Morgunblaðið - 14.12.1979, Blaðsíða 16

Morgunblaðið - 14.12.1979, Blaðsíða 16
48 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1979 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1979 49 v Með stórhug og* atorku Jóhannes Helgi: A BRATTANN Agnar Kofoed-Hansen rekur minningar sinar 331 bls. Alm. Bókafélagið. Rvik 1979. ÆVISÖGURITARI skapar sögu- hetju sína að nokkru ieyti í sinni mynd. Jóhannes Helgi er harður í horn að taka. Ut úr þessari sögu kemur hörkukarlinn Agnar Kof- oed-Hansen. Grannt skoðað hefði sagan eins getað orðið flugsaga eða ástarsaga eða hvað sem verkast vill. En þessi er hvorugt heldur baráttusaga einstaklings sem sækir á brattann í flestum skilningi, teflir á tvær hættur, tekur erfiðleikana glímutökum og —sigrar! I föðurætt er Agnar kominn af dönskum aðalsættum langt fram og ber ráðgjafa og yfirhershöfð- ingja hæst í þeirri fylkingu. í móðurætt er hann hins vegar kominn af íslensku kjarnafólki og getur sögumaður móður sinnar afar lofsamlega. Föður síns raun- ar líka þó færri sögur fari af honum. Nú er það árátta íslendinga að véfengja ættartölur og hefur Agn- ar Kofoed-Hansen fengið að kenna á því eins og margir aðrir. » . . . þegar blikur síðari heims- styrjaldarinnar voru komnar á loft og Hermann taldi af öryggis- ástæðum þörf á lögreglustjóra með liðsforingjamenntun í Reykjavík og var búinn að setja mig í það embætti aðeins tuttugu og fjögurra ára gamlan, mér liggur við að segja þröngva mér í embættið og út úr fluginu með skírskotun til þjóðhollustu, þá komst sú saga á kreik og hefur Bókmenntlr eftir ERLEND JÓNSSON gengið staflaust síðan, að ég væri launsonur hans.« Agnar var heilsuveill í bernsku. Sú saga er ekki rakin með mála- lengingum. En »stundum hefur hvarflað að mér, að hinar löngu legur mínar hafi vakið hjá mér þrána til að fljúga, það er auðskil- ið sálrænt andsvar barns sem langtímum saman er fjötrað við sjúkrabeð.« Agnar hefði auðveldlega getað stundað langskólanám og orðið embættismaður eftir þeirri leið. En hann ólst upp með fluginu í heiminum, þráði það eitt að læra að fljúga og var nógu viljasterkur til að framkvæma vilja sinn. Þegar hann tók að leita fyrir sér að komast í flugnám var honum kunngert að það kostaði þvílíka svimandi fjárhæð að alls ekki var nefnandi í þá daga — á sjálfum kreppuárunum. En hann lagði engu að síður af stað til Danmerk- ur, févana, og hafði ekki hugmynd um hvernig hann kynni að kljúfa fjárhagshliðina. En það tókst. Agnar gekk í herskóla! Og alveg án hliðsjónar af hugmyndum okk- ar um hermennsku er svo mikið víst að slíkir skólar voru þá yfirhöfuð mjög góðir. Þeir þjálf- uðu menn að jöfnu líkamlega og andlega. Svo mikið var lagt á nemendur að þeir höfðu hvorki þrek né tíma til að láta sér leiðast. Agnar synjar ekki fyrir að hann hafi að einhverju leyti notið sinn- ar frægu ættar til að komast inn í skólann. Þrátt fyrir byrjunarerf- iðleika vegna málsins varð hann afburðanemandi. Síðan lá leiðin meðal annars til Þýskalands, en í þá daga mun hreint ekki hafa þótt ljóður á ráði ungs manns í því landi að hann hefði gengið í gegnum liðsforingjaskóla. Þegar heim kom gerðist Agnar einn af brautryðjendum flugsins hér heima sem var að vísu löngu hafið, en hafði orðið endasleppt hverju sinni, mest vegna fátæktar. Þrettán ára hafði Agnar fyrst komist í loftið, þá »fór pabbi með mig í fimmtán mínútna skemmti- flug með Súlunni.« Níu árum Agnar Kofoed-Hansen seinna var Agnar farinn að fljúga hjá Lufthansa í Þýskalandi og öðlaðist þar með alþjóðleg flug- stjórnarréttindi. Þegar Agnar var hér lögreglu- stjóri á tímum stríðs og hernáms reyndi líka á þrek hans þótt á jörðu niðri væri. Til dæmis segir hann frá því að einu sinni munaði ekki nema hársbreidd að Bretar handtækju hann og flyttu »í alræmdasta fangelsi Breta, Tower of London.