Morgunblaðið - 28.12.1978, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. DESEMBER 1978
19
Landssamband sjálfstæðiskvenna og Hvöt gengust fyrir ráðstefnu um vinnumarkaðinn og f jölskylduna þ. 18. nóv. s.l. í Valhöll, Háaleitisbraut.
Ráðstefnan hófst kl. 9.30 með því að formaður Landssambandsins, Sigurlaug Bjarnadóttir setti ráðstefnuna. Síðan flutti Geir Hallgrímsson formaður
Sjálfstæðisflokksins ávarp. Framsöguerindi fluttut Baldur Guðlaugsson, Anita Knútsdóttir, Pétur Sigurðsson, Soffía Skarphéðinsdóttir, Björg
Einarsdóttir og Guðrún Erlendsdóttir. Mikla athygli vöktu erindi Anitu og Soffíu, en þær ræddu málin út frá eigin starfsreynslu í tveimur ólíkum
íslenzkum fyrirtækjum.
Að loknu hádegisverðarhléi störfuðu J)rír umræðuhópar um eftirtalin málefnit Sveigjanlegur vinnutími, en þar var umræðustjóri Salome Þorkelsdóttir,
Vinnuálag — yfirvinna, umræðustjóri Agúst Elíasson, fjölskyldan og fyrirvinnan en þeim hópi stýrði Erna Ragnarsdóttir.
Um kl. 16 hófust greinargerðir umræðuhópa og að því loknu voru almennar umræður.
Jónína Þorfinnsdóttir formaður Hvatar sleit síðan ráðstefnunni. Ráðstefnustjóri var Ragnheiður Guðmundsdóttir og fundarritarar Hiidur Einarsdóttir
og Ingibjörg Rafnar fyrir hádegi en Sigrún Mathiesen og Hrönn Pétursdóttir eftir hádegi.
Verða rakin helstu atriði úr framsöguræðum í tveimur Gangskarar þáttum, en siðan gerð grein fyrir almennum umræðum.
r/oiúi m\i
á / V / n
c?
'66
67
68
W
70
71
1Z
'73
'74
15
76
77
48
47
46
75
46
47
44
45
45
44
45
44
53
7$
42
42
4o
3
37
3
3
68
37
mjög bágborin, með þeim
afleiðingum að flestir starfs-
mennirnir, sem voru um 4.000
talsins, urðu að koma til vinnu á
eigin bílum. Langar biðraðir
mynduðust við öll bílastæði í
kringum verksmiðjuna og þegar
þeir loks voru búnir að leggja
bílunum mynduðust aðrar biðraðir
við stimpilklukkurnar. Forstjórinn
fékk þá snjöllu hugmynd, að leyfa
starfsfólki sínu að mæta milli kl. 7
og 8 á morgnana og fara milli kl.
16 og 18 síðdegis. Allir urðu þó að
vera við vinnu á tímabilinu frá kl.
8 til kl. 16. Arangurinn lét ekki á
sér standa. Afköst og vinnugleði
starfsfólksins jókst til muna,
fjarvistir minnkuðu, veikindafrí
minnkuðu um 50% og afrekstur
fyrirtækisins vænkaðist.
Breytilegur vinnutími hefur nú í
vaxandi mæli verið tekinn upp hjá
fyrirtækjum víða um heim, en það
er nú einu sinni svo, að það tekur
sinn tíma að breyta gömlum og
grónum venjum."
Síðan rakti Anita þróun þessara
mála hjá Flugleiðum, en þar var
breytilegur vinnutími tekinn upp
fyrir fjórum árum og þá ákveðið
að vinna skyldi frá kl. 9—17 á
veturna og frá kl. 8—16 á sumrin.
Fyrir rúmu ári var ákveðið að
stíga enn lengra og leyfa
starfsfólki að mæta milli kl. og 9
og fara milli kl. 16 og 17. Þykir
þetta hafa gefið mjög góða raun.
