Morgunblaðið - 25.03.1979, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. MARZ 1979
Myndin er frá borginni Súez meðan eftirlitssveitir Sameinuðu þjóðanna voru þar. Goida Meir var forsætisráðherra ísraels þegar Egyptar gerðu leifturárás sína í október
1973. Hún vitjar hér slasaðs hermanns á sjúkrahúsi í Tel Aviv.
Sér loks fyrir endann
á 30 ára stríði
ísraela og Egypta —
Hinn 14. maí 1948 lýstu Gyðingar í Palestínu yfir stofnun sjálfstæðs
ríkis. ísrael var orðið að veruleika. Fagnað var ákaft um allt landið.
Skip lagðist að með fyrstu löglegu innflytjendurna til landsins, Tel
Aviv úði og grúði af dansandi og fagnandi fólki.
Daginn eftir flugu egypskar orrustuvélar lágflug yfir Tel Aviv og
vörpuðu niður sprengjum. Fóik flúði af götunum í ofboði, en gnýr
vélanna og sú eyðilegging sem þær færðu með sér megnaði ekki að
rjúfa gleði þessara daga í ísrael. En veruleikinn lá fyrir allra augum:
styrjaldarástand milli Egypta og ísraela sem átti svo eftir að standa í
þrjátíu ár og enn betur var skollið á. Egyptar sýndu þar með ótvírætt
að þeir skipuðu sér í fylkingarbrjóst þeirra sem útrýma vildu ísrael.
Næstu þrjá áratugina var ófriðvænlegt milli þessara tveggja þjóða,
tugir þúsunda féllu í átökum og mikill f jöldi særðist. Og þessu hélt svo
áfram þar til leiðtogar þeirra hittust í Jerúsalem í nóvember 1977 og
yfirlýsingin var gefin: „aldrei framar stríð á milli þjóða okkar.“ í ljósi
atburðarásarinnar í þrjátfu ár var þetta stórkostleg yfirlýsing. Sfðan
hefur verið unnið — með nokkrum hléum að vísu — að því að draga
upp samning sem bæði ísraelar og Egyptar gætu unað við. Þar hafa
ótrúlegir erfiðleikar vissulega verið á veginum, en nú er sýnt að
samningur verður undirritaður enda þótt ekki hafi allt það, sem átt
hefur þátt f að gera samskipti á stundum stirð, verið útkljáð enn.
Hér á eftir verður stiklað f stóru á samskiptum milli þessara
grannþjóða f þr játfu ár.
1948: Þegar Bretar hurfu frá
Palestínu voru búsettir sex hundruð
þúsund Gyðingar í landinu. Er
ákveðið hafði verið að lýsa yfir
sjálfstæði gerðu ýmsir sér grein
fyrir að Israelum væri eins gott að
búast til bardaga. Fáir munu þó hafa
búizt við því í alvöru að Egyptar létu
svo snarlega til skarar skríða.
Eftir að Egyptar höfðu gert loft-
árás á Tel Aviv gerðu þeir einnig
tilraun til að kljúfa Negev-eyðimörk-
ina í tvo hluta. Hersveitir frá
Jórdan, Sýrlandi, Irak og Líbanon
tóku þátt í atlögunni gegn ísrael.
Eftir geysilega hatramma vörn
Israela tókst að stöðva framsókn
Egypta við Ashdod, 30 kílómetra
fyrir sunnan Tel Aviv.
Sameinuðu þjóðirnar beittu sér
fyrir að komið yrði á fjögurra vikna
vopnahléi. ísraelar notuðu þennan
tíma til að hervæðast af fítanskrafti.
Þegar bardagar hófust á ný í júlí
tókst ísraelum að reka egypsku
sveitirnar úr Negev-eyðimörkinni.
Israelar sóttu fram í Sinaí síðla árs
194’8, en Bretar beittu miklum þrýst-
ingi á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna til að Israelar næmu staðar og
lyktir urðu þær að ísraelar hurfu á
ný til fyrri landamerkja.
