblaðið - 26.11.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. NOVEMBER 1978
59
Kóngurinn i útlegð
A King in New York. bresk,
1957.
Leikstjórii Chariie Chaplin.
Þetta er næstsíðasta mynd
Chaplins — og fyrsta mynd-
in, sem hann gerir í ættlandi
sínu, Bretlandi. Forleikurinn
að flutningi hans frá Banda-
ríkjunum voru kommúnista-
ofsóknir McCarthy-tímabils-
ins, en eftir myndina
Monsieur Verdoux, 1947,
komu fram sterkar raddir um
vinstri villu hjá Chaplin.
Þegar hann skrapp síðan til
Evrópu til að vera við frum-
sýningar á Limelight, 1952,
var tækifærið gripið og hon-
um meinað að snúa aftur til
Bandaríkjanna. Hann var því
í pólitískri útlegð — á sama
hátt og kóngurinn, sem hann
leikur í þessari mynd. Mynd-
in er í rauninni í heild mjög
sjálfsævisöguleg, hún lýsir
Chaplin og hvernig áhorfend-
ur misskildu hann, hún lýsir
ofsóknarbrjálæðinu og
hvernig hann dregst saklaus
inn í yfirheyrslurnar og
síðast en ekki síst er hún
ádeila á fjölmarga þætti
bandarísks þjóðlífs. Þetta er
mynd biturs manns og bitur-
leikinn skín í gegn, en þetta
er jafnfranit mynd lát-
bragðsmeistarans Chaplins
og í örfáum atriðum tekst
honum að minna á fyrri
snilld sína.
Myndin hefst á því, að
hann kemur til Bandaríkj-
anna í leit að pólitísku hæli,
eftir að honum hefur verið
velt af stóli í heimalandi
sínu. Hann stendur uppi
slyppur og snauður, án þess
Kóngurinn í New York.
þó að láta á því bera, og eftir
að hafa hitt unga og fallega
stúlku lætur hann tilleiðast
að fara í samkvæmi, þar sem
hann er heiðursgesturinn.
Hér eru þó brögð í tafli, því
unga stúlkan er kynnir í
sjónvarpsprógrammi og fal-
inni myndavél hefur verið
komið fyrir í veislusalnum,
þannig að sjónvarpað er
beint frá veislunni. Kóngur
er fenginn til að skemmta
veislugestum hvað og hann
gerir af mikilli innlifun.
Þátturinn vekur geysilega
hrifningu og áður en kóngur
veit af, er hann örðinn
sjónvarpsstjarna. Vegna
peningaleysis lætur hann
tilleiðast eftir nokkurt þóf að
koma fram í auglýsingu fyrir
whisky-tegund. Eftir margar
æfingar mistekst upptakan
hroðalega, þegar kóngurinn
bragðar loks á þessu lífsins
vatni, því það er svo vont, að
hannssýpur hveljur og rang-
hvolfir augunum. Auglýsing-
in er hirils vegar send út á
þennan hátt og öllum að
óvörum verða áhorfendur
hrifnir og vinsældir kóngsins
aukast.
En hvað er Chaplin að fara
með þessum atriðum? Um
leið og Chaplin notar þessi
atriði til að gera grín að
artierísku sjónvarpi er þetta
lýsing á ferli hans sjálfs á
toppinn í Bandaríkjunum,
sem varð með undraskjótum
hætti. En af hverju verða
mistökin honum til fram-
dráttar? Einfaldlega vegna
þess að hann hagar sér eins
og honum sjálfum er eðlilegt,
hann bregst við utanaðkom-
andi aðstæðum á sinn per-
sónulega hátt, en ekki eftir
tilbúnum reglum. Chaplin
gefur þessum hugleiðinum
undir fótinn í stuttu atriði,
sem er sótt beint í mynd
hans, Cirkus, frá árinu 1928.
Eftir að vinsældir kóngsins
hafa aukist í sjónvarpi lætur
hann tilleiðast að leika í
fleiri auglýsingamyndum, en
þegar kemur að því að hann
þarf að auglýsa hormónalyf,
sem heldur mönnum ungum,
er ákveðið, að hann þurfi að
fá andlitslyftingu til að slétta
út elli-mörkin. (Ein af
ásökunum, sem Chaplin
mátti þola á gamals aldri var
sú, að hann skyldi yfir höfuð
eldast. Af hverju gat hann
ekki haldið áfram að vera
gamli góði Chaplin). Eftir
andlitsstrekkinguna er
kóngsi mjög dapur, svo það er
farið með hann á skemmti-
stað, þar sem tveir „bestu“
Eftir strekkinguna — sléttur og felldur Chaplin.
gamanleikarar Bandaríkj-
anna eiga að skemmta. Atrið-
ið, sem þeir troða upp með, er
eins og klippt úr Cirkus, en
þar notaði Chaplin svona
atriði til að sýna, hvernig
ekki á að útfæra gamanleik.
