Morgunblaðið - 14.12.1979, Blaðsíða 10

42
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1979
BOKIN EK AVALLT
INNIHALDIÐ EN
EKKIUMFANGIÐ
— Og þá erum við komnir að
Þjóðsögu.
„Jæja. Allt frá heimilisdagbók-
inni til 1954 gaf ég ekki út bækur.
Ég var hins vegar búinn að velta
því talsvert fyrir mér að gefa út
Islendingasögurnar í aðeins
tveimur bindum. Ætlaði að prenta
þær á biblíupappír og þá í dálítið
stærra broti, en tíðkast hafði. Ég
bar svo þessa hugmynd mína
undir Gunnar Einarsson, meistara
minn. Hann stoppaði mig í þessu,
en sagðist vera tilbúinn með mér í
útgáfu á þjóðsögum Jóns Árna-
sonar. Það var svo úr að við
stofnuðum Þjóðsögu 1954 og byrj-
uðum á þjóðsögum Jóns Árnason-
ar. Við fengum þá Árna Böðvars-
son og Bjarna Vilhjálmsson í lið
með okkur og breyttum yfir í
upprunalegt mál sögumanna og
skrásetjara þjóðsagnanna. Þetta
safn varð alls sex bindi.“
— Hvers vegna fóruð þið yfir í
upprunalega málið?
„Vegna íslenzkrar tungu. I
mínum augum var það höfuðatrið-
ið að hafa sögurnar á sama máli
og sögumenn höfðu. Þeir voru alls
staðar að af landinu og með betri
hætti fannst mér ekki hægt að
varðveita tungu þjóðarinnar."
— Hvað hefur Þjóðsaga gefið
út margar bækur á þessum 25
árum?
„Nú bara veit ég ekki. En
þjóðsagnaflokkarnir og árbæk-
urnar eru orðin 42 bindi.
Gunnar hætti í Þjóðsögu eftir 4
ár, en ég hélt áfram. Fljótlega
kom Gráskinna hin meiri, sem
Sigurður Nordal og Þórbergur
Þórðarson söfnuðu með helmings-
viðbæti. Á eftir Gráskinnu kom
Gríma hin meiri, sem Þorsteinn
M. Jónsson og Jónas Rafnar söfn-
uðu. Síðan Rauðskinna Jóns Thor-
arensen og nú erum við byrjuð að
vinna Sigfús Sigfússon, sem ég
reikna með að verði 8 bindi í allt,
en tvö þau fyrstu koma á næsta
ári.“
— En hvernig lentirðu í Árbók-
inni? Ég get ekki hugsað mér
ólíkari útgáfur en hana og þjóð-
sögur.
„Það er rétt. Þetta eru eins
ólíkar útgáfur og hugsast getur.
En ég get skýrt sjálfan mig í þessu
með því að vísa til áhuga míns á
gildi myndarinnar í textanum.
Reyndar var það fyrir áeggjan
Björns Svanbergssonar að Árbók-
in lenti í mínum fórum. Hann
hafði séð auglýsingu, þar sem
auglýst var eftir umboðsmanni
fyrir þessa útgáfu og fyrir hans
áeggjan gaf ég mig fram. Björn
ætlaði nú reyndar að vera með
mér í þessu, en hann hvarf frá því
er á reyndi. Ég hef hins vegar ekki
vikið frá vöggunni.
Árbókin gefur mjög gott færi á
að sýna fram á gildi myndarinnar
í textanum. Með bókinni í ár sendi
ég smábækling af Eyjólfi Kárs-
syni til að benda fólki á, hvað
mikið vantar í textann, þegar
myndina vantar. Texti og mynd
eru nefnilega systkini."
— En Þjóðsaga hefur gefið
fleira út en þjóðsögur og árbækur.
„Já. Ég hef reynt að halda
mínum tiktúrum í útgáfunni. Einn
góður kunningi minn gaf mér
nefnilega titilinn tiktúrumeistari í
bókaútgáfu. Mér hefur alltaf þótt
svolítið vænt um þennan titil og
reynt að standa undir honum.