1949: Sex vikna friðarsamninga-
viðræður á eynni Rhodos enduðu
með vopnahléi milli Egypta og ísra-
ela. Var því heitið af hálfu stríðs-
aðila að þeir skyldu stefna að varan-
legum friði og ekki fara með ofbeldi
á hendur hinum. En hins vegar
runnu draumarnir um frið út í
sandinn vegna deilna um vandamál
Palestínuflóttamanna. Egyptar
gerðu árásir frá Gaza-svæðinu á
Israel en sá landshluti var þá á valdi
Egypta. Israelar voru ekki seinir á
sér að svara í sömu mynt. Egyptar
höfðu síðan forgjkngu um efnahags-
þvinganir á ísrael og skipum frá
Israel var meinað að fara um Súez-
skurðinn.
1954: Aamal Abdul Nasser sem
hafði unnið við að semja vopnahlés-
samninginn árið 1949 komst til valda
í Egyptalandi. Við það jókst mönn-
um í Israel bjartsýni og töldu að nú
kynni að hilla undir að samskipti
betnuðu og enduðu hugsanlega með
því að hægt yrði að gera alvöru-
friðarsamning. En þær vonir runnu
út í sandinn meðal annars vegna
hins alræmda Lavon-máls, sem var
eitthvert mesta pólitíska hneykslis-
mál í ísrael fyrr og síðar. Ellefu
egypskir Gyðingar sem unnu í þágu
stjórnarinnar í ísrael voru hand-
teknir í Kairó eftir að hafa unnið
skemmdarverk þar gagnvart Banda-
rikjamönnum og var tilgangurinn að
spilla samskiptum Egypta og Banda-
ríkjamanna. Varnarmálaráðherra
Israels, Pinhas Lavon, kvaðst ekkert
um þetta leiðindamál vita en fáir
lögðu á það trúnað og hann sagði af
sér embætti við hina mestu sneypu.
1955: Erjur og bardagar á landa-
mærunum urðu æ alvarlegri. I fyrsta
skipti sneri Nasser sér til Sovétríkj-
anna og leitaði þar eftir vopnum og
aðstoð og þrefaði við Bandaríkja-
menn um fjármögnun Aswan-
stíflunnar.
1956: Spenna jókst verulega í
þessum landshluta sem Egyptar
gengu í hernaðarbandalag með
Jórdaníu og Sýrlandi og þjóðnýttu
síðan Súezskurðinn. Ben Gurion
þáverandi forsætisráðherra ísraels
gerði leynisamning við Breta og
Frakka um aðgerðir á hendur Egypt-
um. Israela fýsti að þar með yrði
bundinn endir á hryðjuverkaatlögur
frá Egyptalandi og Bretar og Frakk-
ar vildu ná á ný taki sínu á Súez
skurði. Hinn 29. október náðu ísra-
elskir fallhlífahermenn Sinaí-
skaganum í leifturárás og héldu
svæðinu í fjóra daga. Samtímis
gerðu hersveitir Breta og Frakka
sína frægu innrás. Egypski herinn
var rekinn á flótta, en almennings-
álitið í heiminum snerist nálega allt
á sveif með Nasser. Fyrir forgöngu
og eindregna hvatningu Bandaríkja-
manna og Sovétríkjanna voru inn-
rásarþjóðirnar þrjár neyddar til að
hverfa á braut- og friðarsveitir frá
Sameinuðu þjóðunum voru látnar
taka sér stoðu meðfram landamær-
um ísraels og Egyptalands. ísraelar
luku brottflutningi manna sinna árið
1957, en skiptar skoðanir voru um
málið í ísrael. Þó fengu ísraelar það
fyrir vikið að kyrrara varð nú á
landamærunum og þeir fengu nú
frjálsar siglingar til Eilat.
Enginn friður var með ríkjunum
næstu ár en stríðið var þá háð með
orðum en vopnin slíðruð að mestu.
