Morgunblaðið - 06.12.1978, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 1978
Þjóðaratkvæði um nýja
stjómarskrá á Spáni í dag
Tuttugu og fimm milljónir Spánverja ganga í dag til þjóöaratkvæöis um
nýja stjórnarskrá. Telja má víst aö stjórnarskrárfrumvarpið veröi samþykkt
meö ríflegum meirihluta atkvæöa, en nýjustu skoðanakannanir gefa til
kynna aö kjörsókn veröi þó vart meiri en 76,5%, og aö þar af samþykki um
þaö bil 80% aö frumvarpiö veröi aö lögum. Aö undanförnu hefur verið venju
fremur róstusamt í Baskalandi, en þar er taliö aö kjörsókn veröi minnst og
mótatkvæöi flest.
Spáð 76,5% kjörsókn og 80% fylgi við frumvarpið
Felipe Gonzales, leiötogi Sósíalistaflokksins, — vill
nýjar þingkosningar sem fyrst.
Stjórnarskrárfrumvarp-
ið ber þess merki að
þar hefur verið far-
in málamiðlunarleið,
sem marfjir óttast að eigi eftir
að draga dilk á eftir sér.
Metíinatriði í nýju stjórnar-
skránni eru í samræmi við
lýðræðislegar grundvallarreglur
á Vesturlöndum. Þar er kveðið á
um almenn borgara- og
mannréttindi, félagafrelsi og
trúfrelsi; og stefnt skuli að
blönduðu hagkerfi, að löggjafar-
vald, framkvæmdarvald og
dómsvald skuli vera aðskilin og
að þingbundin konungsstjórn
verði í landinu. Eitt umdeildasta
ákvæði stjórnarskrárdraganna
er um sjálfræði einstakra
héraða og landshluta. Skýrt er
kveðið á um „órjúfanlega ein-
ingu“ Spánar, en jafnframt skal
að því stefnt að héruð og
þjóðflokkar fái mest svigrúm til
að ráða ráðum sínum. Ekki sízt
hefur þetta ákvæði mætt and-
stöðu í Baskalandi þar sem
háværar kröfur eru uppi um
algjöra sjálfstjórn. Þjóðernis-
sinnaflokkur Baska, sem stend-
ur á gömlum merg og er mjög
atkvæðamikill í héraðinu, hefur
beint þeirri áskorun til fylgis-
manna sinna að þeir sitji heima
í atkvæðagreiðslunni í dag, en
ýmsir vinstri öfgaflokkar hvetja
á hinn bóginn til þess að menn
greiði atkvæði á móti frumvarp-
inu. í Baskalandi hefur ekki
Iinnt ofbeldis- og hryðjuverkum
frá því að Franco leið fyrir
þremur árum, og bendir margt
til þess að almenningur þar sé
nú orðinn svo þrúgaður af þessu
ófremdarástandi að fjöldinn
allur þori hreinlega ekki á
kjörstað af ótta um líf sitt og
limi, og muni því ekki reyna á
hver hin raunverulega afstaða
Baska er til hinnar nýju
stjórnarskrár.
Ýmis önnur ákvæði frum-
varpsins eru ágreiningsatriði,
sem ólíklega verða útkljáð á
næstunni. Þar ber hæst málefni
kirkjunnar og stöðu hennar í
rikinu. Ilingað til hefur
kaþólskan verið opinber trú á
Spáni, en í frumvarpinu er gert
ráð fyrir að losað verði um þessi
tengsl, enda þótt skýrt sé tekið
frám að trúin skuli eftir sem
áður skipa þann virðingarsess í
þjóðfélaginu sem verið hefur. Þá
segir að með lögum skuli nánar
kveðið á um stofnun og slit
hjónabands, jafnframt því sem
réttur hvers og eins til lífs skuli
virtur. Þetta þýðir í rauninni
það, að hjónaskilnaðir verði
leyfðir, en að fóstureyðingar
verði ekki heimilaðar nema í
undantekningartilfellum.