Annars var það Guðmundur
Böðvarsson, sem kom mér á sporið
í ljóðaútgáfu. Ég hitti hann eitt
sinn á förnum vegi með Saltkorn í
mold og okkur talaðist svo til, að
ég gæfi þau út. Ég hafði svo
gaman af þessu, að ég held því
áfram.
Ég hef svo mikla ánægju af því
að ganga frá textanum. Þetta er
hrein lífsnautn hjá mér og enginn
texti er erfiðari viðfangs en ljóða-
texti."
— Mér sýnist af þessum ljóða-
bókum Þjóðsögu, að þú haldir þig í
ljóðunum við samtíðarmenn. Hef-
ur þér aldrei dottið í hug að sækja
lengra aftur líkt og í óbundna
málið?
Nú sprettur Hafsteinn upp einn
ganginn enn og áður en ég veit af
hefur hann sótt í hillu og dreift 22
smábókum á borðið fyrir framan
mig. Þarna er Gullregn komið,
smábókaflokkur með ljóðaúrvali
gömlu meistaranna.
„Ég byrjaði á Gullregni 1955.
Ástæðan var sú, að ég hafði eitt
sinn heima við gripið niður í ljóð
Bjarna Thorarensen og þá komst
ég allt í einu að því, að ég vissi
harla lítið um skáldið og reyndar
mörg ljóð þess líka. Ég er áreiðan-
lega ekki einn um þetta, hugsa ég
og tek þar ákvörðun um það að
koma með einhverjum hætti út
úrvali og æviágripi. Þessi hug-
mynd þróaðist svo í smábók, sem
ég hugsaði sem handtak frá Hól-
um til viðskiptamanna. Guðni
Jónsson tók verkið að sér og hann
lagði til nafnið Gullregn. Þessar
smábækur voru ekki seldar, held-
ur sendar út eftir viðskipta-
mannabók prentverksins.
Þetta þróaðist svo út í skemmti-
legustu útgáfu. Margir góðir menn
hjálpuðu til við ljóðaval og gerð
æviágripa, auk Guðna man ég í
svipinn eftir Jóhannesi úr Kötlum,
Karli Kristjánssyni, Jóhanni
Gunnari Ólafssyni, Pétri Sigurðs-
syni og Þorsteini frá Hamri.
Ég skildi Gullregnið auðvitað
eftir í Hólum, en ég sakna þess
ávallt. Það gekk eitthvað skrykkj-
ótt með útkomu þess fyrst eftir að
ég hætti og nú veit ég ekki betur
en að það sé dottið upp fyrir. Því
miður. Kannske á það þó eftir að
lifna við.“
— Ætlar þú að gera eitthvað í
tilefni 25 ára afmælis Þjóðsögu?
„Já. Og að mínum dómi svolítið
skemmtilegan hlut. Matthías Jo-
hannessen gaf mér handrit með 19
smáþáttum eftir sig. Kverið verð-
ur tölusett í mjög litlu upplagi og
kemur ekki í bókaverzlanir. Þetta
kver kemur dt á næsta ári, en
verður með ártalinu 1979. Ég vil
heldur að sú litla bók komi til
manns, þegar fjölmiðlar hafa
lægra um slíka hluti."
Brjóstabrotið
hæfði Jónasi
— Hvert er þitt álit á íslenzkri
bókaútgáfu?
„Mér finnast íslenzkar bækur
upp til hópa í alltof stóru broti,
þær eru oft eins og riðvaxið fólk.
Nú undanskil ég strax uppsláttar-
bækur og myndabækur og vissu-
lega eru sum bókverk önnur þann-
ig, að þau útheimta stóran síðu-
flöt, og skulu því eðli sínu sam-
kvæmt vera í stóru broti.
En í alltof mörgurn tilfellum er
bæði of þykkur pappír og of stórt
brot. Ég hef ekki gefið þessum
bókum heitið „hjólbörubrot" eða
útþandar bækur, en þó heyri ég
þær nefndar svo oft og einatt. En
hvers vegna skyldi til dæmis
reifari, sem er beinlínis afþrey-
ingarhlutur, þurfa að vera í
stærsta flokki almennra bóka?
Ég vil ekki draga skóinn niður
af neinum, en ég vildi að menn
sæju að sér. Og þá skírskota ég til
þeirra, sem kaupa, en ekki fyrst og
fremst til þeirra, sem gefa út.
