Morgunblaðið - 17.02.1980, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1980
31
„Viö höfum fyrir augunum sýn-
ishorn af því hvaða áhrif þaö hefur
haft aö fjölskyldurnar voru tættar í
sundur á valdatímum Rauöu
khmeranna," skrifar Bretinn Robert
Ache, stjórnandi hjálparstarfs VPO
á landamærum Thailands og Kam-
bódíu, í bréfi, sem hingað barst um
áramótin.
Haustiö 1977 sagði hann aftur á
móti viö undirritaðan blaöamann í
flóttamannabúöunum í Aranyapra-
thet: „Hér finnast engir munaöar-
leysingjar, eins og víð'a í flótta-
mannahópum annars staöar, því
fjölskylduböndin eru svo sterk
meðal Kambódíufólksins aö ætt-
ingjar eða næsta fjölskylda innlim-
ar umsvifalaust það barn, sem
missir foreldra. Stórfjölskyldurnar
halda svo saman." Það er merki-
legt aö heyra hvernig þaö fólk
viröist hafa oröið úti, sem nú er að
koma innan úr Kambódíu og hefur
lifað eftir umbreytinguna á samfél-
aginu, miöað viö þá sem flúöu
tiltölulega fljótlega eftir aö nýjum
þjóðfélagsháttum var komið þar á.
Róbert skýrir nánar ummæli sín í
bréfinu: „Flestir flóttamannanna,
sem koma yfir landamærin, eru
einir, án ættingja, en í smáum
hópum frá sama stað. Eftir 10
mánuði í frumskóginum eru margir
þeirra sjúkir og veikburða. Ef einn
veröur veikur, þá er hann skilinn
eftir til að deyja drottni sínum.
Þegar ættingjar eru fjarri, hefur
enginn annar orku eða nægilega
sterka löngun til aö hjálpa. Þegar
viö vorum aö bera sjúka frá
landamærunum, var mjög erfitt aö
fá nokkra khmeranna til að rétta
hjálparhönd. Hver um sig taldi sig
of sjúkan og veikburða. Maöur gat
gengið meðfram landamærunum
Thaimegin og fundið jarðneskar
leifar fólksins, sem samferðafólkið
skildi eftir til aö deyja. Líkið af einni
stúlkunni sá ég þar nýlega enn í
hengirúmi undir plastskýli og
maöur nokkur iá þar með annan
fótinn út úr hengirúminu og með
höndina á reistum stafnum, eins og
hann hefði neytt síðustu kraftanna
til aö reyna að komast á fætur.
Ástandið var verst í október og
nóvember. Smám saman mjökuð-
umst við hjálparliðarnir meðfram
landamærunum, leituðum og bár-
um í trukkana sjúka, sem ekki
komust lengra.
Nú má segja að viö höfum
hreinsaö svæðin meðfram landa-
mærunum af ósjálfbjarga fólki.
Líkamlegt ástand flestra flótta-
mannanna er mjög slæmt. Talið að
95% séu veikir í einhverjum mæli.