Stjórnarskrárdrögin voru af-
greidd í báðum deildum þings-
ins, Cortes, fyrir mánuði, og
hlutu þá stuðning 92% þing-
manna. I meðferð þingsins kom
upp á yfirborðið ágreiningur um
ýmis grundvallaratriði þjóð-
mála, sem áður höfðu legið í
láginni, ekki sízt þau sem varða
samband ríkis og kirkju. Kirkju-
leiðtogar telja margir hverjir að
stjórnarskrárdrögin gangi alltof
langt í frjálsræðisátt, og hljóti
þau óhjákvæmilega að stuðla að
lausungu og guðleysi í landinu.
í skugga
ofbeldisafla
Miklar öryggisráðstafanir
hafa verið gerðar á Spáni vegna
þjóðaratkvæðagreiðslunnar.
Óttazt er að til víðtækra óeirða
kunni að koma, einkum í Baska-
landi. Um gjörvallt landið hefur
verið Iagt bann við útifundum
og mótmælaaðgerðum hvers
konar fram yfir næstu helgi.
Ljóst er, þótt ekki hafi stjórn-
völd það í hámæli, að þeim
stendur ekki sízt stuggur af því
að herinn kunni að sleppa fram
af sér beizlinu, en þrálátur
orðrómur hefur að undanförnu
verið um byltingaráform herfor-
ingja, sem hvað fastast fylktu
sér um Franco og enn vilja hafa
í heiðri stjórnarhætti hans.
Mikið er rætt um misheppn-
aða byltingartilraun herfor-
ingjaklíku í síðasta mánuði.
Areiðanlegar fregnir er enn ekki
að hafa af þessu máli, en sagan
segir að byltingarmenn hafi
ætlað að taka Adolfo Suarez og
Dolores Ibarruri — 81 árs, en
dregur ekki af sér við aö afla
stjórnarskráarfrumvarpinu stuön-
ings.
ráðherra hans höndum á ríkis-
stjórnarfundi, sem ráðgerður
var á dánardægri Francos. Aður
en dagur rann snerist einum
klíkuforingjanum hugur, og
sneri hann sér til Suarez og
skyrði honum frá málavöxtum.
Á Suarez þá að hafa kvatt á sinn
fund dyggustu stuðningsmenn
sína innan hersins, eflt hervörð
við allar opinberar byggingar í
Madrid og safnað saman liði í
úthverfum borgarinnar. Hafi
stjórnarbyltingin þannig verið
kæfð í fæðingunni, en tilgangur
herforingjaklíkunnar er sagður
hafa verið sá að setja herlög i
landinu og aflýsa þjóðarat-
kvæðagreiðslunni um stjórnar-
skrána. Tvennum sögum fer af
því hversu víðtæk þessi
byltingartilraun hafi verið
innan hersins. Af opinberri
hálfu hefur ekkert verið látið
uppi, en ýmsir telja að hér hafi
aðeins verið um að ræða fáeina
herforingja, og benda á í þvi
sambandi að ekki hafi verið
handteknir nema tveir herfor-
ingjar. Annar var yfirmaður í
þjóðarvarðliðinu, hinn í herlög-
reglunni, en báðar þessar stofn-
anir eru undir stjórn hersins, og
hefur lengi verið vitað að innan
þeirra væri óánægja með lýð-
ræðislegar framfarir einna
megnust. I sambandi við þessa
byltingartilraun er talið hafa
komið berlega í Ijós, að herfor-
ingjar af yngri kynslóðinni séu
upp til hópa eindregnir lýð-
ræðissinnar, og að enn sé við
ramman reip að draga þar sem
séu herforingjar, sem komusttil
metorða í tíð Francos.
Breytist
flokkaskipan?
