Morgunblaðið - 16.11.1980, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. NÖVEMBER 1980
53
verður að leggja eyrun við því sem
hún segir af því að það er einmitt
að marka þessi skjótu viðbrögð
hennar.
Ég sá allar amerísku myndirnar
hennar, að endurtökunni af „Inter-
mezzo“ með Leslie Howard undan-
skilinni. Um þær mundir var ég
ungur kvikmyndastjóri og við vor-
um allir dolfallnir yfir amerískum
kvikmyndum og þeirri tækni, sem
þar var beitt. Auðvitað eru sumar
af þessum myndum engin meist-
araverk, en mér er það minnisstætt
að ævinlega var andlit hennar í
brennidepli. Andlitið — litarhátt-
urinn, augun, munnurinn — eink-
um og sér í lagi munnurinn —
þokkinn var afar sérstæður, hún
hafði ólýsanlegan kynþokka.
Þessi kynþokki var líkamsvextin-
um óviðkomandi, hann stafaði úr
andlitsdráttunum. Mér hefur alltaf
þótt mikið til hennar koma sem
leikkonu. Þegar við kynntumst var
hún gift Lars Schmidt. Hún hafði
verið að verzla í Stokkhólmi og við
sátum á hótelherberginu þegar hún
kom úr búðunum. Þetta var um
vetur og hún kom inn, hlaðin
pinklum, rjóð, geislandi, mjög kyn-
þokkafull og mjög falleg.
Ingrid: Á leiðinni frá flugvellin-
um sagði ég Ingmar frá Roberto og
því að hann hefði aldrei tekið í mál
að ég ynni með öðrum leikstjórum,
nema Jean Renoir, og hvernig ég
hefði þurft að manna mig upp í það
að tilkynna honum, síðast þegar
fundum okkar bar saman, að ég
væri í þann veginn að byrja á
kvikmynd með Ingmar Bergman.
Ég lýsti því fyrir Ingmar hvernig
ég bjó mig undir að grípa fyrir
eyrun, þegar hann springi, en í stað
þess að gera það, táraðist hann.
„Dásamlegt, einmitt það sem á að
gera. Þið verðið að hafa myndina á
sænsku", sagði hann, mér til mik-
illar undrunar. Ég sagði honum, að
það væri einmitt ætlunin, og hann
var mjög ánægður.
Mér varð litið á Ingmar um leið
og ég sagði honum frá þessu. Hann
hægði ferðina vegna þess að í þetta
skipti voru það augu hans, sem
fylltust af tárum. Þessir tveir
menn voru svo líkir — hefðu leiðir
þeirra legið saman er ég viss um að
þeim hefði samið vel.
Þegar við komum heim til Ing-
mar tók kona hans á móti okkur.
Hún heitir líka Ingrid, svo Ingrid
Bergman sat við kvöldverðarborðið
í öðru veldi í þetta skipti. Við
ákváðum að hefja störf klukkan
10.30 næsta morgun. Ég fór
snemma á fætur, fékk mér
sundsprett í lauginni og gekk síöan
út í skóg og dáðist að landslaginu,
en á slaginu hálfellefu var ég
komin í vinnustofuna til hans. Ég
byrjaði á því að opna handritið og
spyrja: „Hvernig getur móðir verið
í burtu frá börnum sínum í sjö ár?“
Hann skellti upp úr og sagði:
„Mikið er ég fegin að þú byrjar ekki
á blaðsíðu eitt.“
Haustsónata er saga norskrar
konu, sem er heimsfrægur píanó-
leikari. Hún fer heim til Noregs til
að hitta dætur sínar tvær. Önnur,
leikin af Liv Ullman, er gift
sveitapresti, en hin systirin er
öryrki og býr á heimili prestshjón-
anna. Eftir miðnætti hittast Liv og
Ingrid í dagstofunni og þar á sér
stað eitthvert mesta tilfinningaein-
vígi, sem sézt hefur á kvikmynda-
tjaldi.
Ingrid: Ingmar fullyrti að það
fjallaði allt um kærleika. Mikinn
kærleika, skort á kærleika, þrá
eftir kærleika, blekkingar kærleik-
ans og óheiðarleikann, og kærleik-
ann sem einu færu leiðina í lífinu.