Atriðið, sem sýnir tvo
náunga sletta veggfóðurlími
hvor á annan uns báðir eru
orðnir löðrandi í lími, er
unnið sem algjör rútína og í
því er ekki snefill af persónu-
legri sköpun. Ahorfendur
veltast um af hlátri, en
kóngsa, sem getur ekki hlegið
vegna strekkingarinnar,
verður það þó á undir lokin
að ætla að fara að hlæja, en
um leið brestur strekkingin
og hann fær sitt gamla andlit
á ný. Allir aðrir gestir hlæja
sig hins vegar máttlausa að
atriði gamanleikaranna. Út
úr þessum atriðum má lesa
bitra ádeilu á áhorfendur,
sem aldrei hafa skilið hina
fínni drætti í list Chaplins ná
hvað það væri í list hans, sem
gerði hann svo vinsælan.
Hann ásakar áhorfendur
jafnt sem framleiðendur
fyrir að vilja steypa allt í
sama mót, — þurrka út
persónulega tjáningu. Hann
skopast að forheimskun
þeirra í frábæru atriði í
kvikmyndahúsinu, þar sem
sýnt er úr þremur væntanleg-
um „æsispennandi" myndum
(morðmynd — „sem allir
munu elska, komið með fjöl-
skylduna", vandamálamynd,
þar sem vandamálið er að
konan og karlmaðurinn hafa
skipt um rödd, og vestra, sem
er að sjálfsögðu ekkert annað
en skothríð). Allt eru þetta
myndir gjörsneyddar nokkr-
um mannlegum þræði.
Chaplin notar hér, eins og í
mörgum öðrum mynda sinna
eftir að talið kom til sögunn-
ar, hljóðið sem afsökun til að
bregða fyrir sig látbragðs-
leik, t.d. þegar hljómsveitin á
veitingastaðnum yfirgnæfir
hann, svo aö hann verður að
reyna að gera þjóninum
skiljanlegt með handapati
hvað hann ætlar að panta.
Það er hins vegar mjög
viðeigandi að þjónninn skilur
hann ekki — á sama hátt og
milljónir áhorfenda snúa
baki við list hans og velja
hávaðann í staðinn. A King
in New York fékk á sínum
tíma mjög lélega dóma gagn-
rýnenda, sem sáu ekkert í
myndinni annað en yfir-
borðskennda gagnrýni á
Bandaríkin. Ef til vill er
.kominn tími til að endur-
skoða þessa afstöðu og a.m.k.
fékk ég þá tilfinningu eftir að
hafa fiett í efnisskrám all-
margra kvikmyndabóka, því
þar var sjaldnast getið um A
King in New York (og
hennar þá getið að illu einu)
en miklu oftar var þar að
finna King Kong.
SSP.
Gott efni í leit að stíl
Sjö menn við sólarupprás
(Operation Daybreak), Am.
1975.
Leikstjórii Lewis Gilbert.
Myndin er byggð á sögu
Alan Burgess, Scven Mcn at
Daybreak, en nafnabreyting-
in á myndinni, Operation
Daybreak, á sennilega rætur
að rekjá til hugmynda um
aukna sölumöguleika, því að
ófáar stríðsmyndir hafa bor-
ið nafngiftina „Operation"
hitt eða þetta og hlotið
þokkalega aðsókn. Þessi hug-
mynd er hins vegar ein af
þeim skekkjum, sem endur-
speglast í myndinni sjálfri.
Leikstjórinn, Lewis Gilbert,
reynir eftir mætti að gera
mynd sína eins líka öðrum
seinni tíma stríðsmyndum
eins og hann getur í stað þess
að fylgja betur eftir þeirri
tilfinningu, sem hann virðist
þrátt fyrir allt bera til
persóna sinna. Þessi átök um
útlit og efnismeðferð er
vafalítið sprottin af hug-
myndum um dreifingu og
sölu á myndinni og eru því
ekki óþekktar andstæður í
heimi kvikmyndaframleiðsl-
unnar. Gilbert, sem áður
hefur gert nokkrar mismun-
andi myndir um persónulegri
vandamál, siglir hérna milli
skers og báru og árangurinn
er eftir því, góð miðlungs-
mynd.
Myndin byggir á sann-
sögulegum atburðum og það
hefði sennilega hjálpað efn-
inu, ef hún hefði verið gerð
meir í stíl heimildarmyndar
en nú er og ef hægt hefði
verið að forðast augljósar
stúdíó uppstillingar. Að öðru
leyti er myndin vel unnin,
leikurinn mjög góður og
mörg atriði mjög snyrtilega
útfærð. Síðast en ekki síst er
efnið mjög sterkt og gefur
tilefni til persónulegra, innri
átaka, ekki síst hjá Karel
Curda (Martin Shaw), sem
ljóstrar upp um félaga sína
til að vernda fjölskyldu sína
og ef til vill til að bjarga lífi
fjölmargra saklausra landa
sinna, en þýski herinn beitti
útrýmingaraðferðum í
hefndarskyni fyrir morðið á
Heydrieh, þegar morðingjar
hans fundust ekki. En það
var einmitt í þessum per-
sónulegu lýsingum, sem
manni virðist að aðeins sé
komið við yfirborðið og að
frekari lýsingar sé þörf.
SSP.