Morgunblaðið - 13.03.1980, Síða 17

nálaegt lokum lagsins. Hann var
sonur ey- og fjallaþjóðar með
bjartar og hreinar raddir. Og
þjóðin syngur ennþá lögin með
háa tóninum á öðru glasi. Svo
samdi Kaldalóns líka fyrir
æfintýrafurstann bróður sinn,
sem uppvakti þann fífseiga draum
að syngja fyrir heiminn, og lifði
fyrir þennan draum. Hann er líka
í lögum Kaldalóns. Kunnáttumenn
segja að Kaldalóns hafi ekki
kunnað að semja undirspil. Það er
kannski rétt en algjörlega auka-
atriði. Kaldalóns leyfist margt,
meðal annars að semja næturljóð
— nogturno — í fortissimó, með
bullandi undirspili og háum tón
sem virðist ætla að ríða söngvur-
um að fullu. Kaldalóns hafði það
sem máli skipti: Laglínugáfu. Lag-
línur hans svífa í tíma og rúmi,
milli himins og jarðar milli lífs og
dauða. Sjaldgæf gáfa, og margir
merkir tónjöfrar höfðu hana ekki.
Þetta er unnt að segja enn um
íslenzka tónlistarsögu. Hún er
alltaf að verða til — einmitt
núna.“
• Myndlist sl. 20 ár
ókönnuð
Hannes Lárusson myndlist-
amaður talaði um nýlist. Lauk
máli sínu á kafla um kreppu: „Það
er nokkurn vegin sama hvaða efni
yrði tekið fyrir í sambandi við
íslenzka myndlist síðustu 20 ára
að það yrði um brautryðjendaverk
að ræða, því gífurlegt magn af
efni liggur ósnert. Nær engar
upplýsingar liggja fyrir á prenti
um íslenska myndlist síðustu 20
ára nema þá helst í dagblöðum, en
þar er vanalega ekki skrifað um
það af miklu innsæi að máli skipti,
reyndar oft um leirburð og rætni
að ræða, sem kemur (mynd)list
ekkert við. Flest það, sem hefur
verið skrifað um myndlist, í dag-
blöð hér er best geymt með öðru
dægurþrasi. Orsök þess að ekki
hefur skapast annar vettvangur
né að komið hafi fram fólk sem
getur unnið að því að útskýra og
athuga íslenzka nútímalist af
skynsemi er sennilega að finna í
fjárskorti og hins vegar í fámenni
þjóðarinnar. A meðan þjóðin telur
sig ekki hafa efni á að borga
listamönnum og listaútskýrendum
fyrir störf sín og þeir litlu pen-
ingar sem í umferð eru bundnir
hallærislegu klíkuverki er reyndar
fremur ósanngjörn krafa að lista-
líf þrífist með eðlilegri upplýs-
ingamiðlun, skynsamri og áþyrgri
umfjöllun — og miklu af góðri list.
Ef list er tilfinning fyrir hinu
óræða, tilgáta um framtíðina, er
rökræn umræða um hana útaf
fyrir sig andstæð eðli hennar. En
ef listsköpun liggur innan marka
meðvitaðrar hugsunar er þá ekki
óþarfi að búa hana til?“
• Frjáls myndlist
— frjálst starf
Richard Valtingojer Jóhanns-
son myndlistarmaður sagði, er
hann ræddi stöðu myndlistarinn-
ar: Ríkisvaldið rekur myndlist-
arskólann, sérskóla á fram-
haldsskólastigi. Þar þreyta nem-
endur inntökupróf og sitja síðan í
Atli Heimir Sveinsson
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. MARZ 1980 1 7
skólanum í fjóra vetur, búa við
mætingarskyldu og próf. Lang-
stærsti hluti nemendanna ferxí
það sem nefnist „frjáls" myndlist.
Líklegast stafar þetta heiti
„frjáls" af því að eftir fjögurra ára
nám geta nemendur verið frjálsir
að því að kjósa sér láglaunastarf.
Fæstir hafa nefnilega efni á því að
snúa sér að því starfi, sem ríkið þó
hefur varið nokkrum fjármunum
til að mennta þá til. Ríkisvaldið
sér nefnilega um menntun mynd-
listarmanna að vissu marki, en
gerir síðan ekkert til að þetta nám
megi að gagni koma eða nýtast
þjóðfélaginu. Þvert á móti, liggur
mér við að segja, það er ýmislegt
gert til að starfskraftar þessa
fólks megi alls ekki nýtast á
vettvangi myndlistar. Svo tekið sé
dæmi, þá eru flest hráefni til
myndlistar hátolluð og í skatta-
lögum er almennt ekkert tillit til
þess tekið að myndlist sé starfs-
grein, heldur er hún skilgreind
sem tómstundaiðja ...
Fjölmargir listamenn starfa í
dag af fyllstu alvöru að sinni list,
gegna miklu menningarhlutverki
og eru virkir þátttakendur í mót-
un þjóðfélags okkar. Samt eru þeir
neyddir til að sinna sínu aðal-
starfi, myndlistinni, við hliðina á
öðru starfi, sem þeir gegna til að
brauðfæða sig. Þarna er þjóðfélag-
ið að tapa. Það er augljóst.
Hverjum dettur í hug að láta
arkitekt þvælast hálft árið úti á
sjó, ekki teiknar hann mörg hús
úti á sjó. Ekki tekur sjómaður
Richard Jóhannsson Valtingojer
heldur að sér að framkvæma
skurðaðgerð á sjúkrahúsi."
