Morgunblaðið - 28.12.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1978
að verður aldrei á Hrafn Gunnlaugsson borið
rþað hann skorti hugarflug og hugrekki í glímu
sinni við „hinar lifandi myndir“ hvort heldur
þær hafa birzt okkur á sjónvarpsskjánum eða
kvikmyndatjaldinu. Hins vegar hefur mér einatt
fundizt að hann mætti vinna betur úr hugmyndum
sínum og að verk hans væru of lausbeizluð og varla
nógu öguð í vinnubrögðum og heildarmótun.
Silfurtúnglið, sem sjónvarpið
sýndi í fyrrakvöld, markar að
þessu leyti tvímælalaust tíma-
mót á ferli Hrafns um leið og
maður leyfir sér að vona að með
því sé runninn upp nýr tími í
leikritagerð sjónvarpsins.
Silfurtúnglið er án efa heil-
steyptasta leikverk sjónvarpsins
fram til þessa og það þrátt fyrir
hversu flókið það hefur verið í
allri gerð. Horfinn er
viðvaningsbragurinn sem iðu-
lega hefur gert manni gramt í
geði á liðnum árum en í þess
stað blasti við sjónum skipu-
legur og fagmannlega unninn
sjónleikur.
Þetta táknar þó ekki að Hrafn
Gunnlaugsson hafi hér látið af
fyrri sérkennum sínum —
hugarfluginu og hugrekkinu.
Síður en svo. Sá búningur sem
.hann hefur fært Silfurtúnglið í
fyrir sjónvarpsgerðina er til
marks um hið fyrrnefnda. Með
því snjallræði að breyta um-
gjörð leiksins, sjálfu Silfur-
túnglinu, úr fjölleika- eða
kabarettsýningu í skemmtiþátt í
sjónvarpi, sem flytur
almenningi glysfengið ræfla-
rokk, nær Hrafn fram mjög
trúverðugri skírskotun til
samtímans.
Sjónvarpið er áhrifamestur og
kannski alþjóðlegastur allra
fjölmiðla, sem samkvæmt
kenningum McLuhans mun brúa
bilið milli þjóða veraldar. Rokk-
tónlistin er hins vegar sú
greinin sem tröllríður skemmti-
iðnaðinum um þessar mundir og
einmitt þar eru glyspoppið og
ræflarokkið öfgarnar á báða
bóga dægurtónlistarinnar,
merki úrkynjunarinnar, sem hér
er steypt saman í eitt. Ég fæ
ekki séð að unnt hefði verið að
ná þessum áhrifum með því að
nota upphaflegu umgjörðina,
fjölleikahúsið, því að sú grein
skemmtiiðnaðarins náði aldrei
verulegri fótfestu hér og er
framandi stórum hluta þjóðar-
innar nema kannski af afspurn.
Hrafn hefur augsýnilega lagt
geysilega vinnu í sjónvarps-
handritið. Af mikilli hug-
kvæmni hefur hann bylt um
hinni upphaflegu leikgerð bæði
með tilliti til þessa nýja miðils
og til að undirstrika vissar
leikrænar víddir, sem ef til vill
voru ekki nægilega skýrar í
leikritinu sjálfu. Hrafn fellir
niður nokkur atriði, segir þau
stundum með myndum svo að
orð eru óþörf, hnikar til sam-
tölum og býr til úr þeim ný
atriði, einfaldar.önnur en gætir
þess að láta jafnan þau samtöl
leikritsins halda sér þar sem
heimspeki verksins birtist —
um fánýti frægðarinnar og
hversu hæfileikar manna eru
ofurseldir peningunum. Þannig
er Hrafn fyllilega trúr inntaki
leikritsins þrátt fyrir allar
breytingarnar.
Það er heldur ekki huglaus
maður sem tekur þá ákvörðun
að tefla fram nánast viðvaning-
um í tveimur lykilhlutverkunum*
— Lóu og Feilan Ó. Feilan, eins
og Hrafn gerir með þeim
Sigrúnu Hjálmtýsdóttur og Agli
Ólafssyni, því að þótt þau hafi
bæði töluverða reynslu í að
koma fram er það á nokkuð
öðrum Vettvangi. I þessari
ráðstöfun leikstjórans er sum-
part fólginn ferksleiki sýningar-
innar en um leið veikleiki
hennar. Egill er að vísu ákaflega
sannfærandi í hlutverki
skemmtistjórans og gervi hans
er frábært, hann er skemmti-
kraftur af guðs náð og fer á
kostum í slíkum atriðum. Það er
helzt á hinum alvöruþrungnu
eða eigum við að segja heim-
spekilegu stundum sem maður
finnur örla fyrir reynsluleysi
hans.
Um Sigrúnu Hjálmtýsdóttur
gegnir dálítið öðru máli. Hlut-
verk hennar er vandasamra, því
að það krefst mun meiri geð-
brigða og þar af leiðandi meiri
leikrænna tilþrifa. Sigrún er
líkt og Lóa Silfurtúnglsins
náttúrubarn, sem hlotið hefur
fagra söngrödd í vöggugjöf og
svo blátt áfram og eðlileg að
hún hlýtur að vinna hugi allra
sem með henni fylgjast. Lóa
hennar er einnig gædd öllum
þessum sömu kostum framan af
sýningunni meðan Sigrún þarf
ekki að vera önnur en hún sjálf.