1967: Ljóst var að meiri háttar
atburðir voru í aðsigi. Sovétríkin
höfðu eflt stuðning sinn mjög við
Arabaríki og ögranir af þeirra hálfu
gagnvart Israel fóru vaxandi. Hinn
7. apríl skutu Sýrlendingar eldflaug-
um yfir landamæri ríkjanna á þorp
og bæi og ísraelskar flugvélar voru
þegar sendar á loft til hefndarað-
gerða. Egyptar lýstu samstundis yfir
stuðningi við Sýrlendinga, fóru með
hersveitir inn í Sinaí og hinn 16. maí
skipaði Nasser friðarsveitunum að
hafa sig á braut. Því næst lokaði
— eða verður
sá friðar-
samningur
fánýtur, sem
aðilarnir
undirrita
ámorgun?
hann siglingaleiðinni til Eilat fyrir
Israelum.
Um Arabaheiminrt fóru þessar
vikur yfirlýsingar sem bentu til þess
að þeir væru að búast til meiri
háttar styrjaldar við ísrael. Höfðu
leiðtogarnir í heitingum og sóru þess
að linna ekki fyrr en þeir hefðu eytt
ísrael. ísrael, sem á alla vegu var
umkringt fjendum mörgum sinnum
fjölmennari, lét svo snögglega til
skarar skríða. í dögun hinn 5. júní
var egypski flugflotinn eyðilagður á
jörðu niðri án þess Egyptar fengju
vörnum við komið. Þar sem ísraelar
höfðu'þar með yfirburðastöðu í lofti
héldu þeir nú tafarlaust og hindrun-
arlaust að Súezskurði. Þeir börðu á
Sýrlendingum í Golanhæðum og
þegar Jórdanir hugðust koma til
hjálpar tóku ísraelar vesturbakka
Jórdanár og austurhluta Jerúsalem-
borgar sem hafði verið undir stjórn
Jórdaníu síðan 1948. Sigur ísraels
var ólýsanlegur. Á öllum vígstöðvun-
um, hvert sem litið var, réðu ísraelar
lögum og lofum. Þeir höfðu náð
Sinai, vesturbakkanum, Golanhæð-
unum og Jerúsalem. Nasser bauðst
til þess í mikilli niðurlægingu vegna
hrakfara Egypta að biðjast lausnar,
en þorri landa hans vildi ekki heyra
á slíkt minnst.
Minnugir þess að þeir höfðu látið
eftir Sinai árið 1956 lýstu nú ísraelar
því yfir að þeir myndu halda öllum
herteknum svæðum unz Arabar
væru tilbúnir að semja frið og láta
verða frið. Arabar svöruðu með
þrefaldri neitun. Þeir neituðu, friði,
neituðu samningum og neituðu að
viðurkenna Israel. Og kröfðust þess
að ísraelar hypjuðu sig á braut frá
hernumdu svæðunum áður en þeir
væru til viðræðu um frið.
1968: Tilraunir til að opna Súez-
skurðinn á ný mistókust og tveggja
ára skærur Egypta og Israela hófust
og skutust liðsmenn þeirra á yfir
skurðinn. Sprengjutilræði og skæru-
liðaiöja færðist í aukana af hálfu
beggja. Israelar ákváðu Bar Lev
línuna við Súezskurðinn og eftirlits-
nefnd Sameinuðu þjóðanna undir
forystu Svíans Gunnars Jarrins varð
ekki ágengt í að fá aðila til að láta af
átökum.
1970: Þetta ár færðist mjög í
aukana hryðjuverkastarfsemi Pal-
estínuskæruliða. Framin voru viður-
styggileg flugvélarán og morð fram-
in í nafni þeirrar hugsjónar að eyða
Israel. Hussein Jórdaníukóngur
hafði fengið sig fullsaddan af iðju
hryðjuverkamanna innan landa-
merkja sinna og réðst gegn þeim og
Egyptar geysast íram undir fána sínum cr þeir ruddust yfir Bar
Lev-línuna í Yom Kippur-stríðinu.