Morgunblaðið - 10.04.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. APRÍL 1980
V
Þjóðarbúinu kostnaðarsamt
ef náttúruvernd er vanrækt
— segir Árni Reynisson
framkvæmdastjóri
„Á næstunni mun á það reyna hvort
náttúruvernd og umhverfismálum verði ætlað-
ur varanlegur sess í þjóðlífinu eða hvort menn
hneigist til að líta á þessi mál öll sem eina af
þessum tízkubylgjum, sem rísa öðru hvoru
með miklum gný, en renna svo hljóðlega út í
sandinn og skilja lítið eftir sig.“ Þessa setningu er
að finna í formála að nýlegri skýrslu Árna
Reynissonar, íramkvæmdastjóra Náttúru-
verndarráðs, um störf ráðsins og stöðu mála í
janúar 1980.
í niðurlagi þessarar 20 síðna
skýrslu finnst Árna ástæða til
ofangreindra ummæla. Og í niður-
lagi segir hann: Náttúruverndar-
ráð hefur nú starfað í tæp 8 ár
eftir núgildandi lögum, en þá var
því breytt, í samræmi við kröfur
nútímans, úr hreinni ráðgjaf-
arnefnd í vísi að. stofnun, með
víðtækum möguleika til að koma
sjónarmiðum náttúruverndar í
verk. Á þessum stutta tíma hefur
mikilvægur árangur náðst á ýms-
um sviðum, m.a.:
1. Fundin er virk og ódýr leið til.
að leysa ágreining um umhverf-
isáhrif mannvirkjagerðar, með
samrðasnefndum og fulltrúa-
kerfi, sem lítið kostar að
styrkja til þess að hæfileg tök
náist í vandamálum á þessu
sviði.
2. Langt er komið að mynda kerfi
friðlýstra svæða, sem tekur til
helstu gersema landslags og
lífríkis, án þess að þurft hafi að
beita eignarnámi eða kosta
miklu til kaupa á löndum og
réttindum.
3. Framkvæmdir í þjóðgörðum
t.d. Skaftafelli og hliðstæðar
umbætur á friðlýstum svæðum
hafa mælst vel fyrir og eru
vinsælar meðal almennings.
Þrátt fyrir þessa ávinninga hafa
fjárveitingar til Náttúruverndar-
ráðs rýrnað óðfluga og voru 1979
aðeins helmingur af því sem þær
voru að kaupmætti árið 1973 og nú
virðist enn eiga að rýra kost
ráðsins. Slík þróun getur aðeins
leitt til þess, að það sem unnist
hefur, fer forgörðum og almenn-
ingur missir trú á forsjá ríkisins í
þessum mikilvægu málum. At-
burðir liðinna ára sýna, að það
getur orðið þjóðarbúinu ærið
kostnaðarsamt, ef náttúruvernd
er vanrækt og jafnvel hlotist af
óbætanlegt tjón, og að almennur
vilji er fyrir því að frægar nátt-
úruminjar landsins falli ekki í
órækt og vanhirðu.
• Umhverfisáhrif
mannvirkja —
slysavarnir
Árni Reynisson gerir grein fyrir
10 þáttum í störfum Náttúru-
verndarráðs. Einn þeirra er um-
hverfisáhrif mannvirkja. En í
náttúruverndarlögum er mælt svo
fyrir að leita skuli álits Náttúru-
verndarráðs, áður en hafnar eru
framkvæmdir, sem valdið gætu
spjöllum. Ennfremur að ýmis stór
mannvirki, svo sem virkjanir og
verksmiðjur skuli hanna í samráði
við ráðið. Einnig koma til skyldur
á sviði sumarbústaðamála og efn-
istökumála, sem hvort tveggja eru
þýðingarmiklir þættir í landslags-
vernd.
Þarna hefur Náttúruverndarráð
mótað starfshætti, sem byggjast á
viðræðum við fulltrúa hinna ýmsu
greina mannvirkjagerðar í þeim
tilgangi að sjá fyrir umhverfis-
vandamál og leysa þau. í sam-
starfsnefndum á hverju sviði eru
tekin upp og rædd á skipulegan
hátt öll þau verkefni, sem fyrir-
huguð eru af hinum ýmsu aðilum
og líkleg áhrif þeirra á umhverfi.
Er farið yfir hönnun fyrirhugaðra
mannvirkja og málsatvik könnuð
gaumgæfilega. Leitað er álits
kunnáttumanna, sem besta að-
stöðu hafa að meta áhrif á líf og
land í hverju tilviki. Ef þörf
krefur er óskað sérstakrar nátt-
úrukönnunar og nánari rannsókn-
ar á tilteknum þáttum (t.d. I íf-
ríkis) í meiri háttar málum. I
niðurstöðum er síðan fjallað um
endanleg áhrif og hugsanlegar
breytingar í hönnun mannvirkja.
