Morgunblaðið - 05.09.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. SEPTEMBER 1980
Afmæliskveðja til Heiðreks
Guðmundssonar skálds
— í frœyustu ordabók
lest þú og lest
of/ leitar ad túlkun
oi/ svörum.
Nú hefur þúflett henvi
blaö fyrir blaö.
Of/ bráóum er sjónin
á förum.
Þannig endar Heiðrekur Guð-
mundsson sjöttu ijóðabók sína,
Skildaga, og er ljóðið, Orðs er þér
vant, glöggt dæmi þess, hverjum
augum hann lítur hlutverk skálds-
ins.
Forðum ræddum við saman um
vandamál þeirra, sem fella hugs-
anir sínar í Ijóðstafi. Hann skýrði
mér frá strangri glímu við hugs-
anir og orð, sem kviknuðu af
áleitnum efa. Hann hafði ort ljóð
og nefnt Sálmaskáld, þar sem
segir:
Þvi efinn er kveikja
Of/ eldur Of/ Ijós
í andríkum sálmum oy kvcebum.
Hann byltir sér tíóum
og leitar ad lausn
oy lýtur því bodorói einu.
En verðir þú aldrei
í uppnámi hans,
er ekki aö segja frá neinu.
Ljóðið verður eins og væng-
stýfður fugl án þessa uppnáms,
sem efinn vekur. Heiðrekur, vinur
minn, hefur löngum þreytt harða
og heiðarlega glímu við efann og
orðin. Yfir honum hvílir þó rósemi
mikillar lífsreynslu og sjálfsögun-
ar, en undir því hæga yfirborði
logar ennþá eldur mikilla innri
átaka. Af þeim eldi sindrar og úr
aflinum koma ljóð, heil, meitluð
og þó umfram allt lifandi. Hann
hefur sig ekki á loft — í óskiljan-
legar geimferðir háfieygra lýsinga
og torræðra orða, sem aldrei verða
skýrð og vekja sterkan grun um að
glitið sé froða.
Þótt skáldið standi nú á sjötugu,
verður ekki merkt neitt undan-
hald, heldur markvís sókn. Sjálft
mun það telja að ævihaust sé
gengið í garð. Þá er það gott haust
og gjöfult, sveipað þeim töfrum,
sem við þekkjum vel hér á norður-
slóð, ekki síst í þingeyskum heiða-
löndum. Þar gleðja undursamleg
litbrigði lyngs og fjalldrapa augu
til lífsins
og ástvina þinna.
En yfir þá hugsun,
sem heillar þig mest,
er hvergi neitt orö
aöfinna. —
ferðalangs og fjarlægðarblámi
fjallanna verður aldrei dýpri, svo
þau verða skýrust táknmynd ei-
lífðarinar.
Um þennan árstíma orti Heið-
rekur vegna spurningar, sem ég
lagði fyrir hann:
Hlúir aö hjartarótum
hásumartíbin mild.
Hleður aflstöbvar andans
orka sólar og Ijóss,
gefur mér þrek aö þola
þungan vetur og frost.
Mætast á miðju hausti
meginandstœður lífs.
Þegar í hugarheimi
hefur jafnvægi náöst
sættir takast um síðir.
Sumarið kveður, og þá
getur uppskeran orðið
einkar dýrmæt óg góð,
áður en ísinn kemur
og eldur að baki deyr.
Fyrir rúmum þrem áratugum
ritaði Kristinn E. Andrésson
nokkur orð um skáldskap Heið-
reks í Bókmenntasögu, 1918—
1948. Hann hafði þá gefið út
fyrstu Ijóðabók sína, Arf öreigans.
Kristinn kvað í henni þjóðfélags-
legan uppreisnarhug, skaphita og
réttlætiskennd og bætti síðan við:
„Höfundurinn er skýr og málhag-
ur, en yrkir í vanabundnu formi,
undir háttum annarra, og hefur
ekki smíðað sér þau vopn, sem
hæfa vilja hans og skapgerð." Við
þau orð verður ekki staðar numið.
Þau gáfu fyrirheit og voru vel við
hæfi. í rás áranna hefur Heiðrek-
ur Guðmundsson síðan smíðað sér
þau vopn, sem vinir hans vonuðu
og trúðu, að hann myndi eignast,
en aldrei látið eftir sér að hlaupa
eftir hverfulum sviptivindum
tískustefna. Það hentaði ekki vilja
hans og skapgerð, til þess var
hann of sjálfstæður og kröfuharð-
ur. Hljóðlega og fumlaust hefur
hann sótt fram í list sinni, án
áróðurs eða auglýsinga. Þannig
eignaðist þjóðin mikið skáld, án
þess að gera sér glögga grein fyrir
því á umhleypingasömum tímum;
skáld, sem aldrei yrkir fyrir
hverfa ögurstund, heldur minnir á
sírennandi kaldavermslin, lindina,
sem „lætur jafnan lítið yfir sér /
en litar allan / dýjamosann græn-
an“.
