Morgunblaðið - 23.11.1979, Blaðsíða 6

38
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1979
ólafur Björnsson próíessor á málþingi Félags írjálshyggjumanna:
„Sósíalismi er óskynsamlegur
frá hagfræðilegu sjónarmiði“
Félag írjálshyggjumanna hélt
annað málþing sitt á þessum
vetri sl. laugardag um kenningar
austurríska hagfræðingsins Lud-
wigs von Misess. Málshefjandi
var ólafur Björnsson, prófessor i
hagfræði i Háskóla Islands og
höfundur bókarinnar Frjáls-
hyggju og alræðishyggju, en að
fyrirlestri hans og kaffiveiting-
um loknum voru almennar um-
ræður. Að sögn Friðriks Frið-
rikssonar, formanns Félags
frjálshyggjumanna, var aðsóknin
að málþinginu vonum framar,
fyrirlestur ólafs fróðlegur og
umræður fjörugar. Á fyrsta
málþingi Félags frjálshyggju-
manna um einstakling, ríki og
markað i ágúst sl. var dr. David
Friedman málshefjandi, en hann
er sonur nóbelsverðlaunahafans
Miltons Friedmans og höfundur
bókarinnar The Machinery of
Freedom.
Ólafur sagði, að Ludwig von
Mises hefði fæðzt í Austurríki
1881 og látizt í Bandaríkjunum
1973. Hann hefði lokið doktors-
prófum í lögfræði og haggræði og
einkum fengizt við aðferð hag-
fræðinnar og greiningu hagkerfa
sem fræðimaður. Hann hefði verið
í hópi „austurrísku hagfræð-
inganna“ eins og Carl Menger,
Eugen von Böhm-Bawerk og læri-
sveinn hans, nóbelsverðlaunahaf-
inn Friedrich A. Hayek. Austur-
rísku hagfræðingarnir hefðu allir
fært sterk rök fyrir kerfi frjálsrar
samkeppni og séreignar.
Meginforsenda austurrísku hag-
fræðinganna væri „huglæga verð-
mætiskenningin" eða notagildis-
kenningin, sem til varð um 1870.
Skv. þessari kenningu væri vara
ekki verðmæt, vegna þess að
eitthvað væri í hana lagt, heldur
vegna þess að einhver kysi að
kaupa hana. Verðmæti vörunnar
væri með öðrum orðum huglægt,
en ekki hlutlægt. Verðmæti hlutar
fælist ekki í hlutunum sjálfum,
heldur í mati neytandans á því,
hve vel hluturinn fullnægði þörf
hans. Það réðist þannig af eftir-
spurninni eftir honum. Þessi
kenning hefði valdið þáttaskilum í
hagfræði, því að fyrir 1870 hefðu
hagfræðingar trúað á „hlutlægar
verðmætiskenningar". Vinnuverð-
mætiskenning Karls Marx væri
ein slík kenning og að sjálfsögðu
úrelt.
Ólafur sagði, að Mises hefði
dregið tvær ályktanir af þessari
„huglægu verðmætiskenningu".
Fyrri ályktunin hefði verið sú, að
hagfræðin væri hugvísindagrein,
þannig að aðferð stærðfræðinga
og eðlisfræðinga kæmu að tak-
mörkuðu gagni í henni. Hagfræð-
ingar reyndu að skilja atferði
skynsamra manna, og þeir skildu
það með því að skoða hugi sína.
Hagrannsóknir væru til dæmis
ekkert annað en sagnaritun, fróð-
legar, er ekki fræðilegar í strang-
asta skilningi.
Seinni ályktun Misess hefði
verið sú, að sósíalismi væri óskyn-
samlegur frá hagfræðilegu sjón-
armiði. Að þessari kenningu hefði
Mises komið orðum í bókinni Die
Gemeinwirtschaft 1922 á þýzku og
Socialism 1936 á ensku. Fyrir
þessa kenningu væri hann einkum
kunnur, og hún væri umdeildasta
kenning hans. Hver hefðu verið
rök hans fyrir þessu? Hann hefði
talið þar sósíalískt hagkerfi, sem
valdsmennirnir tækju allar megin
ákvarðanirnar um framleiðsluna.
Og það hagkerfi væri ekki skyn-
samlegt, því að í því væri fullnæg-
ing þarfa borgaranna ekki há-
mörkuð, en þess yrði að krefjast af
sérhverju skynsamlegu hagkerfi.
En hvers vegna væri fullnæging
þarfa borgaranna ekki hámörkuð í
sósíalísku hagkerfi? Vegna þess að
valdsmennirnir gætu aldrei aflað
sér nægilegra upplýsinga um þess-
ar þarfir borgaranna og því ekki
Ludwig von Mlses.