Ég hugsa að hann hafi haft rétt
fyrir sér, að sumu leyti a.m.k. Samt
sagði ég: „Heyrðu, þetta handrit er
svo hræðilega drungalegt. í raun-
veruleikanum á ég þrjár dætur og
það kemur fyrir að við ræðum
málin, en þessi ósköp! Má ekki að
skaðlausu bæta smá brandara inn í
þetta á stöku stað?
„Nei, enga brandara. Það á ekki
að fara að kvikmynda þína ævi-
sögu. Þessi kona heitir Karlotta og
hún er heimsfrægur píanóleikari.“
„En sjö ár án þess að hitta
dæturnar. Er það nú ekki of mikið
af því góða? Önnur er lömuð og
dauðvona. Trúleg saga, eða hitt þó
heldur."
Svona héldum við Liv, sem báðar
erum mæður, áfram að þrasa í
honum og ég sagði einhverju sinni:
„Ingmar, það fólk sem þú þekkir
hlýtur að vera ómennskt." En hann
var ósveigjanlegur.
Liv Ullman: Ég hef unnið að tólf
kvikmyndum með Ingmar Berg-
man og þegar hann hringdi til að
segja mér þau tíðindi, að nú væri
útlit fyrir að hægt væri að fá
Ingrid Bergman með í hópinn var
ég ákaflega ánægð. Hann taldi að
við yrðum ágætar saman, þar eð
svo margt væri líkt með okkur.
Sjálfur vill hann að leikararnir
líkist honum, vegna þess að þeim er
ætlað að framkalla svo margt sem
býr í honum sjálfum. Ég hlakkaði
til að kynnast Ingrid og starfa með
henni, og eiginlega fannst mér ég
þekkja hana. Ég hafði lesið allt um
hana, sem ég hafði náð í, og um
tíma hafði mér verið líkt við hana.
Það .var þegar við Ingmar ollum
hneyksli með því að eignast barn
saman án þess að vera gift. Þegar
það gerðist voru landar mínir,
Norðmenn, enn ákaflega íhalds-
samir og í sjónvarpi sætti ég ámæli
presta fyrir breytni mína. Þetta
gekk meira að segja svo langt, að
mér tókst ekki að fá nokkurn prest
til að skíra barnið mitt fyrr en hún
var orðin þriggja ára gömul.
Fyrst í stað voru stöðugar „um-
ræður" milli hennar og Ingmar, því
að Ingmar er svo vanur því að
vinna aðeins með fólki, sem þekkir
hann út og inn. Þessi fasti hópur
þarf varla að skiptast á orðum, við
skiljum fullkomlega hvað Ingmar á
við án þess að hann þurfi að
útskýra það. En Ingrid, þéssi
opinskáa manneskja, gerði athuga-
semdir við handritið í fyrsta sam-
lestri: „Heyrðu, við getum ekki
talað svona mikið. Það verður að
strika heilmikið af þessum samtöl-
um út. Dettur þér í alvöru í hug að
þessi kona gæti sagt allt þetta? Ég
fer sko ekki að segja þetta allt.“
Svona hélt hún áfram, og þegar
samlestrinum lauk lá við því að við,
sem þekktum Ingmar svo vel,
værum komin undir borðið. Við
héldum að þetta hlyti að vera fyrsti
og siðasti dagurinn, sem unnið yrði
að gerð þessarar myndar.
Ég man, að ég fór inn í annað
herbergi og brast í grát, vegna þess
hve þetta virtist útilokað. Ingmar
var ekki vanur slíku og fyrst Ingrid
er svona hreinskilin þá hélt ég að
sjónarmiðin væru ósættanleg. Ég
vorkenndi báðum, en Ingmar þó
mieira, af því að ég vissi hvað hann
er viðkvæmur fyrir því sem hann
hefur skrifað og vissi að hann spyr
sjálfan sig í sífellu: Ætli þetta sé
ekki asnalegt? Og þegar einhver
segir að það sé asnalegt þá er hann
niðurbrotinn maður.