En svo kemur að því að Lóa
höndlar frægðina og veröld
hennar tekur að hrynja. Þessari
breytingu veldur Sigrún ekki í
Eðvaldsson, stjórnanda upptök-
unnar, og Björn Björnsson, sem
gerði leiktjöld og búninga, þótt
báðir hafi meiri reynslu á því
sviði. Þeir þremenningar eru
greinilega orðnir býsna sam-
stíga enda hafa þeir unnið mikið
saman á liðnum misserum, og ég
leyfi mér að halda því fram að
sú samvinna skili nú þeim
árangri að þessi sýning er jafn
heilsteypt og raun ber vitni.
Yfirbragð sýningarinnar er
leikur að andstæðum — annars
vegar er kyrrlátt og fábrotið
mannlíf íslenzks sveitaþorps en
hins vegar gerviheimur
skemmtiiðnaðarins í allri sinni
afskræmingu, eins konar
merkisberi hnignunar hins
borgaralega samfélags; og tog-
streita hins góða og hins illa,
þar sem hið góða á aldrei
minnstu sigurvon. Allt kemst
þetta vel til skila í töku
(litadýrð), leikmyndum, búning-
um og gervum. Niðurstaðan er
vægðarlaus og allt að því
raunsæ ádeila þrátt fyrir stíl-
færslu sýningarinnar.
Hver er svo þáttur Halldórs
Laxness í þessu öllu saman?
Hann lætur sjálfur í það skína
að framlag hans hafi einkum
verið fólgið í þegjandi samþykki
við því að rótað væri í verki
hans. Þetta umburðarlyndi
Halldórs hefur að minni hyggju
borið ríkulegan ávöxt. Það er
algengast að rithöfundar um-
gangist eigin texta eins og
heilaga ritningu og ljái vart
máls á breytingum, enda þótt
einungis sé verið að reyna að
laga hann að allt öðrum miðli.
Þetta hefur hins vegar Halldór
skilið og umborið meiri röskun á
texta sínum en ég minnist að
annar íslenzkur rithöfundur
hafi látið viðgangast við svipað-
ar kringumstæður. Hann má
líka vel við una. Silfurtúngl
sjónvarpsins átti erindi til
okkar.
— bvs.
Lóa og Óli ásamt Nonna litla (Sigrún Hjálmtýsdóttir og Þórhallur Sigurðsson)
túlkun sinni, hlutverkið krefst
einfaldlega of mikils þegar hér
er komið. Þess vegna er það
leikur Sigrúnar í þessúm síðari
hluta leiksins sem verður veik-
asti hlekkur sýningarinnar þó
að sum hugljúfustu og eftir-
minnilegustu atriði sýningar-
innar séu einnig Sigrúnar, svo
sem þegar hún syngur vöggu-
vísuna fyrra sinnið í Silfur-
túnglinu.
Maður skilur vel þá freistingu
Hrafns að fela Sigrúnu þetta
vandasama hlutverk. Eins og
hann virðist sjá leikritið er
vögguvísan og söngur Lóu lykill-
inn að því og sjálf er Sigrún eins
konar persónugervingur þess
„náttúrulega" sem áherzla er
lögð á að Lóa hafi til að bera í
leikritinu. Góð leikkona hefði
vafalaust náð að túlka hinar
tilfinningalegu sviptingar sem
hlutverkið óneitanlega krefst —
en hefði hún sungið vögguvísuna
svo vel væri? I fljótu bragði kem
ég ekki auga á þá leikkonu sem
því hefði valdið. Þá má kannski
spyrja . enn hvort ekki hefði
verið ástæða til að færa sér
tæknina í nyt, fela leikkonu
hlutverkið og „döbba" söng
Sigrúnar á vögguvísunni? Eg
geri mér hreinlega ekki grein
fyrir því hvort þetta hefði verið
betri kostur.
Aðrir leikendur skila yfirleitt
hlutverkum sinum með ágætum,
þó að þeir Kjartan Ragnarsson
og Erlingur Gíslason verði
manni kannski hugstæðastir
auk þess sem Björg Jónsdóttir
kemur á óvart með eðlilegri
framkomu sinni og látbragði
frammi fyrir sjónvarpsvélunum.
Hrafn virðist vera að safna um
sig býsna samstilltum leikhópi,
því að margir úr hópi leikenda
hafa unnið með honum töluvert
áður, t.d. í þáttunum Undir
sama þaki, sem mér er ekki
grunlaust um að hafi verið
Hrafni mikill og góður skóli í
stúdíóvinnu og líklega einnig
fyrir samherja hans tvo, þá Egil
Lóa og fjósakonurnar í Silfurtúnglinu
Silfurtúnglið
—hugarflug og hug-
rekki bera ávöxt