Morgunblaðið - 17.02.1980, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1980
15
Jónas H. Haralz:
Undanfarna daga
hefur verið vitnað nokk-
uð í blöðum til ræðu, sem
ég flutti á fulltrúaráðs-
fundi Sjálfstæðis-
flokksins um síðustu
helgi. Ég tel því rétt að
birta þann hluta ræð-
unnar, sem f jallaði um
stefnu ríkisstjórnarinn-
ar í efnahagsmálum, og
fer hann hér á eftir.
Stefna
jafnt einkarekstri og opin-
berum rekstri, sem sögur
fara af. Því þetta þýðir það,
að þegar komið er seint fram
á þetta ár, eiga verðhækkan-
ir að vera komnar niður í
25% á ári, en kauphækkunin
á sama tíma að vera 35% eða
eitthvað svoleiðis. Hvernig
halda menn, að nokkur at-
vinnurekstur geti staðist við
slíkar aðstæður.
í kaflanum um peninga-
mál er sagt, að aukning
peningamagns eigi ekki að
vera meiri en samræmist
markmiðum í efnahagsmál-
um. Ef þetta þýðir að aukn-
ing peningamagns eigi að
fara niður í 25% eða svo á
þessu ári þá held ég fari að
hýrna yfir Milton Friedman í
Chicago. Ég held, að engin
ríkisstjórn hafi gengið eins
bugur á verðbólgu með öflug-
um og samræmdum aðgerð-
um á sviði fjármála, pen-
ingamála og launamála.
Samkomulagið gerir ekki ráð
fyrir öflugum aðgerðum á
neinu þessara sviða og sam-
ræmingar gætir hvergi. í
öðru lagi hefur Sjálfstæðis-
flokkurinn lagt áherslu á, að
dregið sé úr umsvifum ríkis-
ins og ríkisútgjöld lækkuð.
Samkomulagið gerir ráð
fyrir auknum ríkisumsvifum
og ríkisútgjöldum. í þriðja
lagi hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn lagt áhefslu á mjög
aukið frelsi til athafna í
gjaldeyrismálum, í viðskipt-
um og í verðlagningu. Sam-
komulagið gerir ekki ráð
fyrir, að neitt sé gert í þessu
skyni. í fjórða lagi hefur
Sjálfstæðisflokkurinn lagt
ríkisstjórnarinnar
Það er sagt í upphafi
málefnasamnings ríkis-
stjórnarinnar, að meginverk-
efni hennar sé að treysta
íslenzkt efnahags- og
atvinnulíf og að ríkisstjórnin
muni vinna markvisst að
hjöðnun verðbólgu þannig að
verðbólga á ársgrundvelli
verði á árinu 1982 orðin
svipuð og í helstu viðskipta-
löndum okkar íslendinga.
Þetta er afar ákveðið mark-
mið. Þetta er róttækasta
markmið um lækkun verð-
bólgunnar sem sett hefur
verið fram. Því það þýðir, að
verðbólgan eftir tvö ár eigi
að vera komin niður fyrir
10%. Hvernig á þetta að
gerast? Það er alkunna, að til
þess að ráða við verðbólgu
þarf samræmdar aðgerðir á
sviði ríkisfjármála, pen-
ingamála og kjaramála.
Slíkar samræmdar aðgerðir
geta verið með mismunandi
hætti, og unnt er að leggja
mismunandi áherslu á ein-
staka þætti. Þær hugmyndir
sem lágu að baki þeim við-
ræðum, sem fóru fram undir
forystu Geirs Hallgrímsson-
ar, voru þær, að reyna að ná
samkomulagi við vinstri
flokkana og við verkalýðs-
samtökin um að skerða vísi-
tölubætur verulega í einu
átaki. Þetta átti ekki að
gerast með lögum heldur
með samkomulagi, þótt ein-
hver lagasetning hefði hugs-
anlega verið nauðsynleg til
stuðnings. Þetta var það sem
verið var að kanna. Til þess
að þetta væri kleift var
ætlunin að beita minni
strangleika í ríkisfjármálum
í bili en ella hefði verið
æskilegt, og treysta því að
þetta mikil lækkun verð-
bólgu myndi leiða til mjög
aukins sparnaðar og þann
sparnað mætti nýta að
nokkru leyti til að standa
undir útgjöldum af hálfu
ríkisins til hækkunar trygg-
ingarbóta og lækkunar
skatta. Þetta var hugmynd-
in. Það er erfitt að láta svona
dæmi ganga upp og ég held
því ekki fram, að það hafi að
öllu leyti tekist. En þetta var
rauði þráðurinn. Þarna var
ákveðin hugmynd að baki.