Ég stóð þarna og grét þegar
Ingmar kom inn. Hann leit út eins
og niðurrigndur rakki. Hann sagði:
„Ég veit ekki hvað gera skal. Er
þetta lélegt handrit?" „Nei,“ sagði
ég, „handritið er ekki lélegt. Og ég
er viss um að Ingrid finnst það ekki
lélegt. Þið talið bara ekki sama
mál. En þið gætuð kannski lært að
skilja hvort annað."
Ingrid: „Vissulega voru erfiðleik-
ar í byrjun. Kvikmyndatakan hófst
haustið 1977. I hópnum, sem vann
að Haustsónötu í kvikmyndaverinu
í Osló voru ekki nema fimmtán
manns og þar af voru tíu konur.
Ingmar sagði mér að honum þættu
þær langtum betri starfskraftur en
karlmenn, m.a. af því að þeim
hætti síður við því að fá móðursýk-
isköst. Einbeiting og nánd eru
aðalatriði í samstarfi með Ingmar
Bergman — þannig fer hann að því
að skapa þá spennu, sem hann
sækist eftir, og það er þessi spenna
sem gerir það að verkum að hann
er sá mikli listamaður sem raun
ber vitni. Á meðan hann vinnur að
kvikmynd getur ekki heitið að hann
unni sér svefns eða matar. Hann
lifir á jóghúrt og áhyggjurnar hvíla
á honum eins og mara.
Ég verð að skilja þá persónu sem
ég er að leika, líka þegar ég leik
konu, sem líkist mér á engan hátt. í
„Heimsókninni" lék ég til dæmis
konu, sem var gagntekin af hefni-
girni. Hún hugsaði um það eitt að
maðurinn, sem hafði eyðilagt líf
hennar, yrði að deyja. Ég held að
hefnigirni sé ekki til í mér, en samt
gat ég skilið þessar tilfinningar og
tjáð þær í leik. En ég get ekki tjáð
tilfinningar sem ég skil ekki, og í
Haustsónötu var eitt og annað, sem
ég gat ekki skilið. Það var óþægi-
legt, en Ingmar hélt áfram að
hamra á því sama: „Annað fólk er
öðru vísi en þú. Þú ert að leika
móður, sem er allt öðru vísi móðir
en þú, og það verður þú að gera.“
Ingmar: Ég sagði við Ingrid.
„Þessi Karlotta verður þér ekki
auðveld viðureignar. Þú verður að
komast að því hverng hún hugsar
og hvernig hún er gerð. Ég er hér
til þess að hjálpa þér og kannski
tekst okkur að leysa hnútinn ef við
erum samtaka." En mér fannst
skrýtið að það í fari Karlottu, sem
Ingrid var að mótmæla, voru ein-
mitt skapgerðareinkennin, sem
voru ekki svo fjarri henni sjálfri.
Stundum er Ingrid mjög óvægin í
dómum sínum, og þannig var
Karlotta einmitt líka.
Ingrid: Ég hélt áfram að rífast
við hann. „Sjö ár! Að vilja ekki sjá
börnin sín í sjö ár! Útilokað!“
Til að friða mig breytti hann því
í fimm ár, þótt þau væru aftur
orðin sjö þegar myndin var full-
gerð, og hann vék ekki frá því að til
væru konur, sem litu ekki við
börnum sínum. Þær kærðu sig
einfaldiega ekki um þau og vildu
ekki láta þau trufla sig. Hann sagði
að slíkar konur vildu eiga sitt eigið
líf, og til þess að verja það
útilokuðu þær einfaldlega allt ann-
að. „Um þetta er myndin," sagði
Ingmar, „um slíkar konur."
Honum var nákvæmiega sama
þótt ég þyrfti að hlusta á vini mína
segja: „Ég heyrði að þú sért þá eftir
allt saman farin að leika sjálfa
þig.“
- ÁR.
Þetta gerðist
16. nóvember
534 — Lagabálkur („Codex") Just-
inianusar lagður fram.
1532 — Pizarro tekur Inkaleiðtog-
ann Atahualpa til fanga.
1632 — Valdataka Kristlnar
drottningar í Svíþjóð.