• List í verstöð
Dr. Arnór Hannibalsson lektor
hóf mál sitt þannig:
„Aristoteles segir á einum stað í
Stjórnmálafræði sinni, að þjóðir
sem búa við kalt loftslag norður í
Evrópu, séu að vísu gæddar mikilli
andagift en skorti mjög gáfur og
verkhæfni. Asíumenn hafi verk-
hæfni og gáfur en skorti andagift.
Einungis þeir sem á milli þeirra
búa, þ.e. Hellenar, sameini bæði
andagift og gáfur skynseminnar.
Þessi orð voru rituð á 4. öld fyrir
okkar tímatal og hvort sem við
föllumst á þau eða ekki, hefur það
samt sem áður verið svo að þjóðir
norðurhjarans hafa sótt siðmenn-
ingu og rétta kristni til þjóða er
sunnar búa í álfunni. Af því tilefni
mætti spyrja hvort þau samfélög,
sem búa á útjaðri Evrópu, hljóti
ætíð að vera þiggjendur, hálfgild-
ings utangarðsmenn, dæmdir til
að vera útilokaðir frá því að hafa
nokkur áhrif á þær hræringar,
stefnur og strauma sem upp koma
í list og menningu. Ennfremur
vaknar^ sú spurning, hvort við,
sjómenn og sveitamenn, sem
skortir þann auð sem þarf til að
setja þann fágaða glæsibrag á list
okkar með, a.m.k. hér áður fyrr,
erum ekki dæmdir til að vera í
hlutverki fátæklingsins, sem fær
fyrir náð að kíkja inn í undraheim
listarinnar, að svo miklu leyti sem
yfirstéttin telur sér það nauðsyn-
legt. Á miðöldum var sú myndlist
Hannes Sigurðsson
sem blasti við í kirkjum, kölluð
„Biblia pauperum“, biblía hinna
fátæku. Kirkjan fékk til sín
meistara, sem sköpuðu verk eftir
öllum listarinnar reglum og hlut-
verk þeirra var að kynna bændum
og búaliði kristni. Bændur máttu
svo gjarnan yrkja út frá því sem
þeir sáu og heyrðu í kirkjunni, eða
skera út í tré. En verk þeirra voru
ekki talin til hinnar eiginlegu
listar. Þau voru kölluð „alþýðu-
list“, til aðgreiningar frá hinni
„söiinu" list, sem skreytti há-
timbraða sali aðals og klerka."
Og í lokin mælir Arnór mót
orðum Aristotelesar, segir m.a.:
„Ályktun mín er sú, að sjómenn og
sveitamenn norðurhjarans skorti
hvorki andagift, gáfur né verk-
hæfni, né heldur séu þeir dæmdir
til að vera þiggjendur Evrópu-
menningarinnar. Ekki þarf heldur
á þeim að hrína sá fordómur að
bændur séu barnalegir. En sjálf-
sagt hafa þeir norðurhjaramenn,
sem vilja skapa varanleg lista-
verk, gott af því að fara að heiman
til að komast heim.“
• List og kirkja
Sr. Gunnar Kristjánsson flutti
erindi um list og kirkju og sýndi
myndir til skýringar. Hann sagði
m.a.: „Þótt hér sé engan vegin
tækifæri til að skilgreina hin
öldnu tengsl lista og kirkju verður
þó vart hjá því komist að benda á
vissa samsvörun guðfræði og list-
fræði. Þegar Sir Herbert Read
skilgreinir eðli allrar listsköpunar
Arnór Hannibalsson
á þann veg að þar sé verið að
„opinbera dýpstu leyndardóma
sköpunarverksins", sver hann sig í
ætt við klassíska guðfræði, t.d.
þeirra heilags Ágústínusar og
Thomasar frá Aquino, sem báðir
töldu listina — og reyndar allt hið
sýnilega — vera „endursþeglun á
veruleika guðs“. Og þótt ýmsir
hafi búist við annarri skilgrein-
ingu Heideggers á eðli listsköpun-
ar stendur þó skilgreining hans,
að listin sé „sjálfsbirting sannleik-
ans, þar sem nýr heimur opnast“.
Og þegar talið berst að svo
viðkvæmum og afstæðum hlut
eins og „Sannleikanum" þá áttu
kirkjufeðurnir innlegg í þær um-
ræður: „Hvar, sem sannleikurinn
er, þá tilheyrir hann okkur kristn-
um mönnum", þ.e.a.s. sannleikur-
inn getur aldrei verið í andstöðu
við veruleika guðs, hvar sem hann
birtist. Guðfræði og listfræði eða
kirkja og list, virðast yfirleitt eiga
þá hugsun sameiginlega að „sann-
leikurinn" dylji sig undir yfirborð-
inu og sé ekki nálganlegur ein
göngu að leiðum þekkingarinnar
heldur á margvíslegan annan hátt,
m.a. í sköpun listamannsins, í
túlkun hans eða tjáningu á eigin
reynslu: Reynsla mannsins er jú
ævinlega altækari og umfangs-
meiri en þekking hans. Það frelsi,
sem kirkjan veitti listamönnum
innan veggja sinna þarf því eng-
um að koma á óvart."
Annars hluta ráðstefnunnar,
þar sem tekin var fyrir aðstaða
listafólks, verður getið síðar og
birt úr erindum í þeim málaflokki.
Gunnar Kristjánsson