Rakti Anita kosti þessa kerfis og
sagði m.a.:
„Fyrir barnafjölskyldur eru
kostirnir auðvitað margir, t.d. ef
koma þarf barni á barnaheimili
eða í skóla, áður en haldið er til
vinnu. Nú veit ég ekki, hvort
opnunartímar allr barnaheimila
er sá sami eða ekki. Ég er sjálf
með barn á barnaheimili, sem er
rekið af foreldrunum sjálfum og
opnunartími þess frá kl. 8 til kl.
17.30 en engu barni er heimilt að
vera lengur en 8 klukkustundir
innan þessa tíma, enda er það
meira en nógur langur tími fyrir
lítið barn. Segjum sem svo að ég
ynni frá 8—16 og þyrfti að keyra
barnið fyrst á barnaheimilið, þá er
augljóst að ég yrði að koma a.m.k.
15 mínútum of seint á hverjum
degi, en með því að mega mætav
milli 8—9, þá þarf ég ekki að hafa
áhyggjur yfir því að koma of seint,
því ég ynni í staðinn til korter yfir
fjögur. Og þannig mætti telja upp
mörg dæmi í sambandi við að
koma börnum á morgnana og
sækja þau á kvöldin.
Enn einn kostinn vil ég telja upp
og er sá í sambandi við umferðina.
Það er augljóst, að það hlýtur að
vera betra fyrir alla borgarbúa að
dreifa umferðinni yfir lengra
tímabil á morgnana og á kvöldin,
til að koma í veg fyrir langar
biðraðir bíla, sem flestir halda í
sömu átt og eins fyrir þá sem nota
almenningsvagna, að þurfa ekki að
bíða lengi eftir vagninum vegna
mikillar umferðar og eins það, að
það hlýtur að vera rýmra í
vögnunum, ef ekki allir þurfa að
nota þá á sama tíma.
Síðasti kosturinn, en alls ekki sá
sízti af þeiní'Sem ég nú hefi talið
upp, er sá, að það er hverjum
manni mjög mikilvægt að geta
fengið að ráða dálitlu um það
sjálfur, hvenær honum hentar
bezt að mæta til vinnu og valfrels-
ið gerir starfsmanninn einnig
ánægðari í sínu starfi.
Nú hlýtur næsta skref að vera
að athuga, hvort ekki mætti hafa
sveigjanleikann meiri. I fyrsta lagi
að leyfa starfsmanninum að hefja
vinnu sína milli kl. 8—18 og þá
hætta milli kl. 16 og 18. í rauninni
held ég að þessir tímar séu nú
þegar þeir algengustu hjá þeim
fyrirtækjum, sem tekið hafa upp
breytilegan vinnutíma. En því ekki
að ganga enn lengra og leyfa
starfsfólki að safna saman vinnu-
stundum á milli tímabila, t.d.
daga, vikna eða jafnvel mánaða.
Það þyrfti auðvitað að setja reglur
um lágmark og hámark vinnu-
stunda á dag. Hjá þýzka fyrirtæk-
inu, sem ég sagði frá í upphafi,
mátti fólk mæta milli kl. 7 og 8 og
fara milli 16 og 18, en varð að vera
milli 18 og 16. Vinnustundum utan
þess tíma mátti safna saman og
taka út í fríi seinna. Ég er viss um,
að margir vildu leggja það á sig að
vinna t.d. 45 mínútum lengur á dag
og vera búinn að vinna um hádegi
á föstudegi eða geta átt frí t.d.
annan hvern föstudag eða ein-
hvern annan dag.“
Anita sagði í lok ræðu sinnar:
„Ég er sjálf svo heppin að vinna
eftir breytilegum vinnutíma og
vona ég, að ekki verði langt í það,
að sveigjanleikinn verði jafnvel
enn meiri en nú er, og ég vona
einnig, að sem flest fyrirtæki á
Islandi taki upp breytilegan
vinnutíma, í þeim störfum þar sem
það er unnt, svo sem flestir megi
njóta valfrelsis í sambandi við
eigin vinnutíma."