Ljóð hans knýja hvern þann,
sem les þau til dýpri hugsunar og
hafa lífgefandi áhrif, líkt og lind-
in, sem hann orti um. „Kalda-
vermslin eru yfirborðið,“ sagði
Heiðrekur eitt sinn, þegar við
spjölluðum saman. „Það sem þess-
ar uppsprettur miðla raunveru-
lega, er annað og miklu meira. Það
ætlast ég til, að hver og einn skilji
sínum eigin skilningi." Þannig ná
hnitmiðuð ljóð hans oft langt út
fyrir mörk orðanna. Þau opna
lindaraugu í hugskoti lesandans,
svo hann heyrir nýjan klið.
Á undanförnum árum höfum
við Heiðrekur átt allmikið saman
að sælda. Þau kynni spruttu fyrst
af frændsemisböndum, en er á leið
varð mér ljóst, hversu mikið ég
hafði til hans að sækja sem
hollvinar. Þakkarefni er að hafa
átt þess kost og finna í hvert sinn
í návist hans, að sannleiksandinn
á sér vakandi og vitra formælend-
ur. Það gerir veröldina bjartari.
Trúboði er skáldið ekki, en plógur
þess ristir djúpt.
Við Eyrarveg á Akureyri hafa
þau Heiðrekur og Kristín Krist-
jánsdóttir, kona hans, búið um
allmörg ár. Það hvilir kyrrð og
þokki yfir heimili þeirra. Þau hafa
átt og alið upp fjögur mannvænleg
börn. Elsta soninn, Völund, misstu
þau fyrir nokkrum árum. Hann
háði karlmannlega baráttu við
þungbæran sjúkdóm. Það var hörð
raun. En þeim hjónum er eiginlegt
að standa saman í blíðu og stríðu.
Það er mikið ljóð, sem ekki verður
fellt í orð.
Á þessum tímamótum á ævi
Heiðreks skálds Guðmundssonar
flyt ég honum og Kristínu þakkir
okkar hjónanna fyrir þær björtu
stundir, sem við höfum átt saman
og okkur hafa ævinlega virst líða
alltof hratt. Síðast minntumst við
á þögnina, sem stundum verður
lamandi þung, þegar umræðuefni
þrýtur. Okkur kom saman um, að
hún væri ekki í ætt við öræfa-
Ileiðrekur Guðmundsson skáld.
kyrrð, heldur dapurlegan tómleika
og sambandsskort. Sú þögn hefur
ekki þjakað okkur, þegar fundum
ber saman, og svo mun væntan-
lega ekki verða.
Von mín og ósk er sú, að
Heiðreki Guðmundssyni megi sem
lengst endast heilsa og þróttur, til
þess að glíma við efa og orð, lifa
sem flestar náðarstundir, þegar
jafnvægi næst í hugarheimi og
uppskeran verður dýrmæt og góð.
Þær stundir verða íslenskum bók-
menntum og menningu til eflingar
og heilla. Enn er ég þeirrar
skoðunar, að trúin sé æðsta og
sannasta ljóðið, sem sprettur af
baráttunni við efann. Heiðrekur
Guðmundsson er einn þeirra vitru
drengskaparmanna, sem leggja
traustan grundvöll að því eilífa
ljóði, sem ekki verður fellt í
Ijóðstafi þessa heims.
Bolli Gústavsson í Laufási.
Heiðrekur Guðmundsson skáld
frá Sandi er sjötugur í dag. í
viðtalsbók, Fjögur skáld í för með
presti, rifjar hann upp ,að Sigurð-
ur Nordal hafi komizt svo að orði í
grein ,að ekki sé hægt að reikna
með, að niðjar mikilla listamanna
eða snillinga á einhverju sviði,
synir eða dætur, geti orðið af-
burðafólk í sömu listgrein. Það
yrði að hasla sér völl á einhverjum
öðrum vettvangi. Segist Heiðreki
svo frá, að þessi ummæli hafi m.a.
verið ein orsök þess, að hann hafi
bælt niður þrá til ljóðagerðar
fram eftir öllu, enda ekki búizt við
að ná langt og vildi ekki ævinlega
vera í skugga föður síns.
Séra Árni Þórarinsson sagði
einhvers staðar, að akademía Is-
lands væri ekki suður á Melum,
heldur uppi í afdölum og varpaði í
öðru samhengi fram þeirri spurn-
ingu, hvers vegna lærðu mennirn-
Þig langar að senda
i Ijóðstöfum þökk
sýníngarhelgín
Stórsýningunni „Heimilið 80“ lýkur n. k. sunnudagskvöld.
Sýningin verður ekki framlengd.
Hér hafa tugþúsundir gesta kynnt sér nýjungar á sviði heimilis-
tækja, húsgagna og margt, margt fleira. Notið sýnikennslu,
bragðað á nýnæmi í mat og síðast en ekki síst, skemmt sér á
tívolísvæðinu.
Missið ekki af sýningarviðburði ársins.
í dag, föstudag, er opið frá klukkan 3 til klukkan 23. Á laug-
ardag og sunnudag er opið frá klukkan 1 til klukkan 23. Svæð-
inu lokað öll kvöld klukkan 22.
Missið ekki af sýningarviðburði ársins.
HcimiliÓ^Li'