Nokkrar bækur eftir Mises. í bókinni Soclalism færir hann rök gegn
sóeialisma, en i bókinni Human Action ræðir hann um hagfræðina,
lögmál hennar og aðferð. Pöntunarþjónusta Félags frjálshyggju-
manna, pósthólfi 1334, 121 Reykjavík, útvegar mönnum bækur eftir
Mises.
Argerð 1980 komin! Beztu kaup sem þú gerir!
Nettasta tækið frá
- CROWN -
1) Stereo-útvarpstæki
með lang-, mið- og FM-stereo bylgju.
2) Magnari
36 wött. Sem sagt nóg fyrir flesta.
3) Plötuspilari
alveg ný gerð. Beltisdrifinn. Fyrir stórar og litlar
plötur. 3 snúninga og 45 snúninga. Vökvalyfta.
4) Segulband
mjög vandað, bæði fyrir venjulegar spólur og eins
krómdíoxíöspólur, þannig að ekki er heyranlegur
munur á plötu og upptöku.
5) Tveir
mjög vandaðir hátalarar fylgja!
í stuttu máli:
Tæki með öllu!
Verð: 272.550.
Staðgreiðsluverð: 264.000.-
Greiðslukjör:
Ca. 130.000.
aö 5 mánuði.
út og rest má deila á allt
Ólafur Björnsson flytur fyrirlest-
ur sinn á málþingi Félags frjáls-
hyggjumanna.
tekið ákvarðanir um framleiðsl-
una samkvæmt þeim. Ákvarðanir
þeirra yrðu alltaf af handahófi.
En í kerfi frjálsrar samkeppni og
séreignar kysu borgararnir þær
vörur á markaðnum, sem full-
nægðu að þeirra mati þörfum
þeirra, og framleiðendur tækju
ákvarðanir sínar til þess að há-
marka vörusölu sína. Markaður
væri með öðrum orðum nauðsyn-
legur, til þess að nægilegar upp-
lýsingar fengjust um þarfir borg-
aranna.
ólafur sagði, að í kenningu
Misess um sósíalismann væri mik-
ill sannleikskjarni, eins og reynsl-
an sýndi. Valdsmenn í sósíalista-
ríkjunum yrðu að leyfa markað
fyrir neyzluvörur og jafnvel
vinnuafl, þótt hann væri miklu
takmarkaðri en á Vesturlöndum.
Tvisvar hefði verið reynt á þessari
öld að reka fullkomið sósíalískt
hagkerfi í skilningi Misess — þ.e.
hagkerfi án nokkurs markaðar.
Lenín hefði reynt að reka
„stríðskommúnisma" í Ráðstjórn-
arríkjunum, en mistekizt og hag-
kerfið hrunið.
ólafur sagði, að „huglæga verð-
mætiskenningin" væri önnur for-
senda Misess, en hin forsenda
hans væri að sjálfsögðu sú skoðun
frjálshyggjumanna, að venjulegir
menn þekktu þarfir sínar betur en
aðrir. En alræðissinnar, svo sem
nasjónalsósíalistar og kommúnist-
ar, höfnuðu þessari skoðun frjáls-
hyggjumanna og teldu sig þekkja
þarfir annarra betur en þeir
sjálfir og ættu því að vera valds-
menn og taka allar ákvarðanir um
framleiðsluna. Mises hefði bent á,
að enginn eðlismunur væri á
forngjum og félögum tuttugustu
aldarinnar og kóngum og keisur-
um fyrri alda í þessu efni, þótt
orðin, sem þeir notuðu til þess að
réttiæta völd sín, væru að sjálf-
sögðu ekki hin sömu.
Til máls tóku Þorsteinn Páls-
son, Kristján Hjaltason, Hreinn
Loftsson, Gunnlaugur Sævar
Gunnlaugsson, Hannes H. Gissur-
arson, Haraldur Blöndal, Auðunn
Svavar Sigurðsson og Friðrik
Friðriksson. Fyrirlestur Ólafs
verður birtur. Á næsta málþingi
Félags frjálshyggjumanna verður
rætt um kenningar hins umdeilda
bandaríska hagfræðings og ríkis-
afskiptasinna, Johns Kenneths
Galbraiths, en tvær bækur hafa
komið út eftir hann á íslenzku.
Málshefjendur verða Geir Haarde
hagfræðingur, Hannes H. Gissur-
arson sagnfræðingur og Pétur J.
Eiríksson hagfræðingur.