„Takmörkun
eftir- og
helgarvinnu
heitt af mik-
illi linkind“
Pétur Sigurðsson sjómaður
fjallaði um vinnuálag — yfir
vinnu. Rakti hann í upphafi ræðu
sinnar þróun vinnutímalengdar á
Islandi og sagði, að hér væri
verðugt verkefni í mörg erindi.
Mætti þar nefna t.d. vinnuálag,
eða áhrif vinnutímalengdar á
vinnuþrek og afköst, um yfirvinnu,
um hvort vinnuþrælkun sé hér á
Islandi, samanburð þessara atriða
og áhrif þeirra í atvinnuleysi,
atvinnuleysistryggingar og verk-
efni þeirra og áhrif og síðast en
ekki síst um áhrif þessara þátta,
eins, fleiri eða allra, á fjölskyldu-
lífið og á rétt og löngun verka-
mannsins til að lifa og njóta
menningarfræðslu- og tómstunda-
lífs sem nútímamaðurinn krefst.
Rakti Pétur síðan þróun vinnu-
tímalengdar landverkafólks og
sjómanna og sagði m.a.: „Sérstak-
ur þáttur í atvinnusögu okkar er
sú vinnuþrælkun sem tíðkaðist á
fiskiskipum okkar, og náði
hámarki við tilkomu togaranna.
Vökulögin, sem tryggðu hásetum á
togurum lágmarkshvíld var geysi-
þýðingarmikið spor og reyndar
einnig allar umbætúr sem á þeirri
löggjöf hafa verið gerðar síðan.
Gildandi lög þar um ná þó aðeins
yfir hina stærri togara og eru
þannig, að vinnutími er ætlaður 12
klst. á sólarhring og hvíld í 12 klst.
og eru skipti á sex tíma fresti. Á
smærri togurunum er vinnutíminn
snöggum lengri, en þar er unnið í
12 klst. og hvíld í næstu 6.
Með fyrstu kjarasamningum
verkamannafélagsins Dagsbrúnar
árið 1906 var samið um, að
dagvinnustundir á viku skyldu
vera 60. Þessi skipan hélst óbreytt
fram til 1942. Með kjarasamning-
um í ágúst það ár var fjöldi
dagvinnustunda skorin niður í 48.
Fyrir þann tíma munu nokkur
stéttarfélög hafa fengið framgengt
kröfum um 8 stunda vinnudag. Má
t.d. nefna prentara árið 1920 og
Iðju, félag verksmiðjufólks árið
1935. Er þá komið að þeirri þróun í
styttingu vinnutímans og leiðum
til þess að svo mætti verða, sem ég
tel að hafi hafist með samþykkt
þingsályktunartillögu á Alþingi
1961.“
Þá rakti Pétur störf „vinnutíma-
nefndar" frá árinu 1961 til 1965.
Sagði hann nefndina hafa verið
fimm manna og í henni áttu sæti:
Björn Jónsson, sem einnig var
flutningsmaður þingsályktunartil-
lögunnar, sem varð til þess að
vinnutímanefndin var kosin, Egg-
ert Þorsteinsson, Ingvar Vil-
hjálmsson, Halldór E. Sigurðsson
og hann sjálfur, sem síðar varð
formaður nefndarinnar. Taldi
hann störf nefndarinnar, þó ekki
hafi hún hávaðasöm verið, hafa
haft mikil áhrif á þáverandi
stjórnvöld til skilnings á almenn-
um vandamálum verkafólks og til
styttingar vinnutímans. Einnig
taldi hann skilning og samskipti
stjórnvalda og A.S.I. hafa orðið
mun meiri á þessum árum.
