Morgunblaðið - 03.01.1980, Page 28

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. JANÚAR 1980
28
Þorsteinn Haraldsson, nemi:
Frjálst útvarp?
Oft hefur verið rætt um útvarp-
ið í lesendadálkum blaðanna og
fela umræður oftast í sér gagnrýni
á það efni, sem þar er flutt.
Ríkisútvarpið og sjónvarpið hafa
það framyfir önnur fyrirtæki og
stofnanir, að þau eru vernduð með
lögum gegn allri samkeppni. Það
er með öllu óeðlilegt að útvarps-
rekstur hefur ekki verið gefinn
frjáls.
Með sinni einokunaraðstöðu
þarf ríkisútvarpið ekki að óttast
neina samkeppni af nokkru tagi
sem þýðir að því er ekki veitt
aðhald að neinu marki, enda er
íslenska ríkisútvarpið staðnað í
efnisvali og þáttagerð. Þarf í því
máii ekki að gera annað en að
vitna í skoðanakönnun sem fyrir-
tækið Hagvangur gekkst fyrir, en
í niðurstöðu þeirrar könnunar
kom í ljós, að ýmsir þættir eru í
ríkisútvarpinu sem fólk er löngu
hætt að hlusta á. Þetta er óarð-
bært út frá því sjónarmiði að
ríkisútvarpið er þá hætt að senda
frá sér þætti sem fólk hefur áhuga
á.
Ilvað segja útvarpslögin?
í útvarpslögum er tekið fram að
það sé skylda útvarpsins að kanna
hug hlustenda en útvarpið virðist
sýnilega ekki taka mark á slíkum
könnunum því ekki hafa verið
gerðar neinar stórvægilegar
breytingar á dagskrá þess.
Hvað er átt við með frjálsum
útvarpsrekstri?
Með frjálsu útvarpi er verið að
tala um að leyfa einstaklingum að
spreyta sig á útvarpsrekstri. Hér
er átt við litlar staðbundnar
stöðvar sem eru ódýrar í uppbygg-
ingu. Hver stöð næði einungis að
senda út yfir visst afmarkað
svæði. Þessar útvarpsstöðvar
myndu hafa fréttaþætti, en vegna
þess hversu dýrt er að vinna góða
fréttaþætti, gætu stöðvarnar ekki
lagt út í það sjálfar og kæmi þá
íslenska ríkisútvarpið fram sem
nokkurs konar söluaðili gagnvart
frjálsu útvarpsstöðvunum á til-
búnu fréttaefni.
Með frjálsu útvarpsstöðvunum
gæfist fólki kostur á að spreyta
sig á þáttagerð, en það er vitað
mál að meðal okkar íslendinga eru
margir hæfileikamenn sem ekki
hafa fengið tækifæri til að sýna
hvað í þeim býr.
Frjálsu útvarpsstöðvarnar gætu
einnig gefið afskekktum byggðar-
lögum tækifæri til að reka slíka
stöð sem þjónaði eingöngu við-
komandi byggðarlagi.
Öryggistæki í
hættuástandi!
Stöðvarnar gætu einnig orðið
mikilvægt öryggistæki ef hættu-
ástand skapaðist. Það er ekki
treystandi að hafa eingöngu ríkis-
útvarpið og nægir þar að nefna
þegar opinberir starfsmenn fóru í
verkfall 1977 en þá lokaði bæði
hljóðvarp og sjónvarp og bjó
þjóðin við algjört þjónustuleysi,
sem kom þúsundum manna mjög
illa og þá sérstaklega fólki sem bjó
í afskekktum landshlutum.
Ritfrelsi
Guðmundur H. Garðarsson (S)
flutti tillögu ásamt Ólafi G. Ein-
arssyni (S), Friðriki Sophussyni
(S) og ALbert Guðmundssyni (S)
um breytingu á útvarpslögum og í
greinargerð þeirrar tillögu segir
meðal annars: „Stjórnarskrá
íslands felur í sér að fullt tján-
ingarfrelsi skuli ríkja í landinu.
Hefur svo verið að því er hið
prentaða mál varðar. Hver maður
á rétt á að láta í ljós hugsanir
sínar á prenti, en þó verður hann
að ábyrgjast þær fyrir dómi.
Ritskoðun og aðrar tálmanir fyrir
prentfrelsi má aldrei í lög leiða.“
Er tjáningarfrelsi?
Akvæði íslenskra laga um tján-
ingarfrelsi eru í samræmi við
vestrænar lýðræðisreglur. En þó
hefur ísland dregist aftur úr á
einu sviði og beinlínis lagt hömlur
á tjáningarfrelsið umfram það,
sem þekkist í öðrum lýðræðisríkj-
um. Er það í sambandi við rekstur
hljóðvarps- og sjónvarpsstöðva í
eigu annarra en ríkisins.