í efnahags-
málum
En í þeim málefnasamningi,
sem hér liggur fyrir, felst
bókstaflega ekki nokkur
skapaður hlutur, sem orðið
gæti til að sigrast á verð-
bólgunni.
Eg vil taka það fram til
varnar Framsóknarflokkn-
um að það má ekki kenna þá
niðurtalningu, sem er að
finna í þessu samkomulagi,
við hann. Tillögur Fram-
sóknarflokks um niðurtaln-
ingu voru allt annars eðlis.
Þær voru um það, að kaup
hækkaði minna en verðlag á
hverju einasta vísitölutíma-
bili. Það var kaupið sem átti
að fara niður í stigum, 8%,
7%, 6% o.s.frv. Verðlagið
átti að fara eftir reglum
skynsamlegrar verðmyndun-
ar, þótt ströngu verðlagseft-
irliti væri beitt sem fyrr.
Þetta var því hugmynd
sem fullt vit var í og sem var
ítarlega rædd við fulltrúa
framsóknarmanna. Þeir
nefndu aldrei slíka niður-
talningu verðlags, sem nú er
verið að ræða um. Það sem
svo gerðist var það, að þegar
ljóst virtist, að Alþýðu-
bandalagið væri ekki til við-
tals um neina svokallaða
skerðingu á vísitölu fór
formaður Framsóknar-
flokksins, Steingrímur Her-
mannsson, að tala um að
ekki ætti að skera niður
kaupið heldur verðlagið. Ég
veit ekki til þess, að slíkar
hugmyndir hafi komið til
framkvæmda nokkurs staðar
á byggðu bóli. Annað hvort
er þetta bara bull, menn
meina ekki þetta, sem þeir
eru að segja, eða, ef menn
meina það, þá er hér um að
ræða mestu atlögu að
atvinnurekstri á Islandi,
langt í því að halda niðri
peningamagni eins og mundi
verða gert, ef þetta væri
framkvæmt. En á sama tíma
eru svo sett önnur ákvæði
sem segja, að hvergi megi
koma til atvinnuleysis án
þess að ríkisvaldið komi til
sögunnar og skerist í leikinn.
Ef peningamagn er ekki nóg
til þess að reka fyrirtækin
með þessari hörðu peninga-
málastefnu, hvað á þá að
gera? Hvað á þá að koma til
sögunnar? Á ríkið að taka
við rekstrinum eða á að víkja
frá peningamálastefnunni?
Að því er ríkisfjármálin
snertir, er í málefnasamn-
ingnum lögð sérstök áhersla
á, að ekki komi til halla á
fjárlögum. Gunnar Thorodd-
sen taldi hér áðan, að þær
hugmyndir, sem áður höfðu
verið lagðar fram í stjórn-
armyndunarviðræðunum
brytu gegn meginstefnu
Sjálfstæðisflokksins með því
að gera ráð fyrir halla á
fjárlögum. Þær hugmyndir
voru um skattalækkanir,
takið eftir, skattalækkanir,
ekki útgjaldahækkanir, og
hækkanir til tryggingamála
umsamtals 18 milljarða, sem
að nokkru leyti átti að vega
upp með almennum niður-
skurði á útgjöldum, en að
öðru leyti átti að fjármagna
með auknum lántökum, sem
byggðust á auknum sparnaði
vegna minnkandi verðbólgu.
En hvað á nú að gera?
Það sem í þessum mál-
efnasamningi felst eru út-
gjaldahækkanir um 25—30
milljarða á árinu 1980 og á
næsta ári um 30—35 millj-
arða. Sé þetta ekki stað-
reynd, þá er allur sá kafli
sem fjallar um alls konar
umbótamál, og þar á meðal
um landbúnaðarmálin og að-
stoð við bændur, markleysa.