Næstum allir þjást af malaríu og
næringarskorti. Ekkert hægt að
gera fyrir þá, sem fá mænumalaríu
eftir ELÍNU
PÁLMADÓTTUR
(tegund sem leggst á heilann),
þegar meðvitundarleysiö er komið
yfir þá. Sumir þoldu ekki einu sinni
álagiö af því að vera bornir út og í
skjól, en dóu á börunum. Aðrir dóu
við vegarbrúnina, jafnvel meöan
hjúkrunarfólk var að veita þeim
fyrstu hjálp. Og enn fleiri dóu á
trukkunum, sem óku með þá í
sjúkraskýlin.“
Fyrsta setningin hér að ofan, um
áhrifin af brostnum fjölskyldum, er
athyglisverð og hratt af stað hug-
renningum og spurningum. Erum
við íslendingar ekki — að vísu í
miklu smærri stíl og ómeðvitað —
þegar farin að skræla utan af
fjölskyldunni afa, ömmur og
frændalið? Og eru þessir ættingjar
þá eftir allt svo óþarfir fyrir velferð
einstaklingsins? Náttúruvísinda-
menn og atferlisfræðingar hafa
veriö að komast að raun um meö
tilraunum að mjög snemma þurfi
að myndast sterkt tilfinningasam-
band milli afkvæmis og foreldra
eða annarra náinna, ef einstakling-
urinn á aö ná eðlilegum þroska og
sálrænu jafnvægi. Ef hann á yfirleitt
að vera fær um að bindast um
ævina tilfinningasambandi að sínu
leyti við aðra manneskju. Tilraunir
á uppeldisstofnunum hafa þótt
sanna, að þar sem alltaf er verið að
skipta um starfslið, þótt þaö annist
vel um börnin, sé hætt við að þau
nái ekki eðlilegum þroska, verði
iðulega sinnulaus, kaldlynd og
sjálfhverf. Og þá kemur aö spurn-
ingunni: Getur manneskja raun-
verulega verið betur sett í lífinu
sem skjólstæðingur hins ópersónu-
lega, alvalda ríkis heldur en í skjóli
þessarar litlu einingar, fjölskyld-
unnar, sem þykir vænt um hana?
Mörgum finnst þessi spurning
kannski út í hött. En eru ekki í
öllum löndum hópar fólks, sem
meðvitað eða hálfmeðvitað vinna
að því að svo verði? Berjast fyrir
því í misríkum mæli. Raunar frekar
í samræmi við styrk og möguleika
en mismunandi markmið. Er þá
ekki kominn tími til að taka þetta til
opinnar umræðu og krufningar, svo
að það sé a.m.k. gert meðvitað og
meö fullum vilja.
Við að komast á undanförnum
tveimur árum í beina snertingu við
fólk, sem allt í einu hefur orðið að
upplifa kommúnískt kerfi í fram-
kvæmd, hefur myndin af slíku
skýrst ákaflega mikið í mínum
huga.
í Kambódíu tóku Pol Pot og
flokkur hans þjóðfélagsbyltinguna í
einu skrefi, — þrátt fyrir heilræöi
Chou-En-lais um að fara í áföngum,
eins og Sihanouk skýrir frá. Ríkis-
valdið tók umsvifalaust hvern mann
á kné sér, dreifði borgarbúum,
tætti sundur fjölskyldurnar og allar
einingar þjóðfélagsins, svo ein-
staklingurinn ætti sér hvergi skjól
nema hjá Anka — ríkisvaldinu. Það
skyldi svo umþuna og úthluta lífi og
tilverurétti í samræmi við áætlanir
og kerfi.
Víetnamar fara hægar í sakir. Af
kynnum af' fjölda flóttafólks, sem
var að koma til Malasíu beint aö
heiman á sl. hausti og spjalli við
það um daglegt líf í Víetnam nú,
birtist allskýr mynd. Við það varð
Ijóst hve illa sú manneskja er
stödd, sem á allt sitt undir alvöldu
ríkisvaldi, þótt fjölskyldumynstur sé
enn við lýöi. Ef sá hinn sami
makkar ekki hárrétt eða fellur á
einhvern hátt ekki í kerfið, missir
hann einfaldlega atvinnuna og þar
með björgina til að sjá fyrir sér og
sínum. Ríkið ræður yfir atvinnu
hans og hann getur ekki flutt sig
milli staöa í atvinnuleit, því leyfi
yfirvalda þarf til að flytjast. Hvaö
getur hann gert annaö en þegja og
gera eins og honum er sagt.
Kannski er honum skipað að flytja
á „nýju efnahagssvæðin" eins og
víetnömsk yfirvöld gera gjarnan.
Þar í landi eru það óbyggilegustu
svæðin með votlendi, moskítóflug-
um og malaríu, sem enginn hefur
hingað til viljað búa á, en nú á aö
rækta upp skv. efnahagsáætlun.
Hér væri hugsanlegt að senda
menn á Norður-Strandir eöa í
Ódáðahraun í þeim fróma tilgangi
að halda jafnvægi í byggð landsins
og skv. áætlun Framkvæmdastofn-
unar.