T.d. í Bandaríkjunum er mikið
um litlar útvarpsstöðvar en út-
varpa ýmiss konar efni. Hægt er
að Velja á milli fjölda útvarps-
stöðva sem þá gjarnan sérhæfa sig
í einhvers konar þáttagerð, t.d.
stöðvar sem flytja ýmiss konar
hljómlist, fræðsluþætti, skemmti-
þætti, fréttaþætti eða jafnvel
trúarlega hljómlist og þætti. Þetta
skipulag hefur reynst vel þar í
landi.
Yrði ríkisútvarpið
lagt niður?
Ef til vill segja sumir: „íslenska
ríkisútvarpið fer á hausinn því að
það myndi ekki þola samkeppnina
við stöðvarnar." Þetta er hinn
mesti misskilningur.
Ríkisútvarpið hefur viðamikið
dreifikerfi og nær að senda út um
allt land. Samkvæmt áðurgreindu
frumvarpi yrðu frjálsu stöðvarnar
staðbundnar, þ.e.a.s. þær gætu
aðeins útvarpað um lítið takmark-
að svæði.
Með því að leyfa frjálsan út-
varpsrekstur væri kominn
grundvöllur fyrir ríkisútvarpið að
breyta að einhverju leyti rekstr-
arformi sínu. Má þar t.d. nefna
ýmiss konar fræðsluþætti þannig
að útvarpið væri hægt að nota til
kennslu, samánber skólaútvarp.
Ríkisútvarpið gæti þannig haft
geysilegt fræðslugildi. Einnig það
sem ég minnist á áður í greininni,
að útvarpið ynni að gerð frétta-
þátta sem síðan yrðu seldir út-
varpsstöðvunum.
Eru daghlöð hættuleg?
Hér í Reykjavík eru fimm
dagblöð ásamt fjöldanum öllum af
tímaritum sem koma út vikulega
eða mánaðarlega. Ekki eru nein
höft á prentfrelsi og hafa dagblöð-
in fyllilega staðið sig í stykkinu og
nú á seinni árum hefur mikill
fjöldi að fólki skrifað í blöðin um
hin ýmsu mál og má í því
sambandi nefna lesendasíður
síðdegisblaðanna.
Ég held að fæstir hafi gert sér
raunverulega grein fyrir því hvað
frjáls blaða- og tímaritaútgáfa
hefur haft mikil áhrif á menning-
arlíf þjóðarinnar.
Varla eru þeir margir sem vildu
að hér væri aðeins eitt dagblað
útgefið af ríkisvaldinu.
Er engum treystandi?
Það er mín skoðun, að treysta
beri einstaklingnum til orðs og
athafna og honum verði gert kleift
að spreyta sig á rekstri staðbund-
inna útvarpsstöðvar.
En það yrði að setja lög og
reglugerðir þannig að komið yrði í
veg fyrir að fjársterkir aðilar eða
hagsmunahópar gætu rekið út-
varpsstöð í þröngum eða annar-
legum tilgangi. Ég myndi telja að
meiri hætta væri búin af því
sterka valdakerfi sem íslenska
ríkiskerfið er orðið og allt það
valdakerfi sem er í kringum hið
opinbera.
Eflum félagsskapinn
Fyrir nokkru var haldinn fjöl-
mennur fundur um undirbúning
að stofnun félags áhugamanna um
frjálsan útvarpsrekstur og var þar
kosinn undurbúningsnefnd til þess
að vinna að framgangi þessa máls.
Þeir sem hafa áhuga á frjálsum
útvarpsrekstri eru eindregið
hvattir til þess að ganga í félagið
og sýna með því samstöðu.
Ég vil skora á þá, sem ekki hafa
myndað sér skoðun um málið, að
kynna sér það á hlutlausan hátt.
Sýnum samstöðu og vinnum að
framgangi þessa máls en það
gerum við best með því að ganga í
félagið og færa hugmyndir okkar
til almennings.
Þorsteinn Haraldsson.
I Io f chi 1 a-.I ón as
Jónas Jónasson frá Hofdölum:
HOFDALA JÓNAS. 454 bls.
Bókaforl. Odds Björnssonar.
Akureyri, 1979.
ÞESSARAR bókar var getið með-
al hinna söluhæstu fyrir jólin.
Skiljanlegt er það. Hofdala-Jónas,
sem inniheldur sjálfsævisögu,
frásöguþætti og bundið mál, er í
tölu minnisstæðari bóka. Merkust
er sjálfsævisagan sem mest fer
líka fyrir. Þættirnir eru greina-
góðir og skemmtilegir. Bundna
málið er þar á móti minnst í
spunnið. Hagmæltur hefur Jónas
að vísu verið. Einnig vel heima í
eldri kveðskap. En hann fer um of
troðna slóð í kveðskapnum svo
kvæði hans verða mörg almenns
eðlis, of miklar eftirlíkingar af því
sem menn af hans kynslóð settu
saman við hátíðleg tækifæri. Best
sýnist mér það sem Jónas orti til
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
gamans. Það sýnir að hann hefði
getað betur, miklu betur, ef að-
stæður hans hefðu orðið aðrar.