Þá fjallaði Pétur nokkuð um
samvinnu nefndarinnar við aðila
vinnumarkaðarins og verkafólk,
einkanlega í sambandi við kjara-
samninga og sagði síðan: „Enginn
einn að mínu mati átti jafn mikinn
þátt í að koma af stað umhugsun
og hugarfarsbreytingu innan
A.S.I. og Björn Jónsson, og halla
ég á engan, þótt ég haldi þessu
fram, en staða hans í stjórnarand-
stöðu á Alþingi og ráðamanns í
stjórn A.S.I. átti m.a. sinn þátt í
hinum bættu samskiptum. Ánnar
einstaklingur kom ekki síður við
sögu þessa, sem mér er bæði ljúft
og skylt að nefna, en þar á ég við
Svein Björnsson verkfræðing,
framkvæmdastjóra Iðnþróunar-
stofnunar Islands, en þekking
hans og samningslipurð var ómet-
anlegur þáttur.“
Þá fjallaði Pétur um skilgrein-
ingu á vinnutíma og sagði m.a.:
„Skilgreining á hugtakinu vinnu-
tími var mótaður að erlendum
fyrirmyndum og var þá talið að
fram þyrfti að koma ferns konar
skilgreining:
1. Ráðstöfun tíma vegna vinn-
unnar, eða vinnutímafórnarinnar
t.d. frá því að verkamaður fer að
heiman til vinnu og þar til hann
kemur þangað aftur.
2. Greiddan vinnutíma, þ.e.
vinnutíminn með samningsbundn-
um greiddum hléum svo sem
kaffitímum.
3. Samningshundinn vinnutími,
en þá er átt við vinnutímann við
vinnuna að frádregnum matar- og
kaffitímum.
4. Framkvæmdatíma. sem er
hinn raunverulegi vinnutími eða
samningsbundinn tími að frá-
dregnum óviðráðanlegum hléum.
Heildarvinnutíma má svo finna
og miða við lengra tímabil en
sólarhring, t.d. viku eins og oftast
er gert í samanburðardæmum,
mánaðar- og ársfjórðungslega.
Ennfremur á ársgrundvelli, en þá
á skilyrðislaust að taka inn í
dæmið orlof og helgidaga svo og
aðra frídaga, umsamda eða lög-
boðna.
En lenging orlofs og stytting
eftirvinnutímans voru meðal þess
sem „vinnutímanefndin" lagði til
og rökstuddi að gert yrði til
styttingar vinnutímans.
Áframhaldandi þróun þessara
mála varð í stórum dráttum sú, að
frá 10. júlí 1965 var dagvinnu-
stundum fækkað um 4 klst. eða í
44 klst. á viku og núverandi skipan
mála var ákveðin með lögum nr.
88, 24. des. 1971, sem öðluðust gildi
1. jan. 1972 þar sem mælt er fyrir,
að fjöldi dagvinnustunda skuli
ekki vera yfir 40 á viku.“
Pétur sagði síðan: „Eitt hef ég
haft sem meginsjónarmið frá því
ég starfaði í þessari nefnd og það
er að taka ekki þátt í launasaman-
burði stétta eða starfshópa, án
þess að skoða þá fórn sem þarf að
færa til að ná viðkomandi launum.
Þar er stærsti liður vinnutíminn
sjálfur, fjarvera frá heimili,
áhætta og vosbúð í starfi, óþrif,
ábyrgð og menntun, en með henni
tel ég starfsreynslu, því skólaseta
árum saman er ekki algild regla til
hærri launa.“
Pétur sagði einnig, að hann teldi
að takmörkun eftir- og helgar-
vinnu í miklu álagi hafi verið beitt
af mikilli linkind. Hann sagði, að
hina miklu yfirvinnu, sem enn er
unnin í sumum okkar þýðingar-
mestu atvinnugreinum verði að
skrifa að meginhluta til á nauðsyn
verkafólks að hafa nóg til daglegra
þarfa, sem líf okkar í nútímaþjóð-
félagi krefst.
„Til að komast út úr þessum
vítahring þarf að hefja merkið á
loft að nýju, sem á lofti var fyrir
hálfum öðrum áratug, og því má
enn taka upp þingsályktunartil-
logu Björns Jónssonar frá 1961.
Þetta átti að gera hjá okkur
sjálfstæðismönnum á síðasta
landsfundi, en var því miður ekki
gert á grundvelli þeirra skoðana,
að á þessu sviði ætti löggjafinn
ekki að hafa vit fyrir verkalýð
honum sjálfum til verndar," sagði
Pétur í lokin.
Aníta Knútsdóttir Pétur Sigurðsson