Bókin er ávallt innihaldið, textinn,
en ekki umfangið.
Sjálfsagt finnst samt sumum,
sem gefa bækur, að þær þurfi að
vera fyrirferðarmiklar. Þessi
stóru brot almennra bóka hafa
líka verið nefnd „sölubrot". Ég hef
ekki reynslu á þessu sviði.“
— Ertu að tala um fermetrana?
Veggfóðrið?
„Eg hef heyrt svona hjal um
það, að íslendingar kaupi bækur
af fordild í fermetratali. Það getur
vel verið, að þess séu einhver
dæmi, en ég held að sá hópur sé
hverfandi lítill. Og ég get sannað
mitt mál: í þau tvö skipti, sem ég
hef lent í því að verða að taka
bækur til baka af fólki, hafa þær
verið hreinlega upplesnar. Því segi
ég hiklaust, að obbinn af fólki
kaupir bækur af lestrarþörf, en
ekki vegna vöntunar á veggfóðri.
Ég tel mig vita, að þegar fólk
kaupir bækur fyrir sjálft sig, þá
rekur lestrarþörfin það áfram, en
ekki fordild. Það er einkennandi
fyrir íslenzk heimili, að allur
fjöldi þeirra hefur yfir að ráða
fallegu bókasafni. Það merkilega
er að mér finnst að tekjurnar séu
stundum í öfugu hlutfalli við
bókaeignina. Að mínu viti er þetta
séríslenzkt fyrirbæri. Hins vegar
hugsa ég að öðru máli gegni um
gjafabækur. Það er í eðli okkar að
vera stórtæk. Við viljum gefa vel.
Og þessi venja hefur skapað þörf-
ina á stórum bókum og freistað
útgefenda til að gefa út loftmiklar
og útþandar útgáfur; lítinn texta á
síðum, stóra jaðra og sem allra
þykkastan pappír."
— Hvernig er þá hin rétta bók
að þínu mati?
„Nú skal ég segja þér litla sögu.
Eitt sinn, áður en Kristinn And-
résson fór til útlanda, bað hann
mig að ganga frá kvæðum og
sögum Jónasar Hallgrímssonar.
Þegar hann kom aftur og sá
bókina, sagði hann: Þú hefur
eyðilagt þessa útgáfu fyrir mér
með þessu ræfilslega broti. Þá
sagði ég: Þú ættir, Kristinn, jafn
lesinn maður og þú ert, að vita
það, að þegar ljóð Jónasar komu
út í fyrsta sinn, þá var sagt að
heimasæturnar hefðu gengið með
bókina á milli brjóstanna. Sú bók,
sem þar kemst, verður að vera í
hæfilegu broti.
Kristinn fór og talaði við dr. Jón
Helgason. Svo kom hann og sagði:
Þetta er stórfínt. Doktor Jón segir
að þú hafir rétt fyrir þér. Svo fór
nú, að þessi bók varð Kristni
ákaflega hjartfólgin. Og hún hefur
komið út í tveimur útgáfum þótt
tíkó þætti eins og Kristinn komst
fyrst að orði.
Þetta segir þó ekki að allar
bækur eigi að vera litlar. Það er
ekkert ófrávíkjanlegt með bókina
fremur en aðra hluti. En lífið
getur ekki verið tómt loftbrauð.
Ég hef til dæmis oft vélt fyrir
mér fyrstu útgáfu Þjóðsögu. Þjóð-
sögur Jóns Árnasonar voru svo
yfirgripsmikið efni, að hefði ég
sett þær í það brot, sem ég helzt
vildi, þá hefðu bindin ekki orðið
sex, heldur níu eða tíu. Svo réði
frumútgáfan ákaflega miklu. Mér
hefur alltaf fundizt að ég hefði
ekki átt að fara eftir þessu, heldur
hafa það eins og ég vildi sjálfur;
fleiri bindi og smærri."
— Hefur þú gefið út fleiri
bækur, sem þú sérð eftir?
