Morgunblaðið - 24.06.1979, Blaðsíða 13

Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
seinni fór hann 1930), þá
sextugur að aldri. Jóhannes
Larsen var einna þekktastur
hinna svonefndu Fjónverja
(Fynboerne), og tvímælalaust
þéirra fjölhæfastur. Hann var
ágætur málari, grafíker og
teiknari — brá fyrir sig
vatnslitatækninni og gerði
múrskreytingar. Fjónbúarnir
gengu einkum út frá sannri og
skrumlausri lýsingu náttúr-
unnar og öllum fyrirbærum
hennar á svipaðan hátt og
Johannes V. Jensen í skáld-
skap sínum. Hér var sem sagt
hin einlæga og falslausa nátt-
úrulýsing í fyrirrúmi og allar
ýkjur svo og fegrun bannfærð.
Það má segja að slíkir máli og
teikni náttúruna út frá svip-
uðum tilfinningum og koma
fram í ljóði Jakobs Jóhanns
Smára: „Á öllum tungum óm-
ar vorsins mál/ um ást og
gleði, dagsins heita ljóma/ og
augnabliksins líf í hlíð og
lautum./ Þær muna ei eftir
liðnum, löngum þrautum./ Og
mér fer eins — læt alla þessa
hljóma/ í sælum draumi
drekka mína sál.
— Þannig er það öllu frem-
ur hreinleikinn, djúp kennd
og lotning fyrir náttúrunni,
sem einkennir myndriss Jó-
hannesar Larsen af söguslóð-
um Njálu og Grettlu svo og
öðrum rissum af íslenskri
náttúru. Svo mjög lifir hann
sig inn í aðstæður allar hverju
sinni, að það er líkast sem
hann teikni á svipaðan hátt
og impressjónistarnir mál-
uðu.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JUNI1979
Einstæð
sýning
Mynd af Jóhannesi Larsen.
Erlendir hafa gert stórum
meira af því að láta mynd-
skreyta útgáfur fornrita okk-
ar en við sjálfir og þá einkum
norrænir frændur voir. Þá
hafa þeir kappkostað að
vanda mjög val listamanna til
að útfæra myndskreytingarn-
ar og bækurnar sjálfar hafa
að jafnaði verið úrvals hönn-
un. Skilningur erlendra á gildi
og mikilvægi lýsinga' forn-
sagna hefur því verið réttari
og meira í samræmi við upp-
runann. Tenging sjónrænna
atriða við hið sögulega svið og
rás atburðanna. — Þannig eru
okkur norskar myndskreyt-
ingar við Heimskringlu meira
í huga en íslenzkar sbr. sýn-
ingu frumrissa slíkra mynda
að Kjarvalsstöðum í apríl s.l.
Ekki hefur okkur skort
góða teiknara en hins vegar
hafa þeir ekki fengið verðug
verkefni og nægilega rúman
tíma til að leysa þau. Við
minnumst helst Grettlu og
Njálu í vandaðri útgáfu
Helgafells og ágætra teikn-
inga þeirra Gunnlaugs Schev-
ings, Snorra Arinbjarnar og
Þorvaldar Skúlaspnar, — en
þeir voru eðlilega allir meira
og minna einmitt undir
norskum og öðrum erlendum
áhrifum við gerð myndanna.
Framhald varð ekki á því
stórmerka framtaki enda
móttökurnar ekki sérlega
uppörvandi, og því mótaðist
hér ekki séríslenzkur stíll í
mörgum tilbrigðum og hefur
naumast gert ennþá. Að lýsa
eina slíka bók getur verið
margra ára verkefni ef vél á
að fara. Skilningur á teikn-
ingunni, hvort sem hún er í
svart-hvítu eða með ívafi litar
er mjög takmarkaður hér-
lendis — einkum á vinnunni á
bak við eina úrskerandi teikn-
ingu. Til gamans skal þess
getið, að tveir nafntogaðir
franskir „karikatúristar" er
fengu það verkefni að teikna
mynd á forsíðu Þýska viku-
blaðsins „Stern“, af nýkjörn-
um forseta Sambandslýðveld-
isins, — lágu yfir verkefninu í
5 sólarhringa samfleytt og
skiptust á um svefn! Hér
þætti slíkt sjálfsagt hálftíma
vinna fyrir lipran teiknara.
— Það er sök sér og sorgleg
saga hvernig íslenzkir mynd-
listarmenn hafa verið ræktað-
ir fram að þessu á teiknisviði
og vissulega hefur hér mikil
menntun og hæfni farið í
súginn fyrir vikið og úr því
verður aldrei bætt.
Óneitanlega væri t.d. mikill
fengur að eiga heilu fornsög-
urnar með myndarlegum lýs-
ingum manna eins og Guð-
mundar Thorsteinssonar
(Muggs), Kjarvals, Jóns Eng-
ilberts (t.d. í tréristu) o.fl. o.fl.
