Morgunblaðið - 14.12.1979, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1979
44
Atli Heimir Sveinsson:
Ekki ber að greiða
sama verð fyrir
alla tónlist
Nýstofnuð samtök poppara, sem
nefnast SATT, hafa að undan-
förnu gert atlögu í fjölmiðlum að
Tónskáldafélagi íslands og STEFi.
Stjórn STEFs hefur jafnóðum
leiðrétt skrif poppara, sem all-
mjög hafa einkennst af misskiln-
ingi og staðleysum.
Popparar hafa haldið því fram
að „alvarleg“ tónskáld lifi á því fé
sem poppararnir hafa unnið inn.
Einnig finnst poppurum það órétt-
læti að mismunandi gjald er greitt
til höfunda fyrir hinar ýmsu
tegundir tónlistar, og telja sig
mjög afskipta.
Nú hefur STEF sýnt fram á með
tölum, sem ekki verða véfengdar,
að popparar fá sinn hlut af
innheimtufé STEFs til jafns við
aðra rétthafa.
Höfundarréttur er flókin grein
lögfræði og forsendur hans liggja
víða. Réttur þessi tryggir höfund-
um, og erfingjum þeirra greiðslu
'fyrir hugverk. Hann verndar einn-
ig höfunda gegn misnotkun á
verkum þeirra, tryggir þeim yfir-
ráðarétt yfir .verkum sínum
o.s.frv. Hinir fjárhagslegu hags-
munir — vissulega mikilvægir —
eru aðeins einn þáttur af mörgum
sem höfundarréttur er ofinn úr.
Skapandi listamenn eru yfirleitt
verr settir í þjóðfélaginu en þeir
túlkandi, og höfundarrétturinn er
hið eina, sem tryggir þeim nokkra
þóknun fyrir vinnu sína. En þessi
réttur er veikur, og á langt í land
til þess að geta talist fullnægj-
andi, þótt veruleg réttarbót hafi
fengist með setningu íslensku höf-
undariaganna 1972.
Grundvallarhugsun höfundar-
réttar í tónlist er sú, að sérhver
tónhöfundur fái, sem sanngjarn-
asta greiðslu fyrir það verk sem
hann semur. Það tekur mislangan
tíma, andiega áreynslu, einbeit-
ingu og þjálfun til þess að semja
hinar ýmsu tegundir tónlistar.
Akaflega erfitt er að dæma um
þetta í einátökum tilfellum, en
hvar sem er í heiminum gilda
svipaðar reglur, sem færustu sér-
fræðingar á sviði höfundarréttar
hafa komið sér saman um eftir
mikla umhugsun. Reglur þessar
eru raunar í sífelldri endurskoðun
vegna nýrra sjónarmiða og af-
brigða, sem alltaf eru að koma
fram.
Tónlist er flokkuð, nokkuð
mismunandi eftir löndum, en í
meginatriðum eins. Ekki er farið
eftir því hvort músik er „létt“ eða
„alvarleg", (ég hef aldrei kunnað
við þessi hugtök) heldur er aðeins
reynt að meta þá vinnu, sem
liggur að baki henni. Það er
augljóst, að minni vinna er að
semja einnar mínútu söngvísu
með gítarhljómum, heldur en eina
mínútu fyrir 80—100 manna sin-
fóníuhljómsveit. Það er einnig
meiri vinna að semja eina mínútu
af kammermúsík, en eina mínútu
af sönglagi með píanóundirleik.
Þetta er meginhugsunin sem ligg-
ur að baki flokkuninni, en vissu-
lega er málið allt flóknara.
Ekki er beitt listrænu mati, ekki
gert upp á milli stíltegunda,
Menntun, frægð, viðurkenning,
þ.e.a.s. markaðsgildi höfundar, er
ekki tekið með í reikninginn.
Sem sagt: ef poppari semur
sinfónískt verk fær hann ná-
kvæmlega jafnmikið greitt og ég
fyrir samskonar verk. Ef ég geri
diskóplötu fæ ég jafnmikil höf-
undarlaun og poppari.