Sums staðar gerist þetta með
byltingu eða valdatöku af einhverju
tagi. Annars staðar með hægfara
yfirtöku á lífi og lifnaðarháttum
hvers um sig. Smám saman verða
allir ríkisþegar, sem allt sitt eiga
undir þeim, sem völdin hafa. Og
hægt og hægt hverfur þáttur fjöl-
skyldunnar að mestu. Hver fjöl-
skyldumeðlimur sækir allt sitt til
hins alvalda ríkis og hefur ekkert
að sækja inn á heimilið — til sín og
sinna. Rauðu khmerarnir gengu
hiklaust fram í kenningunni. Því
hafa þeir orðið eins og skólabókar-
dæmi um það hvaða afleiðingar
ýmsir þættir hennar hafa. Þarf ekki
að bíða í nokkrar kynslóðir. Eöa
nota apatilraunir til könnunar á
afleiöingum hlýjumissis. Nú blasir
þetta viö þeim, sem sjá í nærmynd
afleiðingar þess að fjölskyldum er
sundrað og því engin nálægur, sem
ekki lætur sér á sama standa þegar
mest á reynir. Eins og honum
Robert Ache, sem lét falla í al-
mennri lýsingu á flóttafólkinu, setn-
ingu, án þess að hafa hugmynd um
þær hugrenningar, sem hún hratt
af stað hjá andfætlingi á hnettinum
norður undir heimsskautsbaug.
Kannski hefur slíkt engin áhrif á
marga aðra, því eins og franski
rithöfundurinn André Maurois
sagði: „Það er eins um bókmenntir
og lífsstíl eins og ástina, að manni
er fyrirmunað að skilja val ann-
arra.“ En ekki sakar að hugsa. Til
þess er víst Homo Sapiens. Maður-
inn, sem er eina skepnan sem er
fær um að hugsa, draga ályktanir
og velja meðvitað. Mætti ekki nýta
svolítið þá gáfu?
VANTAR ÞIG VINNU
VANTAR ÞIG FÓLK
ÞÚ AUGLÝSIR UM ALLT
LAND ÞEGAR Þl AUG-
LÝSIR I MORGUNBLAÐINl
Datsun, Subaru og VVartburg bifreiöa.
Höfum opnaö aftur í nýju húsnæði að
Vagnhöfða 8.
Spindill h.f.
sími 83900.
Kjólaútsala
Barna- og dömupeysur, prjónabútar í kjóla og
peysur, allt á óvenju hagstæðu verði. Nýtt og
fjölbreytt úrval af kvöld- og dagkjólum. Það borgar
sig aö líta inn.
Verksmiðjusalan — Brautarholti 22.
Inngangur frá Nóatúni gegnt Þórscafé.
STJÓRNUNARFRÆÐSLAN
Utboös- og tilboösgerö
Dagana 23., 26. og 27. febrúar n.k. gengst
Stjórnunarfélag íslands fyrir námskeiði í Útboðs-
og tilboösgerö kl. 14—18 dag hvern. Námskeiöiö
veröur haldiö í fyrirlestrasal félagsins aö Síöumúla
23, Reykjavík.
Á námskeiöinu veröur m.a. farið í uppbyggingu
staöals viö útboös- og tilboösgerö. Kynnt verður
notkun kerfis sem beita má við útreikning tilboða
og skipulagningu verks. Fariö verður í raunhæf
dæmi um tilboösgerö.
Námskeiðiö er einkar hentugt framkvæmdastjór-
um verktakafyrirtækja, þar sem tilboösgerð er
algeng.
Þátttaka tilkynniat til Stjórnunarfólags íslanda,
Síöumúla 23, sími 8^930.
Leiðbeinandi:
Brynjar Haraldsson |i
véltæknifræöingur ||
STJÓRNUNARFÉLAG
SIANDS Síöumúla 23 - Sfmi 82930

heimilistæki hf
TÆKNIDEILD — SÆTÚNI 8 — SÍMI 24000
Þú sparar þér
sporin meö
innanhúss-
kallkerfi frá:
PHILIPS EAGLE
BARKWAY