« Bandaríkjamenn komu í veg fyrir það. Fleira gerist þarna stórkostlegt sem ekki verð- ur rakið hér. Þetta er lífleg og vel skrifuð endurminningabók. Að forminu til er þetta ekki algerlega eintal sögumanns. Jóhannes Helgi veit líka nokkuð af sjálfum sér, hann er alltaf nálægur og drekkur t.d. te með sögumanni og fer með honum í gönguferðir en Agnar er áhugamaður um hvort tveggja, tedrykkju og útivist. Höfundur spyr, sögumaður svarar. Og þó lítið fari fyrir spurningum hins fyrrnefnda er lesandinn þó á þær minntur með nokkrum hætti — ekki samt svo að textinn beri keim af samtali. Þetta er ósvikin minn- ingabók eins og stendur á titil- blaði. Ég hygg að margur muni hafa þá sögu að segja að loknum lestri bókarinnar að atburðir þeir, Jóhannes Helgi sem sögumaður skýrir frá, séu að vísu forvitnilegir en þó séu sýnu minnisstæðari þau persónulegu kynni sem lesandinn hafi af sögu- manni. Agnar Kofoed-Hansen er ekki aðeins göngu og íþrótta- maður í venjulegum skilningi — hann er líka fimleikamaður í andanum, hugsar vítt og breitt, lítur æðrulaust á lífið og heiminn, enda oft staddur á mörkum lífs og dauða, iðkar hugsun eins og heilsubótargöngu og að jöfnu með henni. Hefði einhver annar en Jóhann- es Helgi skráð þessa sögu hefði hún vafalaust orðið allt öðruvísi. En hún er ágæt eins og hún er. Ef ekki eru hér á ferðinni tveir líkir — þá að minnsta kosti tveir sem eiga vel saman. Hér gefur að líta frásagnir af mörgu sem ekki er sagt frá í öðrum bókum, og þess konar erindi til lesenda á raunar hver bók sem telst nokkurs virði — að segja eitthvað nýtt! Þess skal að lokum getið að bókin er sett með stóru og skýru letri og því einkar heppilegt les- efni fyrir þá sem hafa ekki sem skarpasta sjón. Nafnaskrá og at- riðisorð á spássíu gera bókina handhæga að fletta upp í — bæði hratt og örugglega. Pólitísk ættarsaga ólafur Ormsson: STÚTUNGSPUNGAR Skáldsaga. Lystræninginn 1979. „ — Eitthvað var hann Ágúst heitinn, blessuð sé minning hans, að tala um þessa rússnesku bylt- ingu og þennan sósíalisma. Það Bókmennllr eftir JÓHANN HJÁLMARSSON voru ekki fögur orð, sem hann lét falla um þessi fyrirbæri“. Svo mælir kristilega þenkjandi koma á Akureyri. Á Akureyri gerist fyrri hluti skáldsögu Olafs Ormssonar. Sagt er frá tveimur fjölskyldum: Guð- mundi Jónssyni bruggara, konu hans Helgu Pjetursdóttur og son- um þeirra Snorra Þór og Pjetri Diðrik; einnig Ágústi Lundkvist og konu hans Ingrid, bæði sænsk, og dótturinni Sigríði, Guðmundur og Ágúst drekka saman og eru hér lítríkar lýsingar á drykkjuskap þeirra og ýmsum uppátækjum við skál. Snorri Þór og Pjetur Diðrik verða snemma skotnir í Sigríði og enda þótt hún sé í fyrstu lofuð Pjetri Diðrik endar hún sem kona Snorra Þórs. Þau hjón flytjast til Reykjavíkur og eignast þar synina Jósep Stalín (f. 1935) og Helga Brynjólf (f. 1937). Pjetur Diðrik kynnist stúlku í Reykjavík og eignast með henni soninn Adólf Guðmund. Nafngiftirnar benda til pólitískra skoðana bræðranna, annar er á band Stalíns, hinn er nasisti. Snorri Þór verður að hrökklast frá Akureyri vegna pólitískra að- gerða sem hann á þátt í. Hann hafnar í Bretavinnunni í Reykjavík, áttar sig fljótt á mál- um þar og verður þátttakandi í stríðsgróðanum, gleymir æsku- hugsjónum sínum. Pjetur Diðrik gengur í lögregluna, lýkur lög- fræðiprófi og verður gamall sér- vitringur í Vesturbænum. Pólitísk átök móta þá bræður báða, enda er Ólafur Ormsson fyrst og fremst að draga upp mynd þess hver áhrif pólitískar sviptingar sam- tímans hafa á einstaklinga og líf þeirra. I lok sögunnar er sagt frá Helga Brynjólfi, en hann býður sig fram í prófkjöri fyrir Sjálfstæðis- flokkinn og vinnur frækilegan sigur. Það er ekki svo lítið sem Ólafur Ormsson stefnir að í Stútungs- ólafur Ormsson pungum. Hvernig það tekst veltur á lesandanum. Sætti maður sig við íslenzk þjóðfræði: ÍSLENZKIR MÁLSHÆTTIR. Bjarni Vilhjálmsson og óskar Ilalldórsson tóku saman. Önnur útgáfa með viðauka. Almenna bókafélagið 1979. Bjarni Vilhjálmsson kemst svo að orði í Formálsorðum íslenzkra málshátta: „Málshættir bera oft vott um mikla athyglisgáfu, næman