En hvernig er flokkunin? Hún
verður best sýnd með dæmi: ég fæ
fjórum sinnum meira greitt fyrir
hverja mínútu af flautukonsert
mínum, heldur en greitt er fyrir
poppmúsik. Og ég fullyrði að það
tekur að jafnaði meira en fjórum
sinnum lengri tíma að semja
mínútu af slíkri tónlist, en popp-
tónlistariðnaði. Það er ótrúlega
mikil vinna að skrifa niður eina
mínútu af jullkominni hljómsveit-
arraddskrá, miklu meiri vinna en
almenningur gerir sér í hugar-
lund. Fyrir utan alla þá vinnu,
sem tekur að undirbúa verkið,
setja það saman, heyra það innra
með sér, gera uppköst og ótal-
margt fleira. Nú sem ég ekki
alltaf, fremur en aðrir starfsnauta
mínir, „dýra“ hljómsveitartónlist.
Fyrir mig og þá, er listræn tjáning
mikilvægari en gróðamöguleikar.
Þegar ég sem kammermúsik, t.d.
strokkvartett, sem er eitt erfið-
asta form tónlistar, fæ ég aðeins
helmingi meira greitt fyrir mínút-
una en greitt er fyrir popptóniist.
Og vissulega er miklu meiri vinna
sem liggur að baki hverri strok-
kvartettsmínútu en diskómínútu.
Hljómsveitar- og kammerverk
hafa miklu minni útbreiðslumögu-
leika en afþreyingartónlist. „Al-
varleg" tónlist höfðar til minni
hóps manna en sú „létta“, en aftur
á móti von um lengra líf von um
að ná til óborinna kynslóða. Ein
afþreying tekur aftur á móti við af
annarri.
Dægurlag getur verið flutt í
Ríkisútvarpinu allt að 120 sinnum
á ári meðan nýtt tónverk „alvar-
legs“ eðlis er flutt þar hæsta lagi
einu sinni til tvisvar, þrátt fyrir
punktakerfið gefur dægurflugann
af sér 15—60 sinnum meira á
árinu heldur en „alvarlega"
verkið.
Skapandi list eða framúrstefnu-
list í dag er eðlisskyld þeim
rannsóknarvísindum, sem gefa
arð síðar, móta umhverfi og hugs-
un mannkynsins á morgun. Til eru
annars konar vísindi, sem lifa á
gömlum uppfinningum, og breyta
þeim í söiuvöru iðnaðar. Hið sama
er upp á teningnum í tónlist.
Popparar lifa, að miklu leyti, á
landvinningum brautryðjenda
fyrri tíma, njóta aðstoðar vold-
ugra og fjársterkra fyrirtækja til
að breyta þeim í söluvöru, með
tilheyrandi auglýsingarherferð-
um, og útvatna oftlega hina list-
rænu hugsun um leið.
Það er meiri vinna og erfiðari
að semja tónverk, „alvarlegs" eðl-
is, heldur nn að framleiða staðlað-
an iðnað. Þess vegna er óréttlátt
að greiða sama gjald fyrir alla
mús*k. Hærra gjald ber að greiða
fyrir þá tónlist sem krefst mikils
tíma, þjálfunar, einbeitingar, að
búa til.
EIVC
Nú geta allir eignast alvöru hljómtæki
Jólatilboö frá

JVC og EPICURE
L-A11 plötuspilari
Hálfsjálfvirkur.
Beltis-drifinn.
Wow and flutter: 0,06.
Vökvaiyfta.
Magnetískur tónhaus.
Svið 10-25.000 HZ.
EPICURE TEN
75 RMS wött (sinus).
Tían er cá vinsælasti frá Epi-
cure enda ekki furöa þegar
nákvæmni hans, kraftur og
gæöi eru höfði í huga.
4 4 4 4 4 4
ATH. Tilboöiö sendur aöeins til jóla
RS7 Útvarpsmagnari
2x50 RMS (sinus) wött á sviö-
inu 20—20.000 riö 8 ohm.
150 músik-wött.
Bjögun á fullum styrk 0,03.
Signal to Noise:
Plötuspilari 82 db.
Tape 100 db.
Útvarp: FM sterio, 0,9 UV AM.
Laugavegi 89, simi\l3008
KD-A5 Metal
kassettutæki
Tekur allar spólur.
Sviö:
Metal 20-18000 HZ.
Crome 20—18000 HZ.
Normal 20—17000 HZ.
Wow and flutter 0,04.
2 mótorar.
Elektrónískt stjórnborð.
Metal er framtíöin.
Tett 1
R-S7
L-A11
2xEPI-10
KD-AS
Verð: 729.500,- staögr.
Sett II: (an kassettu)
R-S7
L-A11
2xEPI-10
Verö: 495.400.- etaögr.
JVC
Lalðtogi á $vlðl nýjumga