1776 — Brezkt herlið tekur Fort
Washington.
1797 — Sjóher Breta hörfar frá
Miðjarðarhafi — Páll II verður
Rússakeisari við lát Katrínar II.
1828 — Stórveldin ábyrgjast
sjálfstæði Grikklands.
1846 — Austurríkismcnn inn-
lima Krakau.
1848 — Uppreisn í Róm.
1869 — Súez-skurður formlega
opnaður.
1905 — Serge Witte greifi myndar
ríkisstjórn í Rússlandi.
1917 — Georges Clemenceau verð-
ur forsætisráðherra Frakka.
1918 — Ungverjar lýsa yfir stofn-
un sjálfstæðs lýðveldis.
1933 — Getulio Vargas tekur sér
einræðisvöld í Brazilíu — Banda-
ríkin og Sovétríkin taka upp
stjórnmálasamband.
1944 — Stórsókn sex herja Banda-
manna hefst í Frakklandi, Þýzka-
landi og Niðurlöndum.
1952 — Papagos marskálkur
myndar stjórn í Grikklandi.
1%1 — Þrettán ítalskir flugmenn
myrtir í Kongó.
1968 — Rússar skjóta stærsta
geimfarinu, Proton-4.
1973 — 84 daga Skylab-ferð
þriggja bandarískra geimfara lýk-
ur.
Afmadi. Tíberíus, rómverskur
keisari (42 f.Kr. — 37 e.Kr.) —
Paul Hindemith, þýzkt tónskáld
(1895-1963) - Geörge S. Kauf-
man, bandarískur leikritahöfund-
ur (1889-1961).
Andlát. 1272 Hinrik III Eng-
landskonungur — 1776 James
Ferguson, stjörnufræðingur —
1971 Rudolf Abel, sovézkur njósn-
ari.
Innlent. 1624 Hrundi Hóladóm-
kirkja? — 1807 F. Jónas
Hallgrímsson — 1857 f. Jón
Sveinsson (Nonni) — 1907 Minnis-
varði Jónasar Hallgrímssonar af-
hjúpaður — 1917 Hafnarmann-
virkin í Reykjavík afhent — 1937
„Dósentmálið": Sig. Einarsson
skipaður og „blárri bók“ dreift —
1945 d. Sigurður Eggertz — 1946
Bein Jónasar Hallgrímssonar
jarðsett á Þingvöllum — 1957
Nonnahús á Akureyri opnað —
1959 Le.vnifundur andstæðinga 12
mílna í London — 1963 Surtsey
myndast.
Orð dagsins. Dapurlegri sjón en
ungur bölsýnismaður er ekki til,
nema gamall bjartsýnismaður —
Mark Twain, bandarískur rithöf-
undur (1835—1910).
Ráðstefna
um fjármál
sveitarfélaga
SAMBAND íslenzkra sveitarfé-
laga efnir til ráðstefnu um fjár-
mál sveitarfélaga að Iiótel Sögu í
Reykjavík næstkomandi þriðju-
dag, 18. nóvember.
Á ráðstefnunni verður gerð
grein fyrir forsendum fjárhagsá-
ætlana sveitarfélaga fyrir næsta
ár og fjallað um reynslu sveitarfé-
laga af gerð framkvæmdaáætlana
til nokkurra ára í senn. Einnig
verður sérstaklega kynnt fram-
kvæmd nýrra laga um Húsnæð-
isstofnun ríkisins og nýjar reglu-
gerðir samkvæmt þeim lögum.
Loks verður eftir hádegið rætt um
hlutdeild sveitarfélaga í fjár-
mögnun sjúkrahúsa og heilsu-
gæzlustöðva.
í umræðuhópnum verður rætt
um hvern þessara málaflokka.
Á annað hundrað manns hafa
tilkynnt þátttöku sína í ráðstefn-
unni, en slík ráðstefna er árlegur
þáttur í fræðslustarfi Sambands
íslenzkra sveitarfélaga.
(Fréttatilkynning)
Ingmar
Bergman og
Ingrid
Bergman
ræöa um hina
sjálfselsku
Karlottu