„Ég sé alls ekki eftir því að hafa
gefið út þjóðsögurnar eins og þær
eru. Það er ekki eftirsjá, þótt ég
hugleiði, hvort annað brot hefði
ekki verið hentugra, þegar ég er
þannig gerður, að ég er aldrei
ánægður með neitt, sem ég geri,
nema til næsta dags.“
— Sérðu þá ekki eftir neinu?
„Ég held ekki. í mínum bókum
eru engin huldubörn, sem ég vildi
halda frá sjónum skaparans.
Hins vegar hef ég éfalaust gefið
út bók og sagt sem svo, að hún
hefði að skaðlausu mátt bíða
einhvern tíma. En það er allt
annar handleggur.
Það er reyndar svo margt, sem
gjarnan hefði mátt bíða næsta
dags, þótt það sé algjörlega and-
stætt lífsmunstri rnínu."
Að búa við
það sem í
manni býr
— En áttu þér einhvern draum
í bókaútgáfu?
„Það hefur alltaf verið mín
innsta ósk, að ég gæti með starfi
mínu opnað augu fólks fyrir því,
hvað það sjálft hefur til brunns að
bera. Við gerum of mikið af því að
líta alltaf til annarra og við
gleymum því, hvað það er mikil-
vægt, hvað fólk almennt fæðist í
raun með fjölbreyttar gáfur og
möguleika. Manni hættir svo við
því að hyggja ávallt, að náunginn
sé betur úr garði gerður en maður
sjálfur. Það er of mikil fyrirhöfn
að skyggna sinn eigin mann. Þar
liggja oft hin duldu verðmæti. Og
í bókagerð dreymir mig fyrst og
fremst um það að geta opnað augu
samtíðarmanna minna fyrir gildi
fagurra bóka göfugs texta.
Mér finnst að okkur hætti of
mikið til þess að fara okkar fram í
gegnum þykkt og þunnt og brjóta
þannig lögmál næsta manns, sem
oft eru hluti eigin lögmáls. En
þótt ég segi, að við lítum of mikið
til annarra, þá á ég síður en svo
við það, að við högum okkur eins
og við værum ein í heiminum.
Okkur ber að hlusta á fólkið í
^slcnjfa sfatílanbið
rTlll ■ LDTI
BJÖRN ÞORSTEINSSON
HEIMSKRINCLA
mxHTiMiajm ■Alai «r
* * * *
—1.»» *** ww* » * * * w . •
» * *• WILLIAM SHAKESPEARE *« a
*• *•
« >: t- LEIKRIT - ■
* i *
... j * HELGI HALFDANARSON •*
*
»•» ■ * •
* »* ■ * a
*•* *
, HEIMSKRINCLA n * »
**! H' | * «•» "
*• * V ** .
V. *
Rammatitlar bókaflokkanna.
kringum okkur og taka tillit til
þess. Það er ærinn lærdómur
fólginn í því að hitta mann, sem
leiðir okkur að einhverjum hlut,
sem okkur ber að varast, eða líta
nánar á.
Þú spyrð, hvort ég eigi mér
draum. Eg trúi draumum. Og fyrir
þá eða vegna þeirra hef ég komizt
af til þessa dags. Annars var þetta
það sem ég ætlaði ekki að minnast
á. Það er í þessu tilfelli svo auðvelt
að segja að maður segi ósatt og sé
haldinn bábiljum og hindursvitn-
um.“
— Segðu mér þá, Hafsteinn. Ef
ég gæfi þér kost á öðru jarðlífi.
Myndirðu haga því öðru vísi en
þessu?
„Nei. Svo vitlaus getur maður
nefnilega verið, að maður vilji
ekki sníða af sér agnúana. En það
er lærdómsríkt að vita af þeim.
Ég veit til dæmis, að ég er alltof
félagaður maður. Ég hafði eitt
sinn bókhaldara út í prenthúsinu.
Honum hefur efalaust fundist ég
vera lítið við, því einn daginn lagði
hann fyrir mig skrá og sagði hana
HALLDÓR KILJAN LAXNESS PRJÓNASTOFAN
SOLIN GAMANLEIKUR
I ÞREM ÞÁTTUM
MÁL OG MENNINC REYKJAVlK 1962
Opna- eða tvítitill 25 ára afmælisflokks MM.