— Ég rifja þetta allt upp
vegna þess að fram yfir næstu
mánaðamót getur að líta
merkilegt og sérstætt erlent
framlag til lýsinga fornsagna
pkkar, ásamt fleiri rissum frá
íslandi, í kjallarasal Norræna
hússins. Er hér um að ræða
151 teikningu danans Jóhann-
esar Larsen frá Kerteminde
(1867—1961), sem var einn af
mætustu myndlistarmönnum
þarlendra um sína daga. Jó-
hannes Larsen vildi raunar
ekki láta teikniriss sín af
söguslóðum Njálu og Grettlu
nefnast myndskreytingu,
heldur nefndust þetta ein-
faldlega „Teikningar frá ís-
landi“.
Myndirnar eru tilorðnar út
frá þeirri hugmynd Félagsins
um útgáfu Islendingasagna,
(Selskabet til Udgivelsen af
islandske Sagaer) að senda á
markaðinn nýja útgáfu í til-
efni af Alþingishátíðinni 1930.
Var rithöfundurinn Johannes
V. Jensen (Nóbelsverðlaun
1944) ein af driffjöðrunum
ásamt mörgum mætum
mönnum dönskum svo og
Gunnari Gunnarssyni skáldi.
Gerð var ný þýðing er þótti
frábær og er enn í fullu gildi.
Það lýsir dönum vel, að þeir
sendu til íslands þann lista-
mann, sem þá var nafntogað-
astur á sviði bókaskreytinga
og lagði hann upp í fyrri
„söguferð" sína árið 1927 (þá
Mynd frá söguslóðum Grettlu.
Ósjaldan virðist sem veðrið
komi fram í myndunum og
þær verða manni hugstæðari
því lengur sem maður virðir
þær fyrir sér. Hér sér maður
einfaldleikans styrk, sigur
látleikans yfir ýkjunum og
allri hugsanlegri fegrun.
Miklar sviptingar á mynd-
fletinum voru Jóhannesi
Larsen ekki að skapi og því er
það skiljanlegt, að hann flétt-
ar ekki söguefninu inn í
myndir sínar — myndrænn
skáldskapur var honum og
fjarri. Þetta verður einmitt
styrkur myndanna og sér-
staða þeirra. Bókmálið lýsir
pataldri og vígaferlum en
myndrissin umhverfinu.
— Það var mér mikið til-
hlökkunarefni er ég vissi að
von væri á þessum myndum
til íslands því að ég hafði áður
séð hluta þeirra í bokunum en
aldrei áður séð frummyndirn-
ar. Vissi að hér var um
sérstæða teiknilist að ræða er
íslenzkir gætu lært mikið af
og skal þess sérstaklega getið,
að hann notaði venjulegan
penna og teiknipappír við
gerð þessara mynda sinna.
Ekki í sparnaðarskyni heldur
vegna þess, að honum þótti
það liggja beinast við. Hinum
stóru nægir sá efniviður sem
þeir hafa á milli handanna
hverju sinni en meðalmenn-
irnir leita eftir bestu verkfær-
unum og fullkomnustu tækj-
unum!
Það mætti ætla að menn
hópuðust á þessa sýningu og
að Islenzka ríkið tryggði sér
þessar myndir án tafar, sem
eru falar á ótrúlega hagstæðu
verði. En sannleikurinn er sá
að aðsókn er í lágmarki og
ekki er mér kunnugt um
áhuga opinberra aðila á að
festa sér myndirnar.
Væri leitt ef að jafn merk
sýning yrði fórnardýr þess
sýningarleiða er virðist hrjá
fjölmarga er áður voru fasta-
gestir á allar meiriháttar sýn-
ingar í höfuðborginni. Aðsókn
á sýningar er í lágmarki og
ýmsir virðast vinna markvisst
að því að uppræta óþvingaðan
áhuga almennings á sjónræn-
um fyrirbærum með öllu.
En óhætt er að hvetja alla,
sem áhuga hafa fyrir mynd-
list til að heimsækja þessa
sýningu. Þeir eiga að gefa sér
góðan tíma til að skoða mynd-
irnar eins og menn eiga að
gefa sér góðan tíma til að
njóta alls þess sem fagurt er
og hefur í sér varanlegt gildi.
Um leið og ég þakka Nor-
ræna húsinu fyrir hið merka
framtak og lýk skrifi mínu,
langar mig til að koma hér að
nokkrum ljóðlínum úr penna
Einars Benediktssonar, og
mætti það vera orðtak sýning-
arinnar: „Sólvín í gullskál,
sem miklar og máttkar vorn
anda!/ Málið nær hátt, þar
sem steinarnir sjálfir tala./
Volduga ljóshöll — sem sáir
ilmi og yl/ á andvökugesti
norðlægra, dýrðlegra stranda.
Bragi Ásgeirsson.