Eigi þetta að gerast sem
þarna er um rætt, þá kostar
það eitthvað svipað þessu. Og
þarna er um hreina aukn-
ingu ríkisútgjalda og ríkis-
umsvifa að ræða.
í þessum málefnasamningi
er því ekki lagður neinn
grundvöllur til að vinna bug
á verðbólgunni. Nú er ég
sammála því, sem G. Th.
sagði, að í stjórnarsáttmála
væri aldrei hægt að binda
fyrir alla enda, og að það sem
þegar allt kæmi til alls skipti
mestu væri, að samvinna
gæti tekist innan ríkisstjórn-
ar um að leysa málin jafnóð-
um. Þetta held ég að sé rétt
og óhjákvæmilegt. En hitt er
einnig nauðsynlegt, að
byggja á meginstefnu, sem
menn vilja vinna að og geta
trúað á að sé framkvæman-
leg og geti nálgast þann
árangur, sem ætlast er til.
En það er einmitt þetta sem
vantar. Auk þess sem það er
alveg nauðsynlegt, að
trúnaður sé á milli manna í
ríkisstjórn og í þeim flokk-
um, sem að henni standa.
Trúnaður milli manna innan
flokkanna, trúnaður á milli
flokkanna. Sá trúnaður hef-
ur ekki verið til staðar í einni
einustu vinstri stjórn á
íslandi. Búast menn við því
að hann verði til staðar í
þessari vinstri stjórn?
Það hefur verið spurt um,
að hvaða leyti stefna mál-
efnasamningsins bryti í bága
við stefnu Sjálfstæðisflokks-
ins. Ég skal nefna fjögur
atriði sem Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur lagt megin-
áherslu á í öllu, sem frá
honum hefur farið um efna-
hagsmál á undanförnum ár-
um. í fyrsta lagi hefur verið
lögð áhersla á, að unninn sé
megin áherslu á, að atvinnu-
lífinu séu sköpuð skilyrði til
frjálsrar starfsemi á heil-
brigðum fj árhagslegum
grundvelli. Samkomulagið
gerir ráð fyrir, að þjarmað sé
að atvinnulífinu með ströngu
verðlagseftirliti og rangri
gengisskráningu. Jafnframt
séu ríkisafskipti stóraukin
með fyrirskipandi áætlunar-
gerð og lánveitingum úr op-
inberum sjóðum í samræmi
við þær áætlanir. Þetta allt
saman verður svo undir
stjórn þeirra ráðherra sem
með atvinnumál fara, en þeir
eru allir úr röðum helstu
andstöðuflokka Sjálfstæðis-
flokksins nema landbúnað-
arráðherra.
Ég vil ljúka máli mínu með
því að spyrja þeirrar spurn-
ingar, hvers vegna Sjálf-
stæðisflokkurinn eigi í vök
að verjast og hvers vegna svo
miklir erfiðleikar séu við að
mynda ríkisstjórn núna og
hafi verið það á undanförn-
um árum. G.Th. nefndi þetta
tvennt og taldi það megin-
ástæður og réttlætingu þess,
að hann gerir það sem hann
hefur verið að gera. Hvernig
stendur á þessum erfiðleik-
um? Ég held að höfuðástæð-
an sé sú, að við lifum á
tímum upplausnar, agaleysis
og undanlátsemi. Þessir
tímar sem eru allt aðrir
heldur en þeir tímar, sem við
höfum lifað áður og Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur lifað
áður. Slíkir tímar krefjast í
raun og veru mikils meira af
Sjálfstæðisflokknum heldur
en aðrir og hagstæðari
tímar. Því að Sjálfstæðis-
flokkurinn er og á að vera
kjölfestan í þessu þjóðfélagi.
Það reynir aldrei meira á
hann heldur en einmitt á
slíkum tímum. Það ér ekki
auðvelt verk að vera í forystu
fyrir neinum stjórnmála-
flokki, og allra síst Sjálf-
stæðisflokknum, á slíkum
tímum. Því megum við ekki
gleyma. Það sem við getum
lagt til málanna er að vera
þess minnug hvers eðlis
flokkurinn er og hvert hlut-
verk hans er og standa
dyggilega saman um það
hlutverk.