Sjálfsagt þykir mörgum
skjóta skökku við þegar „La
Passionaria" eða Dolores Ibarr-
uri, hin aldna kommúnistaval-
kyrja, sem dvaldist í útlegð í
Sovétríkjunum í 38 ár, er farin
að þeysast um Spán þveran og
endilangan þeirra erinda að fá
alþýðuna til að kjósa yfir sig
kónginn, lýðræðið og fjölflokka-
kerfið. Það er nú samt það sem á
sér stað þessa dagana, en það
eru ekki nema jaðarflokkar á
báða bóga, auk þjóðernissinn-
aðra Baska, sem ekki fylkja liði
um stjórnarskrárfrumvarpið.
Fáir eru þeirrar skoðunar að
þessí eining andans eigi eftir að
halda áfram þegar atkvæða-
greiðslan er afstaðin, því að
raunar verður að líta svo á að
Adolfo Suarez
forsætisráöherra Spánar.
með nýju stjórnarskránni hefj-
ist stjórnmálabaráttan á Spáni
fyrst fyrir alvöru.
Þess er beðið meö óþreyju
hvað Adolofo Suarez taki sér
fyrir hendur eftir að stjórnar-
skrármálið er komið í höfn.
Hann á um tvennt að velja og
hefur þrjátíu daga til að ákveða
hvorn kostinn hann tekur, að
boða til nýrra þingkosninga eða
freista þess að fá stuðningsyfir-
lýsingu þingsins og sitja í
ríkisstjórn enn um hríð. Mið-
flokkasamband Suarezar er eng-
inn heilsteyptur stjórnmála-
flokkur með skýrt markaða
stefnu, heldur kosningabanda-
lag sem hróflað var upp í
skyndi, — bandalag stjórnmála-
afla, sem helzt áttu það sameig-
inlegt að vilja koma á lýðræði í
landinu, og halda aftur af
kommúnistum og sósíalistum.
Síðan hefur margt gerzt, og
töluverður flokksbragur er kom-
inn á Miðflokkasambandið, enda
þótt í upphafi hafi ekki verið
tjaldað nema til einnar nætur.
Hinn ungi og óreyndi stjórn-
málamaður, sem ungur og
óreyndur konungur fékk til að
stjórna landinu til bráðabirgða,
hefur sýnt undraverða hæfni í
því að sigla milli skers og báru,
og kannski er það sá eiginleiki,
sem komið hefur að mestu gagni
á þessum tíma. Stórbrotin
stefnumörkun og frumkvæði að
meiriháttar þjóðfélagsumbótum
hafa ekki verið tímabær, heldur
hafa varfærni og staðfesta
einkennt stjórnarforystu Suar-
ezar. Miðflokkasambandið hefur
enn ekkert látið uppi um afstöðu
sína til kosninga á næstunni, en
það er háttur Súarezar að fara
varlega í sakirnar, og því má
ætla að hann reyni að forðast
kosningar þar til um hægist
eftir stjórnarskrárkosninguna.
Vitað er að kommúnistar og
ýmsir vinstri flokkar eru afhuga
í kosningum í bili, en sósíalistar
leggja hins vegar kapp á að nýtt
þing verði kosið sem fyrst. Þá er
kominn til sögunnar nýr stjórn-
málaflokkur á Spáni, flokkur
hægri manna undir forystu
Fraga Iribarne, Areilsa og
Osorio, sem allir gegndu ráð-
herraembættum í tíð Francos,
en höfðu orð á sér fyrir að vera
lýðræðislega sinnaðir og gegndu
lykilembættum fyrst eftir að
Franco andaðist.
Ekki er vitað hversu langt inn
í raðir Miðflokkasambandsins
hinn nýi hægri flokkur heggur,
en svo kann að fara að hann ráði
úrslitum um það hvort Suarez
tekst að fá meirihluta þing-
manna til að lýsa stuðningi við
ríkisstjórnina. Verði sú raunin
er óhætt að gera ráð fyrir því að
slíkur stuðningur verði skilyrð-
um háður, — skilyrðum sem þó
er talið vafasamt að Suarez telji
sér fært að ganga að, og þá
verður ekki annað til ráða en að
boða til nýrra þingkosninga.
- Á.R.