skiln- ing á mannlegu lífi og viðleitni til að grafast fyrir um eðli fyrirbæra hins daglega lífs og draga álykt- anir af hinu einstaka til hins almenna. Þeir eru fyrst og fremst sprottnir úr vitsmunalífi manns- ins, en fátítt er, að þeir tjái dýpstu tilfinningar hans. Þeir eru því fremur í ætt við heimspeki en ljóðrænan skáldskap. Líkingamál ýkta og umfram allt skoplega mynd af samtímanum má hafa gaman af sögunni. En það er áberandi. hve sagan er líkt og klofinn í tvennt. Frá lífinu á Akureyri fyrir stríð er sagt með þeim hætti að ekki er farið út í miklar öfgar. Þar má finna raun- sæilega lýsingu sem nálgast það að vera trúverðug. Svo er einnig um vissa þætti Reykjavíkurlýs- ingar í hernámsárunum og síðar. En höfundurinn sleppir fljótlega alveg fram af sér beislinu. Hann velur þann kost að tileinka sér algjöra skopstælingu og temur sér pólitíska innrætingu af grófasta tagi. Persónur sem áður voru af holdi og blóði verða tákn og þjóna eingöngu undir það að lýsa fyrir- litningu höfundar á þeim sem ekki eru sama sinnis og hann. Þetta tel ég galla vegna þess að með meiri aga held ég að Ólafi Ormssyni þeirra minnir þó stundum á kveðskap, og búning sinn hafa þeir oft fengið léðan frá bundnu máli, eins og vikið verður að hér á eftir. Málshættir eru vissulega misjafn- ir að efni og orðfæri. Stundum eru þeir leftvægt mas um sjálfsagða hluti, en þegar bezt hefur til tekizt, eru þeir spaklegir að hugs- un og mótaðir af hugviti og listfengi." Einnig er bent á að málshættir hafi oft verið kallaðir „alþýðleg heimspeki.“ Líklega er sú skil- greining ekki sem verst, að minnsta kosti stenst hún hvað þessa bók varðar. Hér hefur þess verið gætt að gefa fjölbreytta mynd af íslenskum málsháttum. í fyrstu útgáfu eru um sjö þúsund málshættir og viðaukinn er rífleg- ur. Meðal annars hefur verið gæti tekist að skrifa ádeilusögu án forskriftar. Góð hugmynd verður að litlu fyrir bragðið í Stútungs- pungum, en þar með er ekki sagt að sagan geti ekki verið sæmilegt skemmtiefni. Sagan hlýtur að höfða til viss hóps lesenda sem Ólafur Ormsson virðist skrifa fyrir, en margt bendur til þess að sá flokkur sé óðum að þynnast, hinn gamli kreppukommúnismi er orðinn að myndastyttu sem tor- velt er að blása lífi í. Boðað er framhald Stútungs- punga í sögulok. Eigi að halda þeim áfram í sama stíl er hætt við að þeir hafi fátt markvert fram að færa og frásagnargáfa höfundar- ins kafni í moðreyk. Það er eins og Ólafur Ormsson geri sér ekki grein fyrir að tímarnir hafa breyst síðan ungir menn heilluð- ust af lestri Kommúnistaávarps- ins norður á Akureyri. stuðst við tvö söfn austfirskra kvenna: Vogrek og Völuskjóðu Guðfinnu Þorsteinsdóttur og óprentað málsháttasafn Kristínar Árnadóttur á Borg á Skriðdal, en hún var ættuð frá Þvottá í Álfta- firði. Málshættir eru hver öðrum líkir. Það er athyglisvert hvernig þeir breytast með tímanum. Það sem áður var fastmótað verður á vörum yngra fólks með ýmsum tilbrigðum og gjarnan eftir lands- hlutum. Þetta sýnir vel gildi og nauðsyn málshátta, en þeir sem ofnota þá eiga á hættu að tala fyrir daufum eyrum. Best fer á því að þeir séu brúkaðir sparlega, ekki síst vegna þess að þeir hafa tilhneigingu til þess að setja málið í skorður og gera það of bóklegt, jafnvel innantómt. Um slíkt gildir sama og hefð sem orðin er kækur. Alþýðleg heimspeki vörur daglega i allar deildir til jóla Vorum að taka upp dömu og herraskó. Stórkostlegt úrval Alltaf eykst úrvalið í fötum, peysum, skyrtum og alls konar gjafavörum Vorum taka upp: kjóla dragtir blússur peysur disco dress o.fl.. Og nú er úrvalið vægast sagt stórglæsilegt unglinga Ef þú færð ekki plötuna sem þú leitar að hjá okkur þá fæst hún hvergi! Klæðskera þjónusta á staðnum. HLJOMDEILD KARNABÆR SKODEILD KARNABÆR UNGLINGADEILD KARNABÆR i hjarta borgarinnar aö Austurstræti 22. Leitið ekki langt yfir skammt Sími frá skiptiborði 85055 Austurstræti 22.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.