Sjálfsævisagan nær aðeins yfir
bernsku- og æskuár Jónasar. Þar
lýsir hann uppeldi og lifnaðar-
háttum í Skagafirði á níunda og
tíunda tug liðinnar aldar. Jónas
fæddist fyrir réttum hundrað ár-
um, eða 1879, og var farinn að
vinna fyrir mat sínum — sem
smali — innan við tíu ára aldur.
Ekki veit ég hvaða orð væru höfð
um slíkt nú, en þá þótti það síst
tiltökumál. Lífið var hart, atlæti
misjafnt og viðmót fullorðinna við
börn oft miskunnarlaust. Það fór
eftir lundarfari barnanna hversu
þau þoldu vistir af því tagi sem
Jónas lýsir. Sjálfur hefur hann
verið svo tápmikill og léttur í lund
að áföllunum sló ekki inn eins og
hjá ýmsum öðrum sem höfðu
svipaða sögu að segja heldur hristi
hann af sér drunga og leiðíndi
hvað sem á móti blés.
Atvinnuháttum lýsir Jónas
gerla. Margir hafa áður lýst sams
konar vinnubrögðum og veit ég
ekki hvort lýsingar Jónasar bæta
nokkru við það. Skemmtilegastar
og merkilegastar eru lýsingar Jón-
asar á ýmsum blöndhlíðingum á
uppvaxtarárum hans. Bæði hefur
hann tekið vel eftir og eins verið
stálminnugur þannig að áratugum
síðar — þegar hann setti saman
þessar endurminningar, virðist
hvaðeina hafa staðið honum Ijós-
lifandi fyrir hugskotssjónum eins
og það hefði gerst í gær.
Þó börn skilji ekki mannlífið
sama skilningi og fullorðnir eru
þau að vissu leyti næmari á fólk,
kosti þess og galla. Fólk það, sem
Jónas kynntist í bernsku, var af
ýmsu tagi og hefur hann gert sér
skýra grein fyrir kjörum þess.
Enginn staður var þá nema heim-
ilið, þar hlutu því allir að deila
kjörum, jafnt fjölskyldufólk og
einhleypingar. Þarna kömur því
við sögu, auk vinnumanna og
vinnukvenna, húsmennskufólk
sem þá var á hverju strái; nokkurs
konar leigjendur sem voru frjáls-
ari ferða sinna og meira sjálfs sín
en vinnufólkið en eigi að síður háð
-því heimili sem það studdist við.
Efnahagur var misjafn, en þeir
sem höfðu yfrið nóg til hnífs og
skeiðar munu þá hafa talist efna-
menn. Það höfðu ekki allir. For-
eldrar Jónasar munu hafa verið í
fátækara lagi. Þó þurfti drengur-
inn ekki að þola skort. Hins vegar
naut hann einskis fram yfir brýn-
ustu nauðþurftir. Og til að upp-
fylla þær varð að vinna eins og
kraftar leyfðu. Þannig var lífið.
Bóklestur var einn sá munaður
sem Jónas þráði en fór að mestu
leyti á mis við. En svo heitt þráði
hann og þeir bræður bækur til
lestrar að þeir gátu jafnvel leikið
smábrellu til þess eins að verða
sér út um lítils háttar lesefni.
Ekki urðu þó minningar Jónasar
um bækur allar bjartar. Faðir
hans átti Guðbrandsbiblíu, hvorki
meira né minna, hafði erft hana
einn gripa eftir sinn föður. í galsa
og hugsunarleysi tóku þeir bræð-
urnir eitt sinn upp á því að klippa
út úr henni upphafsstafina
skrautlegu og annað ornament.
Strax og leikurinn var afstaðinn
rann upp fyrir Jónasi hvílík
heimskupör þeir hefðu framið.
Eftir það veittist honum erfitt að
bægja frá sér iðruninni vegna
þessa verknaðar. En þar fór það
eintakið því faðir Jónasar vildi
ekki láta bókina lifa svo limlesta
og brenndi hana.
Jónas segir gerla frá leikfélög-
um sínum. Og þó saga hans nái
naumast til fullorðinsára getur
hann þess oft hvað úr þeim varð
síðar meir. Flestir urðu bændur og
sveitafólk. En sumir, og ekki
allfáir, hurfu til Ameríku. Þá
stóðu Vesturheimsferðir sem
hæst. Umtalsgóður er Jónas yfir-
leitt og fellir ekki harða dóma yfir
innræti fólks. Hins vegar hnýtir
Að bera í
Norman Vincent Peale:
BJARTSÝNI
LÉTTIR ÞÉR LÍFIÐ
Baldvin Kristjánsson íslenzkaði.