Segir Árni óhætt að fullyrða að sú
vinna, sem hingað til hefur verið
unnin á þessu sviði hafi orðið til
góðs. Sýnt hafi verið fram á að
mörg árekstrarefni, sem gætu
leitt til háværra deilna og alvar-
legra truflana í opinberri starf-
semi sé hægt að setja niður með
tiltölulega einföldum aðferðum.
Komið hafi verið upp eftirlits-
kerfi, en vandaða vinnu á þessu
sviði megi bera saman við slysa-
varnir, tryggingar og aðra fyrir
byggjandi starfsemi.
Orkumál eru þarna einn mikil-
vægasti þátturinn, en þar er
samstarfsnefnd iðnaðarráðuneyt-
isins og Náttúruverndarráð skipuð
3 frá hvorum aðila. Fjallað er um
staðarval iðnaðar, virkjanir og
raflínur sem ákveðnar hafa verið
og almenna stefnumótun og áætl-
anir til langs tíma. Mikilvægt er
að leiða í ljós líkleg ágreiningsefni
sem fyrst, og helst áður en nokkr-
um teljandi kostnaði og dýrmæt-
um tíma hefur verið varið til
forrannsókna. Því ályktaði nátt-
úruverndarþing 1975 að flokka
skyldi vatna- og jarðhitasvæði
landsins eftir náttúruverndar-
gildi. Eru fyrstu álitsgérðir sér-
fræðinga ráðsins komnar fram og
eru til umræðu í nefndinni, þ.á m.
viðkvæm vandamál eins og Gull-
foss, Þjórsárver og Jökulsárgljúf-
ur, þar sem hagsmunir eru miklir
á báða bóga.
Iðjuver og verksmiðjur eru háð-
ar starfsleyfi, ef þar eru notuð
eiturefni og hættuleg efni. Hefur
tekist góð samvinna Heilbrigðis-
eftirlits og Náttúruverndarráðs.
Sá háttur var tekinn upp að setja
á fót „verkefnisráð", þegar meiri
háttar iðjuver er í undirbúningi.
Eiga þessir tveir aðilar fulltrúa
þar auk þeirra stofnana, sem
annast umhverfisrannsóknir og
loks fyrirtækið sjálft. Leggur
Náttúruverndarráð áherslu á að
Við Illjóóakletta í þjóðgaröinum við Jökulsárgljúfur, en næsta stórverkefni Náttúruverndarráðs er
bygging þjónustumiðstöðvar þar.
Við Ilerðubreið. Náttúruverndarráð vinnur þar að skipulagi á útilífi, þar á meðal að merkingu ökuslóða.
Ljósm. Mats.
Árni Reynisson
umsögn þess liggi fyrir áður en
starfsleyfi er veitt, og heilbrigðis-
yfirvöldum þannig gefinn kostur á
að hafa til hliðsjónar sjónarmið
þess um kröfur til mengunar-
varna. Helsta ágeiningsefni við
stóriðjuframkvæmdir hingað til
er hversu naumur tími hefur
gefist til rannsókna á umhverfi
áður en starfsemi hefst, segir
Árni, Staður valinn án tillits til
umhverfissjónarmiða, og jafnvel
ekki svigrúm til annars en afla
gagna til samanburðar síðar, ef
meta þarf áhrif starfseminnar á
umhverfið. Til að ráða bót á því
hefur áðurnefndri samstarfsnefnd
verið falið að meta hvaða staðir í
landinu teljast álitlegir til að reisa
þar stóriðju og hverjum þeirra
þurfi að hlífa sérstaklega við
röskun. Vinna við það var hafin
fyrir nokkrum árum, en liggur nú
niðri.
í vegamálum er samstarfsnefnd
I hverju umdæmi vegagerðarinn-
ar, sem í eru umdæmisverkfræð-
ingur, fulltrúi Náttúruverndar-
ráðs og venjulega heimamaður úr
héraði. Áætlun um framkvæmdir
er yfirfarnar og rætt um þá staði,
þar sem lega vegar eða efnistaka
getur verið vafasöm frá umhverf-
issjónarmiði, vettvagnsferðir
farnar og í vikulok er viðskilnaður
kannaður og mælt fyrir um end-
anlegan frágang. Vegagerðin hef-
ur að ósk Náttúruverndarráðs
kostað rannsóknir á nokkrum
svæðum, einkum fjarðarbotnum,
þar sem fyrirhugað hefur verið að
leggja vegi og talið að lífríki gæti
stafað hætta af. Málefni fjallvega
og fjallaslóða hafa af ýmsum
ástæðum orðið útundan á þessu
sviði og hefur það leitt til þess að
alvarleg spjöll hafa þrásinnis orð-
ið, einkum á miðhálendinu. Stefn-
ir Náttúruverndarráð í samvinnu
við Vegagerð og Landmælingar að
átaki í merkingu þeirra slóða í
óbyggðum, sem ferðamönnum eru
ætlaðar, en lokun þeirra sem
valdið hafa spjöllum.
Efnistaka og spjöll af námi
jarðefna er vandmeðfarin, einkum
vegna þess hve erfitt er að koma