Örn og Örlygur
Reykjavík 1979
ÞETTA er sjötta bókin, sem.gam-
all og góður vinur minn frá
Isafjarðarárum mínum, Baldvin
Kristjánsson, hefur íslenzkað eftir
Norman Vincent Peale um eitt og
sama efni, sem sé það, hve bjart-
sýni, grundvölluð á kristinni trú,
sé mikilvægur bjargvættur gegn
svo að segja hvers konar andleg-
um og líkamlegum erfiðleikum.
Enga af þeim fimm bókum, sem út
hafa komið á undan þessari, hef ég
lesið, enda ekki talið mig þurfa
þess. Nú hefur þýðandinn sent
mér bókina Bjartsýni léttir þér
lífið, og hef ég þegar lesið hana.
Ég sé á hlífðarkápunni útdrátt úr
lofgerð þessara sjö manna um þær
bækur þessa höfundar, sem út
komu 1965—’75: Séra Magnúsar
Runólfssonar, séra Sigurðar Ein-
Jónas Jónasson írá Ilofdölum
hann gjarna við smáumsögn um
gáfnafar hvers og eins. Sýnilega
hefur hann laðast að þeim sem
voru gæddir hæfileika til að segja
frá. Sagnaskemmtun var þá í
heiðri höfð. Þegar fólkið hvíldi sig
arssonar í Holti, Halldórs Krist-
jánssonar frá Kirkjubóli. Péturs
Sigurðssonar erindreka, Ólafs Ól-
afssonar kristniboða, Andrésar
Kristjánssonar ritdómara og séra
Eiríks prófasts og þjóðgarðsvarð-
ar. Það sýnist svo vera að bera í
bakkafullan lækinn að bæta við,
en þar eð mér var send bókin til
Bðkmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
umsagnar, get ég hennar hér með.
Margir erlendir menn hafa lofað
þessa og aðrar bækur Peales og
vitnað um þau miklu bætandi
áhrif, sem þær hafi haft á ekki
aðeins andlega, heldur og líkam-
lega heilsu þeirra, en auðvitað eru
svo til menn, sem eru svo djúpt
sokknir í víl og volæði, að þeir
hafa sig ekki í að lesa slíkar
smástund á engjum að afloknum
málsverði kom fyrir að einn sagði
frá en aðrir hlýddu á. Allt slíkt
festi Jónas sér í minni og endur-
segir hér fáeinar slíkar smásögur.
Þegar við lesum nú um lífið
fyrir tæpum hundrað árum eins
og Jónas frá Hofdölum lýsir því í
þessari ævisögu hlýtur okkur að
þykja það hafa verið bæði erfitt og
fábreytt. En þeir, sem þá lifðu,
sýnast hafa notið þess furðanlega.
Þeir þekktu ekki annað. Þetta fólk
erfiðaði myrkranna á milli. En
það átti líka sínar ánægjustundir.
Þrátt fyrir fáskrúðuga menntun
skilaði kynslcð Jónasar af sér
drjúgu ævistarfi — á andlega
sviðinu ekki síður en hinu efnis-
lega — eins og þessi bók vitnar
raunar gerst um.
Hannes Pétursson og Krist-
mundur Bjarnason bjuggu þessa
bók undir prentun og ritar Krist-
mundur inngang þar sem hann
segir frá Jónasi og ritstörfum
hans.
Erlendur Jónsson
bækur, hvað þá að láta sér segjast
við lestur þeirra. Um mig er það
að segja, að jafnvel þegar óttinn
var mestur út af kjarnorkuvopn-
unum sagði ég við sjálfan mig: Það
er tilgangslaust fyrir þig að gera
þér rellu út af þessu. Þú veizt
raunar að ef kjarnorkustyrjöld
brýzt út þá ferst íslenzka þjóðin
eins og að líkindum flestar þjóðir
heims. En þú hefur engin minnstu
skilyrði til að koma í veg fyrir
þann voða og veizt, að „eitt sinn
skal hver deyja“.
En einn er sá ótti, sem hvorki
dr. Norman Vincent Peale né aðrir
bjartsýnismenn fá frá mér bægt.
Það er óttinn við að íslenzkir
stjórnmálamenn hafi ekki dáð og
dug til þeirra aðgerða, sem meðal
skammsýnna kjósenda kunna að
verða óvinsælar í bili, en fá komið
því til leiðar, að íslendingar glati
ekki einungis fjárhagslegu sjálf-
stæði sínu, heldur líka því stjórn-
málalega.
Guðmundur Gíslason Ilagalín